• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 07/1999

SAŁATY MAŁO ZNANE

Każdy zna sałatę o jasnozielonych, miękkich, całobrzegich liściach, pod koniec uprawy zwiniętych w niezbyt ciasną główkę - to oczywiście sałata masłowa (ang. butterhead). Obecnie coraz częściej uprawiana jest sałata krucha - potocznie, chociaż błędnie, zwana także lodową (co wynika z dosłownego tłumaczenia jej angielskiej nazwy - Iceberg lub niemieckiej Eissalat).
Oba typy należą do jednej odmiany botanicznej sałaty głowiastej. Wśród sałat głowiastych znajdujemy jeszcze jeden typ, niejako pośredni pomiędzy wyżej wymienionymi - batavia (fot. 1) - o liściach przypominających sałatę kruchą, ale o mniej ścisłej budowie główki. U nas jest on jeszcze słabo znany, a bardzo popularny we Francji i Włoszech.

FOT. 1. ODMIANA CAMARO


W Polsce również mało rozpowszechniona jest odrębna odmiana botaniczna - sałata rzymska, czyli długolistna, której liczne odmiany uprawne podzielone zostały na dwa typy: cos (fot. 2 a i b) nieco podobny do zielonej cykorii liściowej (włoskiej) lub kapusty pekińskiej i savoy - odznaczający się wyraźnym pofałdowaniem powierzchni liścia. Nazwa savoy jest również często spotykana jako określenie odmian batavii, o mocno pęcherzykowatych liściach (np. "Rolina", "Capora").

FOT. 2a. SAŁATA RZYMSKA "COS" - ODMIANA LIWIA




FOT. 2b. SAŁATA RZYMSKA "COS" - GŁÓWKA PO OBRANIU Z LIŚCI


Od czasu do czasu pojawiają się w handlu warzywa liściowe o postrzępionych, rozczłonkowanych, fryzowanych liściach, bardziej przypominające roślinę ozdobną niż jadalną. Najczęściej są to również sałaty (bardzo zbliżona wyglądem, lecz gorzkawa w smaku jest endywia), tak zwane liściowe (lub kędzierzawe), wśród których także rozróżnić można kilka typów użytkowych: - "bowl" - dla tej angielskiej nazwy nie przyjęto dotychczas polskiego synonimu - pierzasty, określany powszechnie jako "lollo" - rozetkowy, tak zwany rapid.
O atrakcyjności nowych odmian decyduje nie tylko ich oryginalny pokrój, ale także barwa - od żółtej do czerwonobrunatnej. Pojawiła się ona także wśród sałat głowiastych, na przykład "Redstar", "Mira" (fot. 3), "Chaperon" to sałaty masłowe o czerwonych liściach i białawym wnętrzu główki. "Pablo", "Tiger" (fot. 4) i "Aneta" są odmianami kruchymi o zielonych, czerwono obrzeżonych liściach.

FOT. 3. SAŁATA MASŁOWA MIRA




FOT. 4. SAŁATA KRUCHA TIGER



Zasady uprawy
Rozsadę sałaty kruchej, batawii, rzymskiej i listkowej produkuje się tak samo, jak sałaty masłowej (czyt. też HO 12/97). Ustawia się ją na podłożu w rozstawie (w zależności od odmiany) 30 cm x 25–30 cm w szklarni i 30 cm x 30–35 cm w tunelu.
Uprawa trwa zwykle około 100 dni w szklarni i 60 dni w tunelu. Optymalnym terminem sadzenia w tunelach ogrzewanych jest koniec lutego (zbiory w maju) lub początek września (zbiory w listopadzie), a w szklarni z doświetlaniem początek grudnia (zbiory w marcu). Sałaty wymagają dużej intensywności światła. Zimą powinny rosnąć w doświetlanych szklarniach, a wczesną wiosną w ogrzewanych tunelach. W jesiennej uprawie pod folią intensywność światła, wynosząca w październiku i listopadzie około 2000 luksów, nie wystarcza na przykład do prawidłowego wykształcenia główek sałaty kruchej, w roślinach wzrasta wówczas także zawartość azotanów.

Sałata krucha
Liście zwijające jej główki są delikatne, kruche i bardzo soczyste, o postrzępionych brzegach. Wyglądem przypomina ona małą kapustę. Wyjątek stanowi odmiana Frillice, o fryzowanych główkach (fot. 5). Niewielka popularność sałaty kruchej na naszym rynku wynika z błędnego przekonania o gorzkim smaku jej liści - tymczasem twarde i niesmaczne mogą być tylko zewnętrzne, które usuwa się podczas zbioru.

FOT. 5. SAŁATA KRUCHA FRILLICE


Sałata ta jest mało wrażliwa na wahania temperatury. W fazie wiązania główek znosi krótkotrwały jej spadek poniżej 50C, ale przy przekroczeniu 200C traci zdolność zwijania liści. Pod koniec okresu uprawy dobrze wykształcone główki znoszą wysoką temperaturę, objawy brunatnienia i zamierania liści (tipburn) występują wtedy sporadycznie.
Zbiór należy rozpocząć, kiedy główki są wyraźnie zawiązane i twarde. Najlepiej przeprowadzać go w godzinach popołudniowych. Liście są wówczas mniej jędrne i nie łamią się tak łatwo. Główki u ich podstawy należy wycinać nożem, czyszcząc z zewnętrznych liści i pozostawiając najwyżej 2, 3 liście okrywające. Największą wartość handlową mają główki o masie co najmniej 500 g, ale do sprzedaży mogą być przeznaczone również te ponad 200-gramowe, pod warunkiem, że są zwarte i mają wyraźnie kulisty kształt, jak na przykład odmiana Malika.

Sałaty liściowe
W wielu krajach Europy Zachodniej oraz Skandynawii cieszą się one dużą popularnością, mimo iż mają niewielkie znaczenie gospodarcze. U nas często spotykane są w uprawach amatorskich, w których pełnią rolę ozdobnego warzywa, użytkowanego w miarę potrzeby. W dużych, wyspecjalizowanych gospodarstwach produkuje się sałaty liściowe, najczęściej "obok" kruchej, ze względu na to, że podobnie do niej wymagają one długiego okresu uprawy i wysokiej intensywności światła - w przeciwnym razie tracą walory dekoracyjne.
Długotrwały i intensywny wzrost tych roślin sprzyja szybkim przemianom biochemicznym i ograniczeniu kumulowania szkodliwych substancji, np. azotanów. Sałaty te tylko pozornie mają dużo liści, gdyż w rzeczywistości jeden może stanowić 10–15% masy i objętości główki. Zbiór należy prowadzić bardzo ostrożnie, aby nie uszkodzić delikatnych blaszek liściowych. Ponieważ główki sałat liściowych są miękkie, w skrzynkach powinno się je układać luźno lub sprzedawać w opakowaniach jednostkowych.
Nowe odmiany nie wykazują tendencji do wczesnego wybijania w pędy kwiatostanowe. Często są odporne na szarą pleśń, mączniaka rzekomego i zaburzenia fizjologiczne.
Sałata typu "bowl" tworzy bardzo dużą i gęstą rozetę liściową, sprawiającą wrażenie puszystej. Składa się z wielu, bardzo delikatnych liści, okrągłych lub szeroko owalnych, o bardzo głęboko powcinanym i sfalowanym brzegu. Stopień rozbudowania blaszki i intensywność jej barwy zależy od natężenia światła w trakcie uprawy i długości okresu produkcji roślin. Typ ten zalecany jest do uprawy w tunelach wiosną i jesienią, a także do produkcji w pojemnikach, również amatorskiej - nawet na parapecie okiennym. Wówczas można wykorzystywać pojedyncze liście bez wycinania jednorazowo całej główki. Wśród odmian znajdują się czerwone, czerwone z zielonym wnętrzem oraz zielone (fot. 6). U podtypu "dębolistnego" główki są duże - w formie rozety złożonej z licznych, luźno ułożonych liści, gładkich i głęboko powcinanych (fot. 7).

FOT. 6. SAŁATA TYPU BOWL-COMPASS




FOT. 7. SAŁATA DĘBOLISTNA PIROGA


Sałata pierzasta wykształca średniej wielkości, bardzo gęste rozety wzniesionych, dosyć sztywnych liści o mocno fryzowanych brzegach i lekko pomarszczonej lub sfalowanej powierzchni. Całe rośliny sprawiają wrażenie "spienionych" i są podobne do niektórych odmian endywii. Przy skróceniu okresu uprawy, a także w złych warunkach świetlnych, wykształcają się gładkie i słabo wybarwione liście.
Odmiany czerwone tworzą gęste i duże główki w 80% wybarwione na ten kolor. Są również sałaty o ścisłych główkach, w 60% zabarwionych na czerwono, których wnętrza są jasnozielone (fot. 8). Formy czysto zielone mają liście o bardzo mocno fryzowanych brzegach.

FOT. 8. SAŁATA PIERZASTA ATSINA


Sałata rozetkowa nie tworzy główek ani przypominających je form. Rośliny składają się z kilku liści podobnych do tych, jakie wytwarza młoda sałata krucha. Typ ten bardzo często uprawiany jest w systemie z przepływowym nawadnianiem (czyt. też HO 5/98). Zwykle w supermarketach sprzedawana jest razem z bryłą korzeniową - w doniczkach lub ażurowych pojemnikach (fot. 9).

FOT. 9. SAŁATA ROZETKOWA GRAND RAPID RITTSA



Sałata łodygowa
Ta odrębna odmiana botaniczna była popularna w Polsce w latach 60., szczególnie w okolicach Krakowa, i nosiła regionalną nazwę "głąbik krakowski". Dziś jest prawie zapomniana. Wyglądem przypomina ona sałatę masłową w okresie kwitnienia, częściami jadalnymi są zgrubiały pęd główny i pędy kwiatostanowe, zbierane przed rozwinięciem kwiatów. Sałata łodygowa ma małe wymagania klimatyczne, nie lubi jednak upałów i suszy. Okres jej uprawy z rozsady wynosi około 3 miesięcy, nieco dłuższy jest przy siewie wprost w pole (w rozstawie 40 cm x 24 cm). Odmianę tę można uprawiać zarówno wiosną, jak i jesienią, a także latem.

ZARYS SYSTEMATYKI SAŁATY SIEWNEJ: CS - Clause Semences; EZ - Enza Zaden; LdM - Leen de Mos; NhZ - Nunhems Zaden; NS - Novartis Seeds; NZ - Nickerson Zwaan; PL - odmiany polskie; RZ - Rijk Zwaan, SVS - Seminis Vegetable Seeds


Mgr A. Stępowska jest pracownikiem Instytutu Warzywnictwa w Skierniewicach