Numer 07/1999
Słonecznik zwyczajny (Helianthus annuus) jest sadzony na rabatach, uprawiany na kwiaty cięte w gruncie i pod osłonami lub oferowany jako roślina doniczkowa. Ostatnio stale wzrasta asortyment odmian, ulepszane są ich wartości użytkowe, poszerza się skala barw kwiatów. O dużej popularności słonecznika na światowym rynku może świadczyć liczba kwiatów sprzedawanych na giełdach holenderskich (w 1998 roku — 68 milionów sztuk) oraz jego pozycja w rankingu aukcyjnych bestsellerów (plasuje się na 17. miejscu pod względem wartości sprzedaży).
| Szczególnie atrakcyjne i poszukiwane przez florystów są rośliny pochodzące z uprawy przyspieszonej pod osłonami (kwitnienie od lutego do maja, czyli wówczas, gdy warunki panujące na zewnątrz jeszcze nie pozwalają na uprawę w polu) oraz z produkcji opóźnionej w gruncie i pod osłonami (kwitnienie od września do listopada, kiedy już przekwitły rośliny uprawiane metodą tradycyjną). Koszty produkcji słoneczników są niskie, zwłaszcza w uprawie opóźnionej, w której czynniki klimatyczne, takie jak duża intensywność światła, naturalnie skracający się dzień oraz optymalna dla wzrostu i rozwoju roślin temperatura sprzyjają otrzymaniu plonu dobrej jakości. Największe zainteresowanie tą metodą uprawy obserwuje się w Niemczech i Holandii. | ||
|
| ||
| Cechy współczesnych odmian | ||
Słonecznik zwyczajny jest rośliną o dość dużych potrzebach cieplnych i wysokich wymaganiach świetlnych. Większość współczesnych odmian przeznaczonych do uprawy na kwiaty cięte jest fotoperiodycznie obojętna, lecz w warunkach krótkiego dnia (mniej niż 11 godzin na dobę) można uzyskać bardziej równomierny wzrost i kwitnienie roślin, redukcję długości pędów oraz skrócenie okresu produkcji. Odmiany ozdobne różnią się również od form przemysłowych, uprawianych na paszę lub nasiona, krótszym cyklem wegetacyjnym, szerszą skalą barw kwiatostanów, słabszym wzrostem oraz większą trwałością kwiatów po ścięciu (fot. 1). Coraz więcej jest przy tym form nie osypujących pyłku i mieszańców heterozyjnych (F1).
| ||
|
| ||
| Początek produkcji | ||
| Zależnie od odmiany, w 1 gramie znajduje się od 15 do 70 niełupek ("nasion"). Dla otrzymania 1000 roślin trzeba ich wysiać 30–140 g. Optymalna temperatura kiełkowania to 20–240C — w takich warunkach siewki pojawiają się już po 4, 5 dniach. W niższej temperaturze wschody trwają nawet do 2 tygodni. Zjawisko to często obserwuje się w uprawach polowych przy siewie wprost do gruntu. W takich przypadkach głębokość siewu powinna być większa (3–4 cm), aby zapewnić nasionom stabilniejsze warunki wilgotnościowe. W uprawie z rozsady niełupki zaleca się wysiewać pojedynczo do otworów palet-wielodoniczek o średnicy komórek 5–7 cm, a następnie przykryć centymetrową warstwą podłoża. Zalecany jest substrat torfowy z dodatkiem gliny (3:1), o pH 6–6,5, wzbogacony nawozem wieloskładnikowym (0,7 g/l). Palety z wysiewami umieszcza się w szklarniach lub tunelach foliowych. Zazwyczaj po tygodniu wschodzą wszystkie rośliny. Okres produkcji rozsady trwa od 2 do 3 tygodni. Do tego czasu słoneczniki wytwarzają dwie pary liści. Nie należy przetrzymywać rozsady pod osłonami dłużej niż 4 tygodnie, aby zbyt mocno nie wybiegła i by korzenie nie przerosły za bardzo bryłki podłoża. Takie przetrzymane rośliny są delikatne i trudno przyjmują się po posadzeniu na miejsce stałe. Aby młode słoneczniki były zwarte oraz krępe, poleca się opryskiwanie roślin retardantem, gdy wytworzą pierwszą parę liści (preparat B-Nine 85 SP w stężeniu 0,2–0,3%). Zabieg jest najskuteczniejszy w temperaturze 15–180C. | ||
|
| ||
| Uprawa na miejscu stałym | ||
| Na wielkość kwiatostanów istotny wpływ ma rozstawa. W literaturze można spotkać różne zalecane gęstości sadzenia słoneczników: od 9 do 64 roślin na m2 (w rzędach 5–30 cm, między rzędami 20–80 cm). Rozstawa zależy od charakteru wzrostu odmiany, miejsca produkcji i oczekiwanego efektu. Odmiany rozgałęziające się, zwłaszcza te, u których pędy boczne są silne i wyrastają w dolnej części łodygi, powinny być sadzone w większych odstępach. Zagęszczać można odmiany jednopędowe (o odmianach — w następnym odcinku). Słoneczniki pod osłonami tworzą zwykle mniejsze liście i są niższe niż te uprawiane w polu. Z tego względu w szklarniach i tunelach foliowych praktykuje się większą gęstość nasadzeń, zwłaszcza że można tym samym oszczędzić miejsca. Rośliny sadzone rzadziej wytwarzają zwykle większe liście oraz kwiatostany, grubsze łodygi, więcej pędów bocznych i wymagają stosowania dodatkowych konstrukcji wspierających. Należy zaznaczyć, że szczególnie w przypadku silnie rosnących odmian jednopędowych, o dużych koszyczkach, wskazane jest zagęszczenie roślin. W uprawie na kwiaty cięte duże kwiatostany nie są bowiem pożądane, zwłaszcza że ich trwałość jest krótsza. Słoneczniki mają duże wymagania pokarmowe. Zwraca się szczególną uwagę na nawożenie potasem i magnezem. Według holenderskich zaleceń, nawożenie podstawowe należy ustalić na poziomie (w kg na 100 m2 uprawy): N — 1,6; P2O5 — 0,6; K2O — 4,0; MgO — 0,9; CaO — 2,0. Często zauważane są u tych roślin niedobory potasu. Najszybciej uwidoczniają się na starszych liściach, w postaci początkowo punktowych chloroz, a następnie nekrozy rozszerzającej się od krawędzi liścia. Wśród mikroelementów największe znaczenie mają bor i molibden. Objawem niedoboru pierwszego z nich jest przejaśnienie liści między nerwami i wzdłuż krawędzi. Braki molibdenu objawiają się żółtozielonym zabarwieniem liści, łyżeczkowatym ich wywinięciem oraz brązowymi nekrozami na brzegach blaszki. Symptomy takie mogą się nasilać przy uprawie w zbyt kwaśnym podłożu. Zapobiegać im można podając dolistnie roztwór boraksu (0,4%), molibdenianu sodu (0,05%) lub molibdenianu amonu (0,02%). Jeśli pH gleby utrzymywane jest na poziomie 6–6,5, odżywienie borem i molibdenem jest zazwyczaj wystarczające. Do dokarmiania wykorzystuje się nawozy wieloskładnikowe z dużą zawartością potasu. Dawkuje się je w ten sposób, by do momentu wytworzenia pąków kwiatostanowych rośliny otrzymały 10–15 gramów N na m2 uprawy. Przenawożenie objawia się wydłużeniem pędów, tworzeniem dużych liści, zbyt grubych łodyg, a w skrajnych sytuacjach również zmniejszaniem się średnicy kwiatostanów. W przypadku niedoborów potasu poleca się dolistne nawożenie roztworami siarczanu lub azotanu potasu o stężeniu 0,1–0,2%. Wymagania wodne słonecznika są duże w okresach krytycznych, to jest w czasie kiełkowania nasion i wzrostu pędów, do wysokości 30–40 cm. Należy wtedy podlewać rośliny często oraz obficie. Potem utrzymuje się wilgotność podłoża na umiarkowanym poziomie. Rezultatem zbyt obfitego nawadniania w tym drugim okresie jest opóźnienie kwitnienia i silny wzrost organów wegetatywnych, co może prowadzić do przewracania się roślin. Najwygodniej nawadniać za pomocą linii kroplujących typu T-tape, rozkładając je po jednej przy każdym rzędzie roślin na zagonach. | ||
|
| ||
| Zbiór | ||
Najwcześniejsze odmiany zakwitają po 10, a najpóźniejsze — po 25 tygodniach od wysiewu. Dla uprawy opóźnionej przydatne są jedynie odmiany wczesne, wydające plon po 10–14 tygodniach (fot. 2). Kwiatostany ścina się z odcinkiem pędu długości 100 cm, gdy pylą 2, 3 okółki kwiatów rurkowatych. Po zbiorze usuwa się większość liści pozostawiając te najbliższe kwiatostanu. Zabieg ten zmniejsza transpirację i wyraźnie poprawia trwałość kwiatów. Pędy możliwie szybko umieszcza się w ciepłej wodzie (temp. 30–350C), najlepiej w chłodnym pomieszczeniu. Przed skierowaniem do sprzedaży wskazane jest kondycjonowanie kwiatów w roztworze preparatu przeznaczonego dla roślin niewrażliwych na etylen (np. Chrysal CVB). Trwałość niekondycjonowanych kwiatów ciętych słonecznika wynosi około 7–10 dni.
| ||
|
| ||
| Ochrona roślin | ||
| Słoneczniki należą do roślin zdrowych, mało wrażliwych na patogeny i szkodniki. Do najgroźniejszych chorób należy szara pleśń (Botrytis cinerea), która występuje w okresach długo utrzymujących się chłodów i wysokiej wilgotności powietrza, szczególnie przy zagęszczonej uprawie pod osłonami. W celu zapobieżenia jej rozwojowi należy unikać zbyt gęstego sadzenia odmian mocno krzewiących się i silnie wietrzyć tunele lub szklarnie. W razie pojawienia się objawów — charakterystycznego szarego nalotu grzybni pod osadnikiem koszyczka i na wierzchołkach pędów bocznych — stosuje się preparaty typowe w zwalczaniu B. cinerea: Bravo 500 SC, Ronilan 500 SC, Rovral Flo 255 SC lub Sumilex 500 SC. Znacznie rzadziej spotykany bywa mączniak prawdziwy (Erysiphe polyphaga), również raczej pod osłonami. Objawem tej choroby są białe plamy grzybni na górnej stronie liści i młodych łodyg. Rozwojowi mączniaka zapobiega się podobnie, jak szarej pleśni. Zwalczać go można preparatami Saprol 190 EC, Nimrod 25 EC, Punch 400 EC. Groźnymi dla słonecznika patogenami mogą być bakterie — Agrobacterium tumefaciens i Erwinia carotovora. Pierwszy gatunek wywołuje uwiądy roślin będące skutkiem zamierania korzeni, drugi powoduje powstawanie mokrej zgnilizny łodyg i kwiatostanów. W rejestrze środków ochrony roślin dopuszczonych do obrotu w Polsce nie ma ani jednego skutecznego preparatu antybakteryjnego. Pozostaje zatem zapobiegać bakteriozie (zaprawianie nasion, dezynfekowanie podłoża, w którym produkowana będzie rozsada, ostrożność przy pracach pielęgnacyjnych — by nie ranić roślin, przewietrzanie plantacji) oraz unikać lokowania upraw słonecznika w miejscach, w których wcześniej stwierdzono występowanie ww. mikroorganizmów. Szkodnikami najczęściej pojawiającymi się na plantacjach słoneczników są mszyce oraz ślimaki. Te pierwsze zwalcza się preparatami: Ambusz 025 EC, Fastac 10 EC i Decis 2,5 EC. Drugie, groźne zwłaszcza dla młodych roślin (prócz tego, że uszkadzają liście, żerują na wierzchołkach pędów niszcząc stożki wzrostu), można wyeliminować za pomocą środka Mesurol Schneckenkorn 04 GB. W uprawach gruntowych należy zwrócić uwagę na zwalczanie chwastów, zwłaszcza we wczesnych fazach wzrostu słoneczników. Poleca się herbicyd Racer 250 CS (30 ml w 4 litrach wody na 1 ar), najpóźniej do 5 dni po siewie, na wilgotną glebę. Potem pojawiające się chwasty trzeba usuwać mechanicznie. Mgr Tomasz Burda pracuje w Katedrze Roślin Ozdobnych Akademii Rolniczej w Poznaniu | ||
