Numer 07/2004
Ziemiórki (Sciaridae) żyją w rozkładających się szczątkach organicznych podłoża, skąd chętnie przenoszą się na rośliny uszkadzając korzenie, szyjkę korzeniową i części przyziemne. Masowo występują na uprawach pod okryciem, żerując głównie na roślinach ozdobnych (m.in. na goździku, wilczomleczu, krotonie, anturium, chryzantemie, gerberze, złocieniu) i warzywach (na ogórkach, pomidorach, papryce), a także na dziko rosnących roślinach i grzybach. Spośród warzyw największe szkody wyrządzają w uprawach ogórków. Ziemiórki są reprezentowane przez wiele gatunków należących do rodzajów Bradysia, Lycoriella i Sciara. Te z rodzaju Bradysia, z którego najbardziej znanym gatunkiem jest gnusz (B. paupera), uszkadzają rośliny uprawiane pod osłonami. Natomiast Lycoriella i Sciara, atakują nie tylko rośliny, ale także są głównymi sprawcami szkód wyrządzanych w uprawach grzybów.
Biologia
Dorosłe muchówki osiągają długość do 3,4 mm. Kształtem przypominają komara, z długimi odnóżami (rys.). Głowa i tułów są koloru czarnego, a odwłok jaśniejszy, brązowawy. Skrzydła są przezroczyste, połyskujące, z dobrze widocznymi żyłkami. Większość swego życia dorosłe ziemiórki spędzają na podłożu szybko przebiegając między roślinami i nakłuwając dolne liście. Można je także zauważyć na dolnych częściach konstrukcji szklarni bądź tuneli. Ziemiórki preferują wilgotne podłoża bogate w rozkładającą się substancję organiczną. Są to przede wszystkim: torf i jego substraty, podłoża zawierające kompost liściowy, rozkładającą się słomę, korę czy gliniastą ziemię. Mogą też występować na inertnych podłożach (np. wełnie mineralnej) opanowanych przez glony lub mchy, zwłaszcza tych, które były już używane w poprzednich cyklach produkcyjnych.
Samica w ciągu swego życia składa do 100 jaj, w złożach od 5 do 25 sztuk, w bezpośrednim sąsiedztwie roślin. W zależności od temperatury podłoża, larwy wylęgają się po 4–12 dniach. Są one barwy białej, szkliste, beznogie, znacznie większe od owadów dorosłych, długości do 8 mm, z ciemną głową (rys.). Larwy przepoczwarczają się w podłożu, tworząc w miejscu żerowania jasnobrązową bobówkę długości do 3 mm. W temperaturze około 22°C, po 6–8 dniach wylatuje mucha dając początek następnemu pokoleniu. Dorosłe osobniki żyją kilka dni, natomiast larwy 2–4 tygodni. W wyżej podanej temperaturze cykl rozwojowy jednego pokolenia trwa przeciętnie 20–30 dni.
Owad dorosły i larwa ziemiórki
Szkodliwość
Larwy ziemiórek żerują gromadnie, w wierzchniej warstwie podłoża, po kilkadziesiąt sztuk. Początkowo są one saprofagami, żerującymi w rozkładającej się tkance roślinnej, a później, w sprzyjających warunkach, przechodzą na pokarm roślinny, żerując w grubszych korzeniach lub zjadając włośniki korzeni. Efektem tego jest zahamowanie wzrostu, a przy silnym uszkodzeniu — zamieranie roślin. Larwy preferują młode, słabo ukorzenione rośliny. Stanowią duże zagrożenie dla sadzonek rozmnażanych wegetatywnie, wygryzając chodniki także w pędach roślin. W okresie przemieszczania się w podłożu mogą one przenosić chorobotwórcze mikroorganizmy, między innymi Verticillium spp. i Pythium spp.
Ochrona
Ziemiórki są zazwyczaj zawlekane do szklarni bądź tunelu foliowego wraz z podłożem organicznym lub materiałem roślinnym. Przed wprowadzeniem do obiektu podłoża (takiego jak torf, kora, słoma, itp.) należy sprawdzić, czy nie zawiera ono larw lub bobówek ziemiórek. Dotyczy to upraw rozpoczynanych w okresie zimowym bądź wczesnowiosennym. Podłoże takie powinno być odkażone termicznie (przez parowanie w temperaturze 90–100°C przez 20–30 minut do głębokości 30 cm) lub chemicznie — jednym z następujących środków: Basa-
mid 97 GR, Nemazin 97 XX, Nemazin 97 FG (w dawkach: 50–60 g/m2 lub 250 g/m3 podłoża), Nemasol 510 SC (70 ml/m2) czy Metabrom 98 GE (tylko przez ekipy specjalistyczne). Powinny być one używane zgodnie z instrukcjami podanymi na opakowaniu. Wskazane jest ścisłe przestrzeganie przerwy między odkażaniem podłoża a sadzeniem roślin. W przypadku użycia Basamidu lub Nemazinu, przed sadzeniem roślin należy wykonać test rzeżuchowy. Nie jest wskazana współrzędna uprawa roślin ozdobnych i warzyw. Dotyczy to szczególnie wieloletnich upraw (np. gerbery) lub sadzonek kwiatów, z których muchówki mogą przelatywać na inne uprawy.
Liczne ziemiórki żyją także w różnych środowiskach z dziko rosnącymi gatunkami. Dlatego latem rośliny uprawiane pod okryciem są dosyć szybko zasiedlane przez ziemiórki nalatujące z zewnątrz, w trakcie wietrzenia pomieszczeń. Do sygnalizacji pojawienia się pierwszych dorosłych osobników (much) służą żółte lub niebieskie lepowe tablice chwytne, rozwieszane między roślinami w ilości 1–3 sztuk lub u wylotu tunelu foliowego. Można też na podłożu między roślinami rozłożyć płytkie naczynia (szklane podstawki) wypełnione wodą z dodatkiem zwilżacza. Obecność na tablicach lub w pułapkach 3–4 much jest sygnałem do rozpoczęcia zabiegów interwencyjnych — chemicznych lub biologicznych. Chemiczne zwalczanie polega na okresowym opryskiwaniu roślin oraz podłoża. Zaleca się jeden z następujących insektycydów: Actellic 500 EC (0,1%), Decis 2,5 EC (0,05%), Sherpa 100 EC (0,05%), Winylofos 550 EC (0,1%). W zależności od wysokości roślin, stosuje się od 300 L do 1500 L cieczy użytkowej na hektar. Cieczą użytkową należy także pokryć szyjkę korzeniową roślin. Podanymi insektycydami zwalcza się również, między innymi, miniarki i wciornastki, ogranicza się także występowanie rozkruszków, zwłaszcza w uprawie ogórków na słomie. W szklarniach można prowadzić walkę biologiczną wprowadzając do podłoża owadożerne nicienie — Steinernema feltiae. Są one rozprowadzane w pojemnikach: Entonem, Owinema lub Steinernema System. Aby walka biologiczna była skuteczna, należy ściśle przestrzegać instrukcji, która jest załączona do opakowania.