• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 11/2004

DEZYNFEKCJA SZKLARNI I TUNELI FOLIOWYCH

Niemal w każdej technologii uprawy warzyw pod osłonami odkażanie powierzchni szklarni i tuneli foliowych jest rutynowym zabiegiem wykonywanym każdego roku przed rozpoczęciem nowego sezonu wegetacyjnego. Brakuje środków będących jednocześnie zoocydami, fungicydami i bakteriocydami, dlatego w praktyce wykonuje się przede wszystkim dezynfekcję pomieszczeń. Należy podkreślić istotne znaczenie tego zabiegu, zwłaszcza w zwalczaniu chorób pochodzenia wirusowego i mikoplazmatycznego, przeciwko którym nie ma skutecznych środków interwencyjnych do stosowania w okresie wegetacji.

Środki do dezynfekcji

Dezynfekcja pomieszczeń do uprawy roślin opiera się na kilku dob­rych środkach zwalczających szerokie spektrum patogenów różnego pochodzenia (tabela). Do najczęściej wykorzystywanych substancji zalicza się podchloryn sodu, czwartorzędowe związki amoniowe, aldehydy, kwas benzoesowy, kwas nadtlenooctowy oraz nadtlenek wodoru. W Polsce jest jeszcze do dyspozycji etanolotriazyna mająca świetne właściwości grzybobójcze. Wszystkie wymienione substancje mają działanie kontaktowe i, aby były skuteczne, muszą zostać równomiernie i dokładnie rozprowadzone na odkażonej powierzchni. Oprócz wymienionych wyżej środków tradycyjnie wykorzystuje się również siarkę (fot. 1), która po spaleniu przechodzi w dwutlenek siarki (SO2), skutecznie zwalczający nie tylko czynniki patogeniczne, ale również szkodniki. SO2 jest fitotoksyczny, w związku z tym odkażany obiekt musi być szczelny, aby nie spowodować uszkodzeń roślin w sąsiednich pomieszczeniach. Należy zaznaczyć, że kwasy, takie jak: fluorowodorowy, krzemowy oraz nadtlenooctowy, używane często w połączeniu z detergentami do mycia szyb mają również właściwości dezynfekcyjne. Niektóre detergenty używane do mycia szklarni są jednocześnie środkami myjąco-dezynfekcyjnymi, co jest zaznaczone na odpowiednich etykietach, jednakże mogą nie być wystarczająco skuteczne w zwalczaniu najuciążliwszych patogenów.


Fot. 1. Siarka przygotowana do spalenia w ża­roodpornym naczyniu

Ze względu na fakt, że niektóre preparaty wykorzystywane do dezynfekcji są szkodliwe dla zdrowia i często żrące (kwasy, środki silnie zasadowe) niezbędne jest używanie odzieży ochronnej: butów gumowych, rękawic kwasoodpornych, kombinezonów lub fartuchów ochronnych, nakryć głowy, okularów ochronnych (fot. 2). Detergenty do mycia są łagodne dla skóry i nie są konieczne szczególne zabezpieczenia.


Fot. 2. Pracownicy przeprowadzający dezynfekcję powinni używać odzieży ochronnej

Środki ochrony roślin przeznaczone do dezynfekcji szklarni i tuneli foliowych

Skuteczność dezynfekcji

Skuteczność dezynfekcji jest uzależniona od co najmniej kilku czynników, do których zalicza się: czystość powierzchni, czas zwilżenia i ilość cieczy, stężenie preparatu, strukturę traktowanej powierzchni, temperaturę, pH roztworu. Obecność brudu (zwykle związanego z materią organiczną) istotnie ogranicza działanie środków, które nie tylko mają utrudniony dostęp do właściwej powierzchni, ale także są sorbowane przez cząstki organiczne. Wyniki dezynfekcji można poprawić przez zwiększenie stężenia preparatu w cie­czy lub wydłużenie czasu ekspozycji, co nie zawsze przynosi jednak oczekiwane rezultaty. Gdy powierzchnie są czyste (oczyszczone wstępnie i umyte) wystarczy 15-minutowy czas zwilżenia. Należy pamiętać, że środek dezynfekujący nanosi się na osuszoną powierzchnię, w przeciwnym razie substancja aktywna nadmiernie się rozcieńcza, co może spowodować jej straty na skutek ściekania, a w efekcie zabieg taki jest mniej skuteczny. Istotne znaczenie ma również struktura zewnętrzna powierzchni i związana z nią ilość cieczy. Szkło, folia i powierzchnie pomalowane są gładkie i nie wymagają użycia dużych dawek cieczy na jednostkę powierzchni — wystarcza 0,1–0,2 l/m2. Cegła, tynk, niewygładzone posadzki betonowe są chropowate i muszą zostać bardziej zwilżone niż powierzchnie gładkie. Nierzadko po naniesieniu roztworu na cegły lub tynk następuje podwyższenie pH cieczy, zwłaszcza gdy powierzchnia jest pomalowana wapnem lub farbą wapienną. Wpływa to negatywnie na skuteczność działania kwasów. Aby dobrze zwilżyć powierzchnie chropowate, spenetrować mikropęknięcia, szczeliny i wszelkie zakamarki, należy podawać ciecz razem ze środkiem zmniejszającym napięcie powierzchniowe (najlepiej niejonowym). Preparaty przeznaczone do dezynfekcji (z pominięciem kwasów i podchlorynu sodowego) mają dob­re właściwości zwilżające po rozcieńczeniu w wodzie i nie jest konieczne dodawanie do nich zwilżaczy. Duży wpływ na pH roztworów do dezynfekcji wywiera również woda używana do rozcieńczania preparatów. Przed zastosowaniem roztworu kwasu należy bezwzględnie sprawdzić wartość pH i w razie konieczności dodać niezbędną ilość kwasu — aż do osiągnięcia zalecanego odczynu (np. dla kwasu benzoesowego pH musi być niższe od 4,5).

Wprawdzie najlepiej jest przeprowadzać dezynfekcję w otoczeniu o umiarkowanej temperaturze, to jednak w praktyce wystarcza, gdy jest ona wyższa od 5°C.

Technika dezynfekcji

Tradycyjnie dezynfekcję konstrukcji i pokrycia obiektu włącza się na ostatnim miejscu w kompleks zabiegów poprzedzających nowe nasadzenia, co jednocześ­nie zapobiega wtórnemu zakażeniu obiektu. Zalecana kolejność zabiegów w bezglebowej technologii uprawy przedstawia się następująco:

  • usunięcie roślin i mat;
  • usunięcie folii przykrywającej podłoże;
  • wyrównanie gruntu;
  • mechaniczne i ręczne usunięcie pozostałości organicznych oraz oczyszczenie powierzchni konstrukcji z brudu;
  • zabezpieczenie przed zalaniem urządzeń wrażliwych na wilgoć;
  • umycie szyb, folii i konstrukcji z zewnątrz i wewnątrz obiektu z użyciem detergentu lub, jeszcze lepiej, środka myjąco-dezynfekującego;
  • spłukanie wodą i wreszcie l wykonanie właściwej dezynfekcji, a następnie
  • położenie folii na podłożu, oczyszczenie jej z brudu oraz ponowna dezynfekcja;
  • na końcu można przystąpić do ustawiania mat.

Myć i płukać powierzchnie najlepiej jest za pomocą wysokociśnieniowych myjek (fot. 3), umożliwiających podgrzewanie wody i wyposażonych w zbiornik przeznaczony na płynny preparat, pokrętło do regulacji dawkowania płynu oraz w dyszę rotacyjną zwiększającą skuteczność usuwania zanieczyszczeń. Wysokociśnieniowe myjki są przeznaczone też do nanoszenia środka dezynfekującego. Tradycyjne opryskiwacze ciśnieniowe (fot. 4) są mniej efektywne podczas mycia i płukania, jednak potem nadają się doskonale do nanoszenia środka do dezynfekcji. Ogólnie przyjęta zasada nakazuje, aby rozpoczynać zabiegi od najdalej położonych zakątków obiektu i przesuwać się w kierunku wejścia. Taki sposób postępowania zapobiega wtórnej infekcji. Najwięcej zanieczyszczeń gromadzi się na powierzchniach poziomych i położonych najniżej (posadzki i stoły) i dlatego trzeba je szczególnie dokładnie dezynfekować.


Fot. 3. Powierzchnię szklarni najlepiej myć przy użyciu wysokociśnieniowych myjek


Fot. 4. Opryskiwacze pneumatyczne mogą być wykorzystywane na przykład do pokrywania połaci dachowych, gdyż ich zasięg wynosi nawet kilkanaście metrów

Dezynfekcja pomieszczeń za pomocą niektórych preparatów jest również możliwa z wykorzystaniem techniki zamgławiania (fot. 4, 5 a, b i c) czy drobnokroplistego opryskiwania i wykonanie takiego zabiegu zabiera niewiele czasu Trzeba zwrócić uwagę na dwie rzeczy: dobór odpowiedniej dawki preparatu (zgodnie z zalecenia­mi na etykiecie) oraz zadbanie, aby mgła rozprzes­trzeniła się również w naj­dalej położonych miejscach pomieszczenia (wytwornica musi mieć wystarczający zasięg, można skorzystać też z wentylatorów do przemieszczania mgły).


Fot. 5. Do rozprowadzania niektórych preparatów dezynfekujących można wykorzys­tać różnego rodzaju wytwornice mgły: gorącej (a i b) lub zimnej (c)

Po dezynfekcji najczęściej zaleca się spłukanie obiektu wodą, co zapobiega korozji konstrukcji. Taka konieczność nie występuje, gdy zastosowano czwartorzędowe związki amoniowe lub etanolotriazynę, chyba że dezynfekowana powierzchnia będzie stykała się bezpośrednio ze środkami spożywczymi. Dwukrotne płukanie jest natomiast konieczne, gdy do mycia szklanego pokrycia cieplarni użyto kwasów. Pierwszy raz szyby spłukuje się bezpośrednio po dezynfekcji, drugi raz — po 24 godzinach, zapobiega to matowieniu szkła.

Po zastosowaniu płynnych środ­ków do dezynfekcji rośliny do pomieszczenia można wnosić już następnego dnia.

Szklarnie można odkażać również z użyciem siarki. Tunele foliowe nie mogą być w ten sposób odkażane ze względu na niebezpieczeństwo spalenia lub choćby uszkodzenia folii przez rozżarzone rozpryski powstające niekiedy podczas spalania siarki. Zaletą odkażania za pomocą siarki jest łatwość przeprowadzenia zabiegu (wystarczy kilka niepalnych głębokich naczyń, siarka oraz rozpałka, np. odrobina denaturatu), a take skuteczne zwalczanie szkodników, w tym również przędziorków; istotną wadą jest natomiast korozja niezabezpieczonych elementów metalowych. Po odkażaniu z użyciem siarki szklarnia powinna być zamknięta szczelnie przez jedną dobę, a następnie kilka dni wietrzona, gdyż SO2 jest silnie fitotoksyczny.

Wkrótce po wykonaniu dezynfekcji można przystąpić do ponownego rozłożenia folii na podłożu, co należy robić ostrożnie, aby nie zanieczyścić jej glebą, a z nią patogenami. Brzegi kolejnych fragmentów folii powinny być założone na siebie z pewnym marginesem, co ogranicza potencjalne przerastanie korzeni do gleby w tych miejscach. Dla pewności zaleca się oczyszczenie i zdezynfekowanie folii, zwłaszcza w miejscach, w których poruszali się pracownicy.

Zwalczanie szkodników

Niemal żadne wymienione powyżej środki do dezynfekcji (z wyjątkiem siarki) nie są przeznaczone do zwalczania szkodników, dlatego wskazane jest przeprowadzenie dodatkowego zabiegu. Wprawdzie większość szkodników ginie podczas mycia i dezynfekcji, to jednak część z nich może przetrwać. Ciepłolubne gatunki zawleczone do Polski zginą w okresie zimy w nieogrzewanych obiektach. Duże znaczenie może mieć natomiast wykonanie po usunięciu roślin zabiegu przeciwko przędziorkom zimującym wewnątrz nieogrzewanego pomieszczenia. Polecane do tego celu są preparaty Magus 200 SC, Pennstyl 600 SC, Mi­tac 200 EC. Później, po rozpoczęciu wegetacji, istotne znaczenie dla ograniczenia występowania przędziorków będzie miało niszczenie chwastów wewnątrz i na zewnątrz obiektu. Inne rodzime gatunki szkodników to przede wszystkim owady uskrzyd­lone, które nalatują do szklarni i tuneli z zewnątrz — odkażanie ma niewielkie znaczenie w regulacji ich liczebności w okresie wegetacji.