Fot. 1. 'Dijon’
Przygotowanie bulw
Spośród metod przygotowania bulw do uprawy najlepsze okazało się tak zwane preparowanie (bulwy — po wykopaniu, wysuszeniu w temperaturze 20–25°C i wilgotności względnej powietrza 60–70% oraz po zaprawieniu przeciwko chorobom i szkodnikom — przez 3–5 miesięcy przed sadzeniem umieszcza się w temp. 28–30°C i wilgotności względnej powietrza 75–85%). Zabieg ten należy zakończyć, gdy są wyczuwalne zawiązki korzeni oraz zaczynają wyrastać pędy. Różnice w długości preparowania zależą, między innymi, od wielkości bulw — z reguły bulwki przybyszowe wymagają dłuższego preparowania niż bulwy następcze*. Jeżeli okres między zbiorem bulw a kolejnym sadzeniem jest dłuższy niż 5 miesięcy, przed preparowaniem najlepiej przechowywać je w temperaturze 2–6°C, nie dłużej jednak niż 4–6 miesięcy. Po zakończeniu preparowania można jeszcze przechowywać bulwy do 4 tygodni w temperaturze 14–16°C przy wilgotności względnej powietrza 60–65%. Zabieg ten, nazywany chłodzeniem lub aktywowaniem bulw, przyspiesza kwitnienie frezji nawet do dwóch tygodni, jednak kwiatostany są krótsze niż z bulw niechłodzonych.
Uprawa z doświetlaniem i bez
Frezje są roślinami fotoperiodycznie obojętnymi i kwitną niezależnie od długości dnia. Od wiosny do jesieni te uprawiane z bulw następczych najlepiej rosną i najszybciej kwitną w temperaturze około 14–16°C, a uprawiane z bulwek przybyszowych — w temperaturze 16–18°C. Przy uprawie z bulwek przybyszowych cykl produkcyjny jest średnio o 2–3 tygodni dłuższy niż z bulw następczych. Przy bardzo dobrych warunkach świetlnych rośliny po „wykłoszeniu” (zawiązaniu kwiatostanów) znoszą bez uszczerbku temperaturę powietrza do 20–22°C, jednak temperatura podłoża nawet w tym okresie nie może przekraczać 17°C. Choć w swojej ojczyźnie większość gatunków frezji zaczyna kwitnąć zimą, to w naszej szerokości geograficznej o tej porze roku natężenie światła jest zbyt małe i, jeżeli się nie doświetla asymilacyjnie, jakość kwiatów jest słabsza oraz wydłuża się cykl uprawy.
W uprawie bez doświetlania temperaturę zimą należy obniżyć w dzień do 8–10°C, a w nocy do 7–9°C. Z kolei późną wiosną i latem w dni słoneczne frezja musi być cieniowana, a podłoże chłodzone. Najczęściej do tego celu wykorzystuje się umieszczone w podłożu specjalne rury, przez które tłoczona jest woda o odpowiednio niskiej temperaturze. Podobny system zimą może służyć do ogrzewania podłoża.
Obniżenie temperatury podłoża
Z doświadczeń, jakie w Katedrze Roślin Ozdobnych AR w Szczecinie prowadziliśmy z odmianami standardowymi frezji, wynika, że poprzez przykrywanie zagonów jasną ściółką (np. trocinami, wiórami drzewnymi) można obniżyć temperaturę podłoża o 2–4°C. Było to jednak niewystarczające w uprawie letniej na kwitnienie jesienne frezji. Wysoka temperatura bardzo silnie wydłużała fazę wegetatywną, opóźniając, a nawet uniemożliwiając, prawidłowe kwitnienie roślin. Kwiatostany były zdeformowane poprzez tworzenie się na pędzie głównym zbyt dużej liczby pędów bocznych, a także zmianę kształtu kłosów. Nawet przy bardzo upalnej pogodzie wszystkie odmiany frezji tworzyły prawidłowo uformowane, duże bulwy następcze, zawiązywały natomiast mało bulwek przybyszowych. Duży przyrost bulw można wyjaśnić tym, że wyższa temperatura wpływała stymulująco na liczbę i tempo rozwoju liści, przez co powierzchnia asymilacyjna roślin była bardzo duża. Choć standardowe odmiany frezji niejednakowo silnie reagowały na warunki uprawy, to przy sadzeniu bulw w pierwszej dekadzie maja wszystkie miały tym bardziej wydłużoną fazę wegetatywną, opóźnione kwitnienie oraz zdeformowane kwiaty, im wyższa była temperatura w trzeciej dekadzie maja, w czerwcu i w pierwszej dekadzie lipca. Stwierdzono, że frezje są najbardziej wrażliwe na wysoką temperaturę w okresie od trzeciego do dziesiątego tygodnia uprawy.
Różne reakcje odmian
W 2000 roku przeprowadziliśmy doświadczenia z kilkunastoma odmianami frezji, uprawiając je równolegle w:
komorze klimatyzowanej (przy 12-godzinnym dniu i optymalnym dla frezji natężeniu światła, wynoszącym około 15 000 luksów), w której w dzień utrzymywano temperaturę 16°C, a w nocy 14°C,
wysokim tunelu foliowym,
w polu na zagonach.
W tunelu foliowym i na zewnątrz przykrywaliśmy zagony trocinami. Z odmian standardowych do porównań zostały użyte: 'Argenta’, 'Elysee’, 'Lisa’, 'Oberon’, 'Orangina’, 'Polka’, 'Versailles’, 'White Lace’. Odmiany starsze, 'White Lace’ i 'Polka’, znacznie silniej reagowały na wysoką temperaturę niż pozostałe, nowsze odmiany.
W komorze klimatyzowanej różnice w rozpoczęciu i przebiegu kwitnieniu między odmianami były niewielkie, a przebieg faz rozwojowych był zgodny z charakterystyką odmian podaną przez hodowcę. W przypadku roślin uprawianych w fitotronie odmiany zaczęły kwitnąć w następującej kolejności: 'Polka’ — w 105. dniu; 'Elysee’ — w 106. dniu; 'Oberon’, 'Orangina’, 'Lisa’ — w 108. dniu; 'Versailles’ — w 109. dniu; 'Argenta’ — w 111. dniu; najpóźniej 'White Lace’ — w 112. dniu.
Frezje na zewnątrz zakwitły w następującej kolejności: 'Elysee’, 'Oberon’, 'Orangina — w 135. dniu; 'Lisa’ — w 138. dniu; 'Versailles’ — w 148. dniu; 'Argenta’ — w 151. dniu; 'White Lace’ — w 153. dniu; 'Polka’ — w 160. dniu. W uprawie na zewnątrz najbardziej dekoracyjne i trwałe, o bardzo sztywnych — lecz średnio dwukrotnie krótszych niż w komorze klimatyzowanej — pędach były odmiany 'Orangina’ i 'Versailles’ (o pełnych kwiatach) oraz 'Elysee’ i 'Lisa’ (pojedyncze).
W tunelu foliowym frezje zaczęły kwitnąć o 7–18 dni później niż w polu, kolejność kwitnienia odmian była podobna, a wartość handlowa i plon kwiatów — z powodu bardzo silnej deformacji kwiatostanów — małe.
Najnowsze grupy odmian
W tym samym doświadczeniu porównywaliśmy też trzy odmiany z grupy Rapid — 'Rapid Red’, 'Rapid White’, 'Rapid Yellow’. Według opinii ich hodowcy, firmy Royal Van Zanten-Van Staaveren, u odmian tej grupy została w znacznym stopniu wyeliminowana wrażliwość na wysoką temperaturę, dzięki czemu mogą one być uprawiane bez chłodzenia podłoża latem — tolerują temperaturę podłoża do 22–24°C. Mają jednak znacznie większe wymagania co do światła niż odmiany standardowe (średnio o 50%) i bez doświetlania nie są polecane do uprawy w innych terminach niż letni. Zaczynają kwitnąć średnio 100 dni po posadzeniu bulw. Wyniki uzyskane w naszych doświadczeniach są zbieżne z opinią hodowcy — w zależności od odmiany, frezje z grupy Rapid uprawiane w komorze klimatyzowanej zaczęły kwitnąć po upływie 92–100 dni; na zewnątrz po upływie 100–106 dni, a w tunelu foliowym po upływie 99–104 dni. Z doświadczeń z odmianami z grupy Rapid (testowaliśmy też odmianę 'Rapid Twinsnow’) wynika, że najsłabsza spośród nich jest 'Rapid Red’ — najstarsza, wprowadzona do uprawy już w 1990 roku.
Najnowszą, jeszcze nieznaną w Polsce, generacją frezji pochodzącą z tej samej firmy jest grupa (linia) Beach. Odmiany z tej grupy oceniane są przez hodowcę jako wyjątkowo odporne na wysoką temperaturę. Na sezon 2004/2005 zaproponowano 7 następujących odmian: 'Silver Beach'(biała — fot. 2), 'Laguna Beach’ (niebieska), 'Summer Beach’ (złotożółta), 'Long Beach’ (czerwonopomarańczowa), 'Blossom Beach’ (różowowrzosowa), 'Heart Beach’ (pasteloworóżowa), 'Bay Beach’ (pastelowoliliowa).
Fot. 2. 'Silver Beach’
Do najnowszych i już dostępnych, bardzo efektownych odmian standardowych frezji należą, między innymi: o pełnych kwiatach słonecznożółta 'Grandieur’ i pojedyncze 'Espirit’, 'Orleans’ (białe), 'Azura’ (lazurowa z kremową gardzielą), 'Bon Bon’ (różowa z żółtą gardzielą — fot. 3) i 'Giraffe’ (złota z wrzosowymi siateczkowatymi pręgami — fot. 4).
Fot. 3. 'Bon Bon’
Fot. 4. 'Giraffe’
* Bulwy następcze powstają z dolnej, zgrubiałej części pędu wyrastającego z bulwy matecznej. Formują się bezpośrednio nad bulwą mateczną, która w trakcie cyklu uprawowego zamiera. Mają one kształt stożkowato-cylindryczny i — w zależności od warunków uprawy — obwód 5–13 cm. Bulwki przybyszowe powstają (w liczbie 1–4) u nasady bulwy następczej. Są drobne, o kształcie nieregularnym, kulisto-cylindrycznym i obwodzie do 3 cm, potocznie bywają nazywane „siewką”.
