Gdzie składać wnioski

Zgodnie z przepisami unijnymi, wniosek o emeryturę powinien być złożony do instytucji w miejscu zamieszkania zainteresowanego, na zasadach i na formularzach określonych w prawie krajowym. Nie zawsze wnioskodawca w państwie zamieszkania posiada okresy ubezpieczenia, może więc również złożyć wniosek do instytuc­ji państwa członkowskiego, którego ustawodawstwu ostatnio podlegał — na zasadach określonych przez ustawodawstwo tego państwa i na obowiązującym tam formularzu.

Zgodnie z polskimi przepisami, za wniosek uważa się zgłoszone przez zainteresowanego na piśmie lub ustnie do protokołu żądanie przyznania emerytury. Wniosek może złożyć też inna osoba mająca interes prawny w ustaleniu prawa do świadczenia, a także pełnomocnik osoby zainteresowanej (każda osoba fizyczna nieograniczona w zdolności do czynności prawnych i działająca na podstawie pełnomocnictwa; także członek najbliższej rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym lub opiekun społeczny, jeżeli działa za zgodą zainteresowanego).

Nie ma problemu, gdy zainteresowany posiada w danym państwie członkowskim ubezpieczenie tylko w jednej instytucji (ubezpieczenie tylko w jednym systemie — na przykład ubezpieczenie rolnicze). Gdy jest to ubezpieczenie w Polsce, wniosek o emeryturę rolniczą składa się w oddziale regionalnym KRUS. W danym państwie członkowskim może być jednak kilka instytucji, w których zainteresowany podlegał ubezpieczeniu. Rolnicy często posiadają w Polsce "mieszane" okresy ubezpieczenia, na przykład w systemie rolniczym (KRUS) oraz w powszechnym (ZUS). W takiej sytuacji istotny jest ostatni okres ubezpieczenia, gdy jest to ubezpieczenie rolnicze — wniosek należy złożyć w KRUS, a gdy ubezpieczenie w systemie powszechnym — w ZUS.

Gdy wnioskodawca mieszka w Polsce

Osoba zamieszkała w Polsce i posiadająca okresy ubezpieczenia w naszym kraju (ostatni z nich musi być ubezpieczeniem rolniczym) oraz w jednym lub kilku państwach członkowskich UE wniosek o emeryturę powinna zgłosić do właściwego oddziału regionalnego KRUS (tab. 1), wyznaczonego przez prezesa tej instytucji.

Tabela 1. Miejsca składania wniosków o emeryturę przez osoby posiadające łączone okresy ubezpieczenia — polskie i zagraniczne — w tym ostatni będący w Polsce ubezpieczeniem rolniczym

Według tych samych zasad, prezes ZUS wyznaczył jednostki organizacyjne ZUS, które realizują rozporządzenia unijne w tym zakresie (tab. 2).

Tabela 2. Miejsca składania wniosków o emeryturę przez osoby posiadające łączone okresy ubezpieczenia — polskie i zagraniczne — w tym ostatni będący w Polsce ubezpieczeniem w systemie powszechnym

Wyznaczone jednostki organizacyjne KRUS i ZUS są właściwe również dla osób posiadających wyłącznie polskie okresy ubezpieczenia, a zamieszkałych w państwach, wymienionych w tabelach. Wniosek złożony w innej niż wymieniona jednostce organizacyjnej KRUS (np. w oddziale regionalnym lub placówce terenowej właściwej dla miejsca położenia gospodarstwa rolnego) zostanie tam przyjęty i niezwłocznie przekazany do jednostki wyznaczonej.

Wnioskodawca, który mieszka w Polsce i, poza polskimi okresami ubezpieczenia, posiada również okresy ubezpieczenia (zamieszkania) za granicą, wniosek o polską emeryturę rolniczą powinien złożyć na krajowym formularzu KRUS SR-20. Do niego należy dołączyć (zamiast formularza KRUS SR-21) formularz unijny E-207 (informacja dotycząca przebiegu okresu ubezpieczenia osoby ubezpieczonej w Polsce i za granicą), w którym podaje się, między innymi, okres ubezpieczenia (od — do), wykonywany zawód, nazwę i adres pracodawcy, miejsce zamieszkania w okresie zatrudnienia. Do wnios­ku powinny być dołączone dokumenty i oświadczenia, takie, jakie są wymagane przy ustalaniu prawa do krajowego świadczenia oraz jego wysokości. W przypadku zagranicznych okresów ubezpieczenia lub zamieszkania wnioskodawca powinien potwierdzić te fakty dokumentami (w razie ich braku wskazać instytucję, w której był ubezpieczony, lub nazwę i adres pracodawcy, który potwierdzi te fakty).

Gdy wnioskodawca mieszka w Polsce, ale ubiega się emeryturę za okresy przebyte wyłącznie za granicą, wówczas wniosek składa do l polskiej instytucji w miejscu zamieszkania, która przekaże wniosek właściwej instytucji zagranicznej, wskazując datę złożenia wniosku w Polsce lub l bezpośrednio do instytucji właściwej państwa członkowskiego, w której ostatnio był ubezpieczony.

Gdy wnioskodawca mieszka za granicą

Zainteresowany mieszkający za granicą i posiadający okresy ubezpieczenia w Polsce oraz w innym państwie członkowskim wniosek o emeryturę powinien złożyć do zagranicznej instytucji w miejscu zamieszkania lub instytucji właściwej państwa członkowskiego, którego ustawodawstwu ostatnio podlegał (jeżeli ustawodawstwo instytucji miejsca zamieszkania nie miało do niego zastosowania). Jeżeli ostatnim okresem ubezpieczenia w państwach członkowskich (innych niż kraj zamieszkania) był okres ubezpieczenia rolniczego w Polsce, wniosek powinien być zgłoszony do właściwego oddziału regionalnego KRUS.

Wnioskodawca mieszkający za granicą, który posiada wyłącznie polskie okresy ubezpieczenia, wniosek o emeryturę powinien złożyć za pośrednictwem zagranicznej instytucji w miejscu zamieszkania lub bezpośrednio do polskiej instytucji właściwej (KRUS, gdy ostatnim okresem ubezpieczenia było ubezpieczenie rolnicze, lub ZUS — gdy było to ubezpieczenie w systemie powszechnym). Wniosek osoby zamieszkałej za granicą sporządzany jest na formularzu przewidzianym przez ustawodawstwo zagranicznej instytucji miejsca zamieszkania. Wnioskodawca, który jest obywatelem państwa członkowskiego, a mieszka w kraju nienależącym do UE i posiada okresy ubezpieczenia (zamieszkania) w jednym lub kilku państwach członkowskich wniosek o emeryturę powinien złożyć w instytucji właściwej dla tego państwa członkowskiego, którego ustawodawstwu ostatnio podlegał, lub w instytucji państwa członkowskiego, którego jest obywatelem.

Data złożenia wniosku

Jest ona szczególnie istotna przy rozpatrywaniu prawa do emerytury, gdyż od tej daty zależy data, od której zostanie podjęta wypłata emerytury. Zgodnie z przepisami polskimi, wypłata może nastąpić nie wcześniej niż od miesiąca, w którym został złożony wniosek o przyznanie tego świadczenia. Jeżeli w procesie rozpatrywania prawa do emerytury uczestniczy kilka państw członkowskich (kilka instytucji), wnioski wpływają do tych państw (instytucji) w różnym czasie. Przepisy unijne stanowią, że złożenie wniosku o przyznanie emerytury w instytucji jednego z państw członkowskich powoduje konieczność jednoczesnego ustalenia emerytur we wszystkich państwach członkowskich, w których wnioskodawca posiadał okresy ubezpieczenia (wyjątek stanowi sytuacja, gdy wnioskodawca złoży wniosek o odroczenie ustalania prawa do emerytury). Instytucja, do której zainteresowany złożył wniosek o odroczenie rozpatrywania do emerytury w danym państwie członkowskim, musi przekazać tę informację do wszystkich państw członkowskich uczestniczących w rozpatrywaniu prawa do emerytury.

Data złożenia wniosku w instytucji jednego z państw członkowskich jest zatem datą, którą przyjmują wszystkie instytucje właściwe rozpatrujące prawo do emerytury. Instytucja przyjmująca wniosek, oprócz tego, że rozpatruje prawo do świadczeń emerytalnych na podstawie własnego ustawodawstwa, niezwłocznie przekazuje wniosek (na stosownym formularzu unijnym) do wszystkich instytucji, w których wnioskodawca podlegał ubezpieczeniu, podając datę złożenia wniosku w tym państwie. Szczególną rolę w procesie rozpatrywania wniosku o emeryturę odgrywa zatem instytucja rozpatrująca wniosek o świadczenie, którą określają przepisy rozporządzeń unijnych (procedurę rozpatrywania wnios­ku o emeryturę przez polską instytucję rozpatrującą oraz formularze, które instytucja ta przekazuje do innych instytucji właściwych w celu ustalenia prawa do emerytury przez te państwa, przedstawię odrębnie).

Data złożenia wniosku jest istotna, zwłaszcza gdy osoba zainteresowana po 1.05.2004 r. złoży wniosek o ustalenie emerytury z uwzględnieniem okresów ubezpieczenia (zamieszkania) w innych państwach członkowskich. Przed tą datą nie było takiej możliwości, gdyż nie przewidywały tego krajowe przepisy o ubezpieczeniu społecznym, a sprawy dotyczące ubezpieczenia społecznego rolników nie były objęte umowami, które Polska zawarła z innymi państwami. Obecnie — w przypadku świadczeń z ubezpieczenia społecznego rolników — taką możliwość daje art. 95 rozporządzenia 1408/71. Zgodnie z tym artykułem, każde świadczenie, które nie zostało ustalone, lub którego udzielanie zostało zawieszone ze względu na obywatelstwo lub miejsce zamieszkania zainteresowanego, zostaje na jego wniosek ustalone lub przywrócone. Również prawa osób, które przed wejściem Polski do Unii Europejskiej uzyskały świadczenia emerytalno-rentowe, mogą być zmienione na ich wniosek, z uwzględnieniem przepisów rozporządzeń unijnych.

Jeżeli zatem taki wniosek wpłynie w ciągu 2 lat (licząc od 1.05.2004 r.) i okaże się, że emerytura "unijna" będzie korzystniejsza od ustalonej wyłącznie na podstawie polskich przepisów — świadczenie takie zostanie wypłacone od daty wejścia Polski do Wspólnoty. Gdy wniosek zostanie złożony po upływie tego 2-letniego okresu, wypłata emerytury "unijnej" nastąpi od miesiąca, w którym zainteresowana osoba złoży wniosek. Zgodnie z tym przepisem, mogą być ustalone tylko emerytury rolnicze przysługujące na podstawie obowiązującej od 1.01.1991 r. ustawy z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników. Emerytury rolnicze przyznane wcześniej nie podlegają ponownemu ustaleniu, bowiem wysokość tych świadczeń nie zależała od przebytych okresów ubezpieczenia.