Objawy chorobowe na owocach

Przed zbiorem na skórce jabłek (rzadziej gruszek) widoczne są ciemnoszare plamy (fot. 1), często zlokalizowane z jednej strony owocu.
W sprzyjających warunkach plamy te mogą się łączyć w większe skupienia. W latach o dużej ilości opadów pierwsze plamy pojawiają się wokół zagłębienia przyszypułkowego. W późniejszym okresie grzybnia widoczna może być w postaci ciemnoszarych smug biegnących od szypułki w kierunku zagłębienia przykielichowego (fot. 2). W obrębie zmian chorobowych na powierzchni skórki występuje grzybnia o kształcie paprociowatym, gałęzistym lub punktowym. Grzybnię w miejscu plam można zetrzeć z powierzchni owoców, ale skórka w miejscu jej występowania pozostaje odbarwiona.

Fot. 1. Objawy brudnej plamistości jabłek na owocach

Fot. 2. Woda gromadząca się w zagłębieniu przyszypułkowym i spływająca powoli po skórce jabłka sprzyja rozwojowi grzybów powodujących brudną plamistość jabłek

Sprawcy choroby

Dotychczas w Polsce za sprawcę choroby był uważany grzyb Gloe­des pomigena. Od kilku lat w literaturze pojawiają się jednak doniesienia świadczące o tym, że w USA i Wielkiej Brytanii objawy chorobowe brudnej plamistoś­ci powoduje kilka innych gatunków grzybów. Przeprowadzone w ostatnich latach w Katedrze Ochrony Roślin AR w Kra­kowie badania pozwoliły lepiej poznać przyczyny występowania choroby. Stwierdzono, że objawy chorobowe wywoływane są przez trzy gatunki grzybów (Tripospermum myrti — fot. 3, Phialophora sessilis, Peltaster fructicola — fot. 4) nieznanych dotąd jako patogeny owoców. Badania nie potwierdziły występowania Gloe­des pomigena. O istnieniu kilku gatunków grzybów powodujących brudną plamistość jabłek świadczą także badania prowadzone w Niemczech.

Fot. 3. Obraz mikroskopowy grzyba Tripospermum myrti

Fot. 4. Obraz mikroskopowy grzyba Peltaster fructicola

Źródła infekcji

Szczegóły dotyczące cyklu rozwojowego sprawców choroby nie są dokładnie poznane. Wiadomo jednak, że grzyby powodujące brudną plamistość zimują w postaci piknidiów oraz fragmentów grzybni na powierzchni pędów jabłoni, gruszy, wierzby, sumaka, borówki oraz wielu innych roślin drzewiastych. W naszych warunkach na przełomie marca i kwietnia na 2- lub 3-letnich pędach jab­łoni obserwowano największe nasilenie występowania piknidiów i grzybni. Niewątpliwie zarodniki i grzybnia na pędach są najistotniejszym źródłem infekcji pierwotnej. Podstawową rolę w rozprzestrzenianiu zarodników konidialnych i grzybni odgrywa deszcz i wiatr.

Do pierwszych zakażeń zawiązków dochodzi wiosną, około 14–20 dni po opadnięciu płatków kwiatowych. Długość okresu inkubacji (czas od zakażenia do pierwszych obja­-wów chorobowych) grzybów wywołujących brudną plamistość uzależniona jest głównie od temperatury i wilgotności względnej powietrza. W południowej Polsce (rejon krakowski, nowosądecki oraz Sandomierskie) wynosi on 30–49 dni.

Rozwój grzybów

Grzyby wywołujące chorobę rozwijają się jedynie na powierzchni kutikuli owoców, dlatego szczególne znaczenie dla ich rozwoju mają wilgotność względna powietrza oraz ilość opadów. Z obserwacji wynika, że długotrwałe deszcze sprzyjają nasileniu występowania choroby. Niemiecka jej nazwa "Regenfleckenkrankheit" (plamistość deszczowa) wyraźnie podkreśla znaczenie tego czynnika pogodowego. Zagadnienie penetracji skórki owoców przez sprawców brudnej plamistości stanowiło przedmiot wielu badań. Wcześniej sądzono, że pęknięcie kutikuli w obrębie zmian chorobowych i zwiększona transpiracja w tym miejscu mogą świadczyć o przenikaniu grzybni do powierzchniowych warstw tkanek jabłek. Początkowo strzępki grzyba rozwijają się na powierzchni owoców w postaci delikatnego nalotu, który łatwo usunąć. Jednak przed zbiorem zmiany chorobowe są wyraźniejsze, co mogłoby się wiązać z penetracją grzybni nie tylko w warstwę kutikuli, ale także w znajdujące się tuż pod nią komórki epidermy. Badania dowodzą jednak, że grzyby powodujące brudną plamis­tość jabłek rozwijają się wyłącznie na powierzchni kutikuli jabłek, nie dokonując jej uszkodzenia. Patogeny te, rozwijając się na powierzchni owoców, jako źródło węgla wykorzystują składniki epikutikularnych wosków oraz cukrów dyfundujących z wnętrza owoców na ich powierzchnię. Substancje te gromadzą się w warstwie wody przylegającej do powierzchni owoców, jednakże mechanizm przechodzenia nie jest dokładnie poznany. Główną rolę w tym procesie odgrywa przepuszczalność kutikuli owoców, modyfikowana przez wilgotność względną powietrza i, w znacznie mniejszym stopniu, przez temperaturę. Na przepuszczalność może wpływać również odczyn soku owoców i odczyn na powierzchni skórki. Wraz z dojrzewaniem owoców sok staje się mniej kwaśny, co zwiększa przepuszczalność kutikuli. Wysokie stężenie cukrów w soku owoców oraz na powierzchni ich skórki stymuluje kiełkowanie zarodników oraz rozwój grzybni patogenów wywołujących brudną plamistość jab­łek. Z tego też względu intensywny rozwój procesu chorobowego odbywa się na owocach dojrzewających — w fazie dojrzałości zbiorczej, a jeszcze intensywniej w fazie dojrzałości konsumpcyjnej. Badania wykazały, że termin pojawienia się pierwszych symptomów chorobowych odpowiadał okresowi, w którym następował ponaddwukrotny wzrost zawartoś­ci cukrów redukujących na powierzchni owoców. Występuje on od końca lipca do połowy sierpnia.

Podatność odmian i profilaktyka

Powszechnie panuje pogląd, że odmiany o zielonej skórce owoców są bardziej podatne na brudną plamis­tość jab­łek. Badania potwierdzają tę hipotezę, gdyż w Polsce południowej szczególnie wysokie nasilenie choroby występowało u 'Golden Deliciousa'. Natomiast dominujące u nas w uprawie towarowej mutanty 'Jonagolda' wykazywały znacznie mniejszą podatność na porażenie przez nią. Z odmian odpornych na parcha jabłoni symptomy najsilniejszego porażenia wykazywały 'Novamac' oraz 'Sir Prinze'.

W sadach prawidłowo chronionych przed parchem jabłoni choroba nie występuje. W sadach o zredukowanych programach ochrony w latach o dużej ilości opadów dochodzi jednak do porażenia owoców. Szczególną uwagę należy zwrócić na opryskiwanie drzew fungicydami po kwitnieniu, gdyż wtedy najczęściej dochodzi do zakażeń.