• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 12/2004

BEZGLEBOWA UPRAWA POMIDORÓW W PODŁOŻACH ORGANICZNYCH (CZ. I)

Uprawa bezglebowa na podłożu organicznym, w porównaniu z tradycyjną, prowadzoną w gruncie szklarni, zapewnia wcześniejsze plonowanie, wyższe i jakościowo lepsze plony, przedłużenie okresu uprawowego (ze względu na dużą zdrowotność i możliwości właściwego odżywienia roślin) oraz zmniejszenie porażenia roślin przez choroby i szkodniki odglebowe. Najczęściej wykorzystywanymi podłożami organicznymi w uprawie bezglebowej są: torf wysoki, kora drzew iglastych, trociny, słoma, włókno kokosowe, włókno drzewne lub ich mieszanki.

Dla zapewnienia prawidłowego wzrostu roślin podłoże organiczne powinno być tak przygotowane, aby:

  • substancja stała stanowiła 10–30% objętościowych,
  • powietrze — 30–40%,
  • woda ogółem — 40–50%,
  • woda łatwo dostępna — 20–30%,
  • zawartość substancji organicznej w suchej masie powyżej 50% wagowych,
  • pojemność sorpcyjna powyżej 120 mval/dm3.

Powinno także charakteryzować się dobrymi i stabilnymi właściwościami fizycznymi:

  • przede wszystkim — wysoką porowatoś­cią,
  • dobrą podsiąkliwością,
  • dużą pojemnością cieplną.

Musi być także

  • wolne od patogenów i substancji toksycznych, 
  • łatwe do utylizacji,
  • lekkie i tanie.

Pomidory w podłożach organicznych mogą być uprawiane różnymi sposobami — w pierścieniach, rowach odizolowanych od gruntu macierzystego oraz w różnego rodzaju pojemnikach. Najbardziej przydatnym sposobem uprawy pomidora w tych podłożach, stwarzającym najlepsze warunki uprawowe (wilgotność, temperatura, odpowiednia zawartość składników odżywczych) jest uprawa w workach foliowych lub matach uprawowych. Przy zmniejszonej ilości podłoża organicznego rośliny wymagają systematycznego nawadniania wraz z dozowaniem kompletnych pożywek (czyt. HO 5/2003), w których koncentracja składników pokarmowych będzie dostosowana do określonej fazy wzrostu danej odmiany. Technologie te wymagają: odpowiedniego systemu nawadniania oraz dozowania nawozów, wody dobrej jakości, nawozów o odpowiednim składzie i dużej rozpuszczalnoś­ci. Konieczny jest także wysoki poziom wiedzy fachowej doradców i producentów.

Najlepszym systemem nawadniania w tego typu uprawach jest system kroplowy, którego najważniejszą zaletą jest możliwość bardzo dokładnego i kontrolowanego dostarczenia roztworu nawozowego indywidualnie pod każdą roślinę. Aby przygotować pożywkę o właściwej koncentrac­ji składników pokarmowych, podobnie jak przy uprawie na wełnie mineralnej, konieczna jest znajomość składu chemicznego wody (tab. 1), która w znacznym stopniu może wpływać na zmianę właściwości roztworów pożywek na skutek obecności w niej różnego rodzaju jonów.

Wymagania jakościowe wody używanej do fertygacji

Użycie wody o większej zawartości składników utrudnia prawidłowe zbilansowanie pożywki, powoduje zaburzenia we wzroście roślin, a tym samym spadek plonu, zwiększa zużycie roztworu niezbędnego do wypłukania nadmiaru gromadzonej soli. W zależności od rodzaju podłoża organicznego, stężenie składników w pożywce do fertygacji będzie zróżnicowane. Podłoża organiczne w początkowym okresie uprawy (ze względu na sorpcję) wymagają podawania wyższych koncentracji składników pokarmowych niż podłoża mineralne. Zakresy optymalnych zawartości składników w pożywce należy także dostosować do warunków świetlnych. Przy małej ilości światła (zimą i przy pochmurnej pogodzie), stężenie składników pokarmowych powinno być wyższe niż przy dużym nasłonecznieniu latem i wiosną.

Na słomie

Do uprawy pomidorów przeznacza się słomę twardą — żytnią, pszenną lub rzepakową. Należy ją zbierać i prasować w bele zaraz po sprzęcie ziarna, a w okresie składowania zabezpieczyć przed zamoknięciem (zleżała i zbutwiała jest nieprzydatna). Są dwie metody uprawy roślin na słomie.
W pierwszej z nich jest ona samodzielnym, jednorodnym podłożem (fot. 1). W drugiej stanowi rolę biologicznego podkładu grzejnego, a rośliny sadzone są w cienką, 5–10-centymetrową, warstwę podłoża rozłożonego na belach (fot. 2). Tradycyjny sposób przygotowania słomy jako podłoża lub podkładu grzejnego jest taki sam. Na 2, 3 tygodnie przed planowanym terminem sadzenia roślin rozpoczyna się zagrzewanie słomy. Po wyznaczeniu rzędów i ułożeniu balotów, należy dobrze nawilżyć słomę podlewając ją małymi dawkami wody przez 2–3 dni. Spód i boki balotów można obłożyć folią, aby zabezpieczyć słomę przed nadmiernym przesychaniem. W celu wywołania gorącej fermentacji dodawane są nawozy mineralne. Przeciętnie na 100 kg suchej słomy przeznacza się: N — 0,6–1,0 kg, P — 0,05–0,15 kg, K — 0,3–0,5 kg, Mg — 0,05–0,1 kg. Przy uprawie pomidorów na belach słomy z niewielką warstwą podłoża lub na samej słomie trzeba również rozsypać i wmyć w bele mikroelementy. Nawozy podaje się przeważnie w formie sypkiej, rozsypując je na belach i wmywając je w głąb słomy słabym strumieniem wody, lub korzysta się z nawozów płynnych.


Fot. 1. Uprawa pomidorów na belach niezgrzewanej słomy


Fot. 2. Bele słomy z warstwą podłoża

Pomidory można sadzić, gdy temperatura wewnątrz bel spadnie do 25°C. Jeżeli temperatura podłoża przekracza 25°C, następuje uszkodzenie systemu korzeniowego, zwłaszcza włośników korzeniowych. Rozpoczęcie zagrzewania słomy po sadzeniu pomidorów może całkowicie zahamować ich wzrost. Jest to szczególnie niebezpieczne, gdy pomidory sadzi się bezpośrednio w słomie (bez warstwy podłoża uprawowego). Jeżeli słoma stanowi podkład grzejny, na który nakłada się podłoże uprawowe (około 10 dm3 na roślinę), wówczas nawożenie rozpoczyna się od trzeciego tygodnia po sadzeniu i nawozy podaje się co 7–10 dni. Jeżeli słoma stanowi samodzielne podłoże uprawowe, wówczas nawożenie roztworami hydroponicznymi rozpoczyna się bezpośrednio po postawieniu roślin na słomie.

Ostatnio, w związku z rosnącymi możliwościami technicznymi, zrezygnowano z przedwegetacyjnego zagrzewania słomy. Bezpośrednio po wniesieniu bel słomy do obiektu i odpowiednim jej nawilżeniu, przystępuje się do sadzenia roślin. Od posadzenia rozpoczyna się systematyczną fertygację przez system kroplowy. Przy właściwej częstotliwości oraz odpowiednim składzie pożywki doprowadza się do spowolnienia procesu gorącej fermentacji i słoma nie zagrzewa się wówczas powyżej 30°C. Pożywka powinna mieć kwaśny (pH 5,0–5,2) odczyn, następuje wówczas wolniejszy rozkład słomy. Mimo to wartość pH roztworu glebowego (wyciągu roztworu ze strefy systemu korzeniowego) jest wysoka — powyżej 7,0 — ponieważ słoma zawiera wiele metali alkalicznych. Z badań przeprowadzonych w Instytucie Warzywnictwa wynika, że słoma żytnia zawiera 0,67% N, 0,07% P, 0,57% K,
0,05% Mg, 0,25% Ca oraz 0,003% Na.

W początkowym okresie uprawy roślin na słomie, w pożywce trzeba zwiększyć zawartość jonu amonowego (NH4+), który działa zakwaszająco (zawartość formy amonowej azotu nie powinna jednak przekraczać 25 mg/l pożywki). Zwiększenie zawartości tego składnika w pożywce w tym czasie jest korzystne dla roślin, gdyż początkowo następuje biologiczna sorpcja azotu z pożywki i jest on uwalniany dopiero w późniejszym okresie uprawy. Należy często kontrolować zawartość azotu w roztworze glebowym oraz sprawdzać stan odżywienia roślin tym składnikiem.

U pomidorów uprawianych tą metodą często występuje niedobór manganu. W związku z tym należy zwiększyć w pożywce jego zawartość do 0,8 mg Mn/l, a przy wystąpieniu objawów niedoboru nawet do 1,2 mg Mn/l. Utrudnione pobieranie manganu spowodowane jest często niedostateczną wilgotnością podłoża oraz nadmierną ilością w roztworze glebowym potasu, który jest wymywany ze słomy podczas nawadniania. Dlatego pożywka do systematycznej fertygac­ji pomidorów na słomie powinna zawierać o 20% mniej potasu, w porównaniu z roztworem wykorzystywanym w uprawie na wełnie mineralnej. Stężenie pozostałych składników jest podobne, jak w przypadku podłoży inertnych.

Początkowo słoma ma bardzo małą pojemność wodną (1 dm3 tego podłoża zatrzymuje zaledwie 0,2–0,3 l wody), dlatego rośliny trzeba nawadniać często, małymi dawkami pożywki. W miarę rozkładu słomy zwiększa się jej pojemność wodna.

Pomidory mozna również uprawiać na płytach (100 cm x 20 cm x 10 cm) wykonanych z rozdrobnionej słomy (fot. 3). Poprzez jej rozdrobnienie i zagęszczenie poprawia się właściwości fizyczne podłoża. W tej metodzie uprawy używa się pożywek o takim samym składzie, jak w uprawie na niezagrzewanych belach słomy.


Fot. 3. Pomidory uprawiane na płytach z rozdrobnionej słomy

W substratach torfowych

Dobrym podłożem do uprawy w workach foliowych jest torf wysoki. Jego kwaśny odczyn i mała zawartość przyswajalnych form składników mineralnych sprawiają, że przed zastosowaniem go jako podłoża należy zobojętnić odczyn i uzupełnić w nim zawartość łatwo dostępnych dla roślin form makro- i mikroskładników pokarmowych. Do bezglebowej uprawy pomidorów odczyn podłoża torfowego doprowadzamy do wartości pH od 5,4 do 6,0. Uprawę tę można prowadzić w dwojaki sposób. W pierwszej metodzie w podłożu torfowym uzupełnia się zawartość wszystkich składników do poziomu: N — 220 mg/dm3 (dla niektórych odmian i wczesnych nasadzeń zalecana zawartość azotu jest niższa i wynosi do 150–180 mg/dm3), P — 150 mg/dm3, K — 300 mg/dm3, Mg — 120 mg/dm3. Zawar­­tość mikroelementów powinna wynosić: Fe — 10 mg/dm3, Mn — 3 mg/dm3, Cu — 12 mg/dm3, B — 3 mg/dm3, Zn — 1 mg/dm3, Mo — 1 mg/dm3. Ta ilość składników pokarmowych zwykle wystarcza na dwa lub trzy tygodnie uprawy. Przez ten okres podaje się tylko samą wodę, a na­s­tępnie rozpoczyna się fertygację — dostosowaną do warunków klimatycznych i fazy wzrostu roślin. W drugiej metodzie po ustaleniu właściwego odczynu i posadzeniu roślin rozpoczynamy systematyczną fertygację kompletną pożywką dostosowaną do zawartości składników w wodzie, zwiększając koncentrację składników pokarmowych w pierwszym okresie uprawy (przez około 3 tygodnie) o 20% w stosunku do zawartości zalecanych dla upraw prowadzonych w wełnie mineralnej. Zimą, przy niedoborze światła, koncentracja składników pokarmowych powinna wynosić EC 2,8–3,5 mS/cm, a w dalszym okresie uprawy — przy dobrym naświetleniu — EC 2,2–2,8 mS/cm. Rozsada do uprawy w workach wypełnionych torfem powinna być przygotowana w substracie torfowym w pierścieniach, najlepiej o średnicy 10 cm (objętość podłoża w nich wynosi 0,6 dm3). Worki w szklarni lub tunelu foliowym układa się płasko, a w folii wykonuje się otwory o średnicy nieco większej niż średnica pierścienia. Gleba w pomieszczeniu uprawowym przed uprawą powinna być przykryta białą folią podkładową. Przy uprawie pomidorów w systemach bezglebowych winien następować przelew pożywki, dlatego worki uprawowe od spodu powinny być perforowane. Najlepiej wykonać w nich co 5 cm dwa rzędy otworów o średnicy 0,5 cm. Wielkość przelewu uzależniona jest od tego, jakiej wody używamy do sporządzania pożywki oraz od warunków atmosferycznych — przy ciep­łej i słonecznej pogodzie podaje się pożywkę o niższym EC, jednak ponieważ rośliny silniej transpirują, w pożywce wzrasta stężenie składników. Wielkość przelewu w dni słoneczne powinna wynosić 5–15%, a w dni pochmurne 0–5%. Przy nieodpowiednim przelewie system korzeniowy gorzej się rozwija, następują zaburzenia oddychania korzeniowego, a tym samym trudności z utrzymaniem właściwego pH w środowisku korzeniowym (pomimo podawania pożywki o odpowiednim odczynie). Częstotliwość nawadniania i wielkość dawek przy uprawie bezglebowej w podłożu organicznym uzależniona jest od warunków pogodowych, ale — w porównaniu z podłożami inertnymi — podaje się wyższe dawki pożywek, lecz rzadziej. Przykładowo, jeżeli w danym okresie uprawy jednorazowa dawka roztworu na wełnie mineralnej wynosi 100 ml, to na substracie torfowym — 150 ml. Zapewnia to lepsze stosunki wilgotnościowo-powietrzne. Nawadnianie na podłożach organicznych rozpoczyna się również później (w dni słoneczne 3 godziny, a w dni pochmurne 3,5–4 godzin po wschodzie słońca), a kończy wcześniej (od 3 do 5 godzin przed zachodem słońca). Odczyn podawanej pożywki powinien być zbliżony do pH utrzymywanego w wełnie mineralnej, a zalecana wartość pH wynosi 5,5 do 5,8.