Reprodukcja cebul

Metody ekologiczne. Areał zajęty w Holandii pod reprodukcję cebul kwiatowych wynosi obecnie około 22 000 ha, a obrót w tym dziale ogrodnictwa to ponad 545 milionów euro rocznie. Tak intensywna produkcja prowadzi jednak do znacznego zanieczyszczenia środowiska środkami chemicznymi. Od ponad 10 lat niewielka grupa holenderskich producentów praktykuje więc w tej dziedzinie metody ekologiczne (ang. organic farming), na łącznej powierzchni 20 ha. W tym 10 ha przeznaczone jest pod tulipany (3 ha pod narcyzy), których cebule wyprodukowane w ten sposób zostały w 2001 roku prawie w 80% wyeksportowane, głównie do Szwajcarii, USA, Niemiec i Skandynawii. Rozwój "ekologicznej" produkcji napotyka jednak bariery. Największymi problemami są: ochrona przed szarą pleśnią, zwalczanie chwastów i mszyc, właściwe zaopatrzenie roś­lin w azot (badania naukowe dotyczą, między innymi, optymalizacji nawożenia tym składnikiem poprzez stosowanie gnojowicy) oraz produkcja materiału rozmnożeniowego tą samą metodą. Niska jakość i niewielki plon są zarazem przyczynami wysokich cen produktów w porównaniu z tymi z tradycyjnych plantacji.

Integrowana ochrona. Największe zagrożenie na plantacjach polowych roślin cebulowych stanowią grzyby z rodzajów Fusarium, Rhizoctonia, Pythium i Botrytis oraz szkodliwe dla roślin nicienie — korzeniak szkodliwy (Pratylenchus penetrans), niszczyk zjadliwy (Ditylenchus dipsaci) i wirus nekrotycznej kędzierzawki tytoniu (Tobacco rattle virus, TRV) przenoszony przez nicienie z rodzaju Trichodorus. Badane są możliwości wykrywania grzybów z rodzaju Botrytis testami polowymi na plantacji oraz użycia kilkunas­tu organizmów antagonistycznych (np. niektóre szczepy bakterii Pseudomonas spp.) wobec grzybów Pythium sp., Rhizoctonia sp. i Botrytis sp. Integrowana ochrona obejmuje także biologiczne metody odkażania gleby — zmianowanie i stosowanie wybranych przedplonów, biofumigację oraz zatapianie pól.

Kontrola zdrowotności. Powód, dla którego grupa producentów cebul narcyzów powołała 80 lat temu Holenderską Inspekcję Roślin Cebulowych (BKD), jest wciąż aktualny: poprawa jakości materiału rozmnożeniowego i zachowanie wolnego dostępu do rynków zagranicznych. Obecnie system dotyczy już wielu gatunków roślin cebulowych. Jeśli, na przykład, ogrodnik chce używać swojej partii cebul lilii do rozmnażania, musi obowiązkowo przetes­tować cebule na obecność dwóch wirusów — pstrości lilii (Lily mottle virus, LMoV) i utajonego lilii (Lily symptomless virus, LSV). W okresie 10 lat średni poziom zainfekowania LMoV obniżył się do 0,4%, a LSV do 2,8%. W ciągu ostatnich 4–5 lat znacznie natomiast wzrósł (do ponad 6%) poziom zainfekowania tulipanów wirusem pstrości (Tulip breaking virus, TBV), szczególnie u odmian o kwiatach żółtych, takich jak 'Monte Carlo' i 'Yokohama', u których dużo trudniej jest przeprowadzić skuteczną selekcję negatywną w czasie wegetacji. Od sezonu 2003/04 wprowadzono zatem nakaz testowania wszystkich tak zwanych trudnych odmian tulipanów na TBV. Mniej więcej 10 lat wcześniej BKD rozpoczęła obowiązkowe testowanie przeznaczonych do rozmnażania bulw dalii na obecność wirusa brązowej plamistości pomidora (Tomato spotted wilt virus, TSWV). W 2002 roku 82% badanych partii było wolne od tego wirusa.

Przechowywanie, transport i "obróbka" cebul

Wrażliwość na wysoką temperaturę. Co roku od wrześ­nia do grudnia Holendrzy wysyłają statkami cebule do odbiorców na całym świecie. Taki transport trwa od 2 do 5 tygodni i może się wówczas zdarzyć, że temperatura, w której ekspediowane są cebule, przekroczy 32°C, co z kolei znacząco obniży ich przydatność do pędzenia. Amerykańskie badania dotyczące wrażliwości wielu odmian tulipanów na wysoką temperaturę, prowadzone na Uniwersytecie Cornell w Ithaca, wykazały, że odmiany odporne (takie jak 'Sevilla') zakwitały w pędzeniu w 100%, natomiast u wrażliwych (takich jak 'Apel­doorn') występowało zjawisko aborcji kwiatów blisko stuprocentowe.

Inhibitor etylenu. Cebule porażone przez fuzariozę wytwarzają duże ilości etylenu, który — podczas ich przechowywania i transportu — powoduje: wzrost intensywności oddychania tkanek (po kilku godzinach działania gazu), gumozy (po kilku dniach), aborcję kwiatów w cebulach przeznaczonych do pędzenia, a także nadmierne drobnienie cebul kierowanych do reprodukcji. 1-metylcyklopropen (1-MCP, czyt. HO 4/2004) jest skutecznym inhibitorem działania etylenu w roślinach, dzięki łączeniu się z receptorem tego gazu. Naukowcy z holenderskiego instytutu w Lisse wykazali pełną skuteczność 1-MCP jako ochrony przed działaniem etylenu — zarówno w warunkach laboratoryjnych, jak i w praktyce — gdy cebule traktowane były co 12 dni przez 12–24 godziny 1-metylcyklopropenem w stężeniu 0,2 ppm. Preparat zawierający ten gaz został w Holandii zarejes­trowany przez firmę AgroFresh pod handlową nazwą "FreshStart".

Kontrolowana atmosfera podczas chłodzenia. Powszechnie wiadomo, że jednym ze sposobów otrzymywania kwiatów tulipanów jesienią jest pędzenie ich z cebul zamrożonych (tzw. tulipany lodowe). Japończycy przeprowadzili interesujące doświadczenia na odmianie 'Gander', w których wykazali, że przechowywanie jej cebul w temperaturze –2°C w kontrolowanej atmosferze (94% N₂, 3% O₂ i 3% CO₂) wpływa pozytywnie na rozwój pędów w cebuli, kosztem rozwoju zawiązków cebul przybyszowych. Rośliny pędzone z takich cebul zakwitały w 100%, miały dłuższe pędy kwiatowe, większe kwiaty i istotnie większą świeżą masę w porównaniu z roślinami uzys­kanymi z cebul chłodzonych w atmosferze niekontrolowanej, których aż 40% w ogóle nie zakwitło.

Otoczkowanie bulw frezji. Interesujące wyniki dotyczące wpływu nowej metody otoczkowania bulw frezji naturalnym wielocukrem — chitozanem — na wzrost, rozwój i zdrowotność roślin przedstawiła dr hab. Ludmiła Startek z Akademii Rolniczej w Szczecinie. Frezje uzyskane z tak otoczkowanych bulw wcześniej kiełkowały, ich faza wegetatywna była krótsza o 10–16 dni, a zdrowotność i jakość roślin — zdecydowanie lepsza dzięki ochronie przed infekcją lub hamowaniu rozwoju patogenicznych grzybów, na przykład z rodzaju
Fusarium.

Produkcja kwiatów ciętych roślin cebulowych

Sytuacja w Holandii. Dzięki udos­konaleniu logistyki i automatyzacji transportu wewnątrz gospodarstw udało się zwiększyć powierzchnię netto przyspieszonej uprawy pod osłonami z 65% do ponad 90%. Poprzez zmianę systemów produkcji tulipanów z zagonowej na tę w skrzynkach oraz zmianę pędzenia tradycyjnego na hydroponiczne (w wodzie) skróceniu uległ okres pędzenia w szklarni, odpowiednio, z około 50 i 25–30 dni do 15–20 dni. W ciągu ostatnich 5–6 lat udział tulipanów pędzonych w wodzie wzrósł w Holadnii do 50%. Nowa technologia pozwala pędzić te rośliny w temperaturze o 2°C niższej, a ponadto unika się chemicznego odkażania podłoża i zaprawiania cebul. Ogólną i powszechną tendencją jest mechanizacja, a wręcz robotyzacja produkcji oraz stosowanie komputerowych systemów kontroli klimatu w szklarni, podlewania i nawożenia. Holendrzy przewidują dalszą poprawę wykorzystania powierzchni uprawowej w szklarni — aż do 180% — dzięki zazębianiu cyklów produkcyjnych (wstawianie do cieplarni roś­lin z danego terminu pędzenia jeszcze przed zakończeniem zbiorów kwia­tów z partii z poprzedniego terminu).

Ujemny DIF. Niskie natężenie świat­ła w szklarni zimą w krajach naszej strefy klimatycznej prowadzi do wybiegania roślin i uzyskiwania mniej sztywnych pędów. Ujemna różnica pomiędzy temperaturą dnia i nocy (w nocy cieplej niż dniem) nazywana jest "ujemnym DIF". Uprawa z jego zastosowaniem umożliwia skrócenie i wzmocnienie pędów kwiatostanowych lilii. Holendrzy z Instytutu w Lisse przeprowadzili tego typu eksperymenty (różnica wynosiła 6°C) z kilkoma odmianami lilii orientalnych: 'Star Gazer', 'Acapulco', 'Alliance', 'Casablanca' i 'Siberia'. Wyniki uzyskane dla tych odmian były tylko nieznacznie słabsze od rezultatów otrzymanych w przypadku lilii 'Snow Queen' (z grupy longiflorum), która znana jest z bardzo pozytywnej reakcji na tę metodę. Dodatkowo DIF wpłynął na skrócenie okresu pędzenia i ograniczenie nekrozy górnych liści.

Osiągnięcia w hodowli

Lilie. Japończycy uzyskali z krzyżowania lilii azjatyckiej 'Mona' z Lilium concolor nową ciekawą odmianę o małych kwiatach (ok. 9 cm średnicy), ale kilku pędach (3–5). 'Li-9', bo taka jest jej nazwa robocza, została zarejestrowana jako 'Kita-Kitari'. Daje znacznie większy niż tradycyjne kreacje plon kwiatów ciętych z 1 m² powierzchni uprawnej. Inną pozytywną cechą tej odmiany jest wzniesiony układ kwiatów w kwiatostanie.

Holendrzy z Uniwersytetu i Centrum Doświadczalnego w Wageningen ukierunkowali swoją hodowlę lilii na zwiększanie odporności odmian na choroby, zwłaszcza powodowane przez grzyby z rodzajów Botrytis i Fusarium oraz wirusy.

Mieczyki. Celem hodowli prowadzonej w Instytucie Biotechnologii Roślin w japońskim mieście Ibaraki jest uzyskanie odmian o atrakcyjnym zapachu kwiatów i bardzo wczesnym terminie zakwitania. W hodowli (z użyciem kolchicyny) wykorzystano kilka dziko rosnących gatunków z Afryki Południowej: Gladiolus tristis, G. virescens i G. priori.
W trakcie tych prac bardzo dobrym systemem indukcji kalusa i regeneracji roślin w kulturach in vitro okazało się namnażanie skrawków bulw w płynnej pożywce Murashige i Skooga z dodatkiem benzyloadeniny.

Śniedek. Zespół Avnera Cohena z izraelskiego Instytutu Volcani Center otrzymał transgeniczne rośliny Ornithogalum dubium z odpornością na infekcję wirusa mozaiki śniedka (Ornithogalum mosaic virus, OrMV).

Ozdobny czosnek. Japończycy z Rolniczej Stacji Doświadczalnej w Fukui uzyskali interesujące mieszańce międzygatunkowe czosnku (Allium sp.), krzyżując A. chinense G. Don, A. thunbergii G. Don i A. vir­gunculae var. kiiense Murata. Spośród uzyskanych mieszańców wyselekcjonowano cztery odmiany z grupy Autumn Violet: trzy przydatne do uprawy na kwiat cięty oraz jedną doniczkową. Te na kwiat cięty kwitną od początków października do początków listopada. Ich pędy kwiatostanowe osiągają wysokość 50–60 cm, a kulisty kwiatostan o średnicy 5 cm składa się z ponad 60 czerwonopurpurowych kwiatów. Cebule wytwarzają 2 lub 3 cebule potomne rocznie. Pędy kwiatostanowe odmiany doniczkowej 'Autumn Violet Mini' mają wysokość zaledwie 20 cm i nieco mniejsze kwiatostany (średnicy 3 cm), zbudowane z około 40 kwiatów. Wyhodowanie tych odmian ma spore znaczenie dla rozszerzenia asortymentu ozdobnych gatunków czosnku, kwitnących dotychczas wiosną i na początku lata.