Sałata masłowa, krucha i listkowa uprawiane w polu i pod osłonami, zwłaszcza w tunelach foliowych — głównie jako poplon w cyklu jesiennym — mogą być w znacznym stopniu narażone na choroby pochodzenia grzybowego (mączniak rzekomy, mączniak prawdziwy, szara pleśń, zgnilizna twardzikowa, nekrotyczna plamistość sałaty), bakteryjnego (gnicie bakteryjne) oraz na zaburzenia fizjologiczne (szklistość liści, zasychanie brzegów liści, zgnilizna liści wewnętrznych oraz oparzeliny słoneczne).

Mączniak rzekomy sałaty

Choroba ta obserwowana jest w Polsce w różnym nasileniu w poszczególnych latach. W ostatnich dwóch wystąpiła w dużym nasileniu — głównie jesienią na sałacie kruchej. Straty powodowane tą chorobą mogą być znaczne. Jej sprawcą jest grzyb Bremia lactucae. Charakterys­tycznymi objawami są żółtawe, czasem jasnozielone, owalne plamy na górnej stronie liści, szybko obejmujące znaczną część blaszki liściowej. Na dolnej stronie liści w miejscu plam obserwuje się biały nalot trzonków konidialnych z zarodnikami, które w warunkach dużej wilgotności mogą zakażać inne rośliny. Rozwojowi choroby sprzyja niska temperatura w granicach 5–10°C i wysoka wilgotność powietrza. Zimujące oospory, które są zarodnikami przetrwalnikowymi, w okresie wiosennym stanowią pierwotne źródło infekcji. Dotychczas odnotowano, że grzyb ten wytworzył 7 ras fizjologicznych.

Zapobieganie i zwalczanie.

• Usuwać chore rośliny i niszczyć resztki pożniwne.
• Nie uprawiać roślin w zbyt dużym zagęszczeniu.
• Dobrze wietrzyć tunele foliowe.
• W okresach dużego zagrożenia stosować środki ochronne, np. Grevit 200 SL (0,1%).
• O ile to możliwe, uprawiać odmiany o dużym zakresie odpornoś­ci na mączniaka rzekomego.

Mączniak prawdziwy

Sprawcą tej choroby jest grzyb Erysiphe cichoracearum. Oprócz sałaty, poraża on także skorzonerę, pietruszkę i cykorię. Choroba występuje masowo na plantacjach nasiennych tych roślin, natomiast w uprawach konsumpcyjnych na sałacie masłowej występuje rzadziej, na sałacie kruchej — częś­ciej. Mączniak prawdziwy może występować współrzędnie z mączniakiem rzekomym, zwłaszcza na sałacie kruchej, i jest wówczas trudny do zidentyfikowania. Choroba ta pojawia się najpierw na górnej stronie liści w postaci białych, mączys­tych plam (fot. 1), z czasem plamy się powiększają i mogą obejmować także dolną stronę blaszki liściowej. Grzyb ten tworząc powłokę hamuje asymilację i powoduje stopniowe zamieranie ros­lin. Choroba rozwija się w temperaturze 18–25°C, maksymalna wynosi 30°C. Do infekcji dochodzi przy okresowo wysokiej wilgotności powietrza i wówczas wystarcza tylko 4–10 dni do masowego porażenia roślin. Rozwojowi grzyba sprzyja także mała intensywność światła i zacienienie roślin.

Fot. 1. Mączniak prawdziwy sa­łaty

Zapobieganie i zwalczanie.

• Wiele odmian sałaty wykazuje odporność na mączniaka prawdziwego.
• Dobrą i bezpieczną dla zdrowia konsumentów ochronę można uzyskać po użyciu Grevitu 200 SL lub Bioseptu 33 SL — każdy w stężeniu 0,1%.
• Nie zalecamy wykorzystywania w ochronie sałaty przed tą chorobą syntetycznych środków chemicznych.

Szara pleśń

Choroba na sałacie może występować przez cały okres wegetacji. Sprawcą jest pospolity grzyb Botrytis cinerea. Najniebezpieczniejsze jest porażenie siewek sałaty. Początkowo na dolnej stronie liści pojawiają się gnilne plamy. Z czasem siewki zamierają i pokrywają się szarym, pylącym nalotem zarodników grzyba. U zaatakowanych młodych roślin początkowo gnije szyjka korzeniowa, a potem także zewnętrzne liście. Na gnijącej, pokrytej puszystym, szarym nalotem tkance widoczne są czarne skupienia mikrosklerocjów, będących owocnikami grzyba i jednocześnie jego formą przetrwalnikową. Szara pleśń rozwija się w temperaturze 0–30°C, przy optymalnej 10°C. Rozwojowi sprzyja wysoka wilgotność powietrza i silne zwilżenie liści.

• Wysiewać zaprawione nasiona w podłoże odkażone termicznie lub chemicznie.
• Młode siewki lub rozsadę po pikowaniu podlewać, ewentualnie opryskiwać fungicydami: Rov­ral FLO 255 SC (0,2%), Sumilex 500 SC (0,1%), Euparen Multi 50 WG (0,2%) lub Grevit 200 SL (0,2%).
• Sadzić na miejsce stałe rośliny w doniczkach bez dna, nie zagłębiając ich całkowicie w podłożu.
• Nie zwilżać liści w czasie podlewania.
• Wietrzyć szklarnie lub tunele, w miarę potrzeby dogrzewać je nocą, aby nie dopuścić do kondensacji pary wodnej na roślinach.
• Dokładnie zbierać i palić resztki roślin. l W późniejszym okresie można opryskiwać sałatę profilaktycznie Grevitem 200 SL (0,1%) — jest to środek naturalny, który nie ma karencji.

Zgnilizna twardzikowa

Jest to choroba występująca prawie na wszystkich warzywach w okresie ich wegetacji i w czasie przechowania. Może powodować znaczne straty w uprawie sałaty. Sprawcą jest grzyb Sclerotinia sclerotiorum, który występuje w glebie. Sałata sadzona w zainfekowane nim podłoże dosyć szybko ulega porażeniu. Pierwsze objawy choroby widoczne są u podstawy szyjki korzeniowej w postaci mokrych plam z wyraźnym białym, watowatym nalotem. Podobne objawy mogą występować u nasady liści. Z czasem porażone liście gniją w dolnej części, następnie porażona roślina zamiera, w watowatej grzybni pojawiają się sklerocja — owocniki grzyba wielkości ziaren pszenicy. Sklerocja zimują w glebie. W okresie wegetacji wyrastają z nich owocniki grzyba — apotec­ja z workami wypełnionymi infekcyjnymi zarodnikami workowymi. Grzyb rozprzestrzenia się również za pomocą fragmentów grzybni, a także przez fragmenty sklerocjów na nasionach.

Zapobieganie i zwalczanie.

• Powinno się prowadzić termiczne bądź chemiczne odkażanie gleby.
• Ponadto w okresie wzrostu i rozwoju roślin poleca się opryskiwanie sałaty fungicydami Rovral FLO 255 SC (0,2%), Sumliex 500 SC (0,1%), Euparen Multi 50 WG (0,2%) lub Grevit 200 SL (0,2%) 4–7 dni po posadzeniu i 10–14 dni później, przy zachowaniu 21 dni karencji. Zabiegi te chronią sałatę jedynie przed zgnilizną twardzikową i szarą pleśnią (nie zabezpieczają roślin przed mączniakiem rzekomym).
• Zgniliźnie twardzikowej można zapobiegać poprzez doglebowe podawanie biologicznego środka Contans — w dawce 0,8 g na m² lub 8 kg na 1 ha.
• Należy dokładnie wietrzyć tunele i szklarnie, usuwać i palić chore rośliny.
• Rozsadę rosnącą w doniczkach ustawiać na zagonach, nie zagłębiając jej zupełnie w podłożu.
• Profilaktyczne opryskiwanie roślin Grevitem 200 SL, przemiennie z innymi środkami zalecanymi w ochronie sałaty, ogranicza występowanie zgnilizny twardzikowej.

Nekrotyczna plamistość liści sałaty

Choroba ta, zwana także antraknozą sałaty w Polsce występuje sporadycznie. Sprawcą jest grzyb Marssonina panattoniana. Pierwsze objawy w postaci brązowych, nekrotycznych plam z jas­ną obwódką (fot. 2), widoczne są na liściach zewnętrznych, a następnie na liściach tworzących główki. W miejscach tych tkanka zamiera i wy­krusza się — powstają dziury. Przy silnym porażeniu roślina gnije.

Fot. 2. Nekrotyczna plamistość liś­ci sałaty

Grzyb zimuje w resztkach chorych roślin. Może się przenosić także z porażonymi nasionami. Zaatakowane młode siewki lub rozsada mogą całkowicie wyginąć. Grzyb do rozwoju i zakażenia roślin wymaga wysokiej wilgotności i temperatury wyższej niż 14°C, przy optymalnej 18°C.

Zapobieganie i zwalczanie.

• Należy unikać uprawy sałaty w dużym zagęszczeniu i warunkach wysokiej wilgotności oraz przestrzegać zasad zmianowania.
• Oprys­kiwać profilaktycznie preparatami podanymi powyżej.

Bakteryjne gnicie sałaty

Chorobę wywołuje kilka gatunków bakterii: Pseudomonas cichorii, P. marginalis, Xanthomonas campestris pv. vitans oraz Erwinia carotovora. Atakuje ona najczęś­ciej sałatę, ale stwierdzono ją także na cykorii liściowej. Pierwsze objawy bakteriozy występują na liściach w postaci małych, brązowych plamek z żółtą obwódką. Stopniowo plamy powiększają się i przyjmują kanciaste kształty ograniczone nerwami liści. W warunkach wysokiej wilgotności przebarwienia te czernieją. Patogeny wnikają poprzez aparaty szparkowe liści i uszkodzenia mechaniczne. Choroba może również wywoływać mok­rą zgniliznę liści sercowych (fot. 3) lub gnicie podstawy główek — sprawcą tych objawów jest E. carotovora. Bakterie przenoszone są prawdopodobnie z wodą, przez owady oraz z zakażoną rozsadą. Do infekcji roślin może dojść w temperaturze pomiędzy 5–30°C, przy optymalnej 22–23°C. Gniciu bakteryjnemu sprzyja wysoka wilgotność powietrza oraz zwilżenie liści.

Fot. 3. Bakteryjne gnicie sałaty

• Przestrzegać prawidłowego zmianowania.
• Nie dopuszczać do zaskorupiania i zalewania wodą gleby lub podłoża w szklarni.
• Nie deszczować roślin. Podlewać umiarkowanie zwracając szczególną uwagę aby nie zraszać liści.
• Prawidłowe nawożenie i dobra kondycja roślin ograniczają występowanie chorób bakteryjnych. l Profilaktycznie opryskiwać 2 lub 3 razy, co 7 dni, organicznym środkiem Grevit 200 SL — w stężeniu 0,1%.