Fot. 1. Erica gracilis to najpopularniejszy gatunek wrzośca w uprawie doniczkowej

Trochę botaniki

Do rodzaju wrzosiec (Erica) należy około 670 gatunków krzewinek i krzewów. Występują one przede wszystkim w południowej Afryce, zwłaszcza na Przylądku Dobrej Nadziei, czyli na obszarze najmniejszego państwa roślinnego nazywanego Capensis, o powierzchni odpowiadającej mniej więcej obszarowi Wielkopolski. W Europie występuje tylko 21 gatunków wrzośca, a w Polsce zaledwie jeden — wrzosiec bagienny (E. tetralix), na nielicznych stanowiskach na torfowiskach wysokich Pomorza Zachodniego i Dolnego Śląska.

Wrzosiec delikatny i jego odmiany

Wrzosiec delikatny (Erica gracilis) w południowej Afryce występuje w pobliżu wybrzeża Oceanu Indyjskiego, w górach o średniej wysokości. Tamtejsze gleby odznaczają się dużą wilgotnością, ale są przepuszczalne, mają odczyn kwaśny i zawierają znaczną ilość surowej próchnicy. Wrzosiec rośnie tam jako luźny krzew, do wysokości około 1 metra. Rośliny gatunku typowego mają igiełkowate liście długości do około 4 mm, których dolną stronę pokrywają włoski gromadzące wodę z mgły, częstej na wybrzeżu oceanu. Dzwonkowate kwiaty — zbudowane z czterech zrośniętych płatków korony, długości 3–4 mm — są różowe.

W obrębie gatunku znane są dwie odmiany botaniczne, różniące się terminem kwitnienia: E. gracilis var. hiemalis, kwitnąca na przełomie zimy i wiosny, oraz E. gracilis var. autumnalis, kwitnąca jesienią. Od 1850 roku w uprawie znajduje się tylko odmiana jesienna, od której wywodzą się odmiany rozpoczynające kwitnienie z końcem lata. Wrzosiec delikatny i kilka innych gatunków południowoafrykańskich trafiło do Europy w XIX wieku — najpierw do Anglii, a potem do Francji i Niemiec. Pierwsza odmiana klonalna 'Weisse Perle' pojawiła się około 1900 roku w okolicach Lipska w Niemczech. Później hodowlą nowych odmian zajmowano się na różną skalę w wymienionych wcześniej krajach, a z czasem zaczęli dominować w tym dziele Niemcy i tak zostało do dzisiaj. Pierwsze odmiany wyselekcjonowano z siewek. Były nimi, na przykład, 'Glasers Rote', otrzymana przez Glasera w latach 1929–32 czy 'Auerbachs Weisse', znaleziona przez Auerbacha w 1935 roku.

Ta pierwsza wciąż stanowi trzon podstawowego doboru odmian wrzośca delikatnego w Niemczech. Rośliny intensywnie się krzewią, są gęste i zwarte o pędach wzniesionych, mają kwiaty ciemnoczerwone, błyszczące, kwitną bardzo obficie i długo. Pozostałe sprawdzone kreacje to: 'Glasers Weinrote' — kwiaty ciemniejsze i krzewinki bardziej zwarte niż u 'Glasers Rote'; 'Globularis' — najważniejsza odmiana we Francji, kwiaty ma mniejsze niż inne odmiany, lecz bardzo liczne, mogą być różowe, łososiowe lub miedzianoczerwone, rozwijają się późno, lecz długo; 'Typ Schmidbauer' — kwiaty ciemnoczerwone i duże; 'Weisses Schloss' — kwiaty białe i 'Bayernblut' — kwiaty czerwonoróżowe, krzewinki duże i szerokie, kwitnienie obfite.

Obecnie hodowcy zwracają szczególną uwagę na ulepszanie i utrzymywanie w czystości genetycznej dotychczasowych odmian, między innymi w wyniku krzyżowania ich z roślinami gatunku typowego. Dzisiejsze odmiany różnią się w zasadzie barwą kwiatów (fot. 2, 3) i terminem kwitnienia. Według tej drugiej właściwości, podzielono je na cztery grupy:

• wczesne — rozpoczynające kwitnienie już w sierpniu,
• średnio wczesne — zakwitające we wrześniu,
• średnio późne — rozwijające kwiaty na przełomie września i października;
• późne — z kwiatami pojawiającymi się od około połowy października.

W zależności od przebiegu pogody latem, terminy kwitnienia ulegają zmianom. Podobnie kolor kwiatów. Na przykład: barwa przejściowa czerwono-różowa zależy w znacznym stopniu od temperatury nocy. Jeśli noce są chłodne, to przeważa barwa czerwona.

Fot. 2. 'Weisse Mayer' — jedna z odmian wrzośca delikatnego

Fot. 3. Erica gracilis 'Fischer'

Inne gatunki wykorzystywane w produkcji doniczkowej

Wrzosiec czerwony (Erica carnea) w stanie naturalnym występuje w Alpach oraz w górach południowej i południowo-wschodniej Europy. Znosi większą niż pozostałe wrzośce zawartość wapnia w strefie systemu korzeniowego. Osiąga wysokość 30–50 cm, ma wąskie liście do 6 cm długości, ułożone na pędach po 3 lub 4 w okółkach. Czteropłatkowe kwiaty o koronie długości 5–6 mm są ciemnoróżowe, osadzone w kątach liści i tworzą kwiatostan przypominający jednostronne grono. Dzięki mutacjom wydał około 100 odmian, różniących się, między innymi, barwą kwiatów — od białej do czerwonej. Większość odmian kwitnie obficie od grudnia do kwietnia, a niektóre — także od października do maja.

Wartościowymi odmianami wrzośca czerwonego są, na przykład: 'Chalenger' — kwiaty różowe; 'Golden Starlet' — liście żółte, kwiaty białe; 'Isabell' — kwiaty białe; 'Kramer's Weisse' — kwiaty białe; 'Nathalie' — kwiaty ciemnoczerwone; 'Lohse's Rubin' — kwiaty rubinowe; 'Myretoun Ruby' — kwiaty fioletowe; 'Rosalie' — kwiaty różowe; 'Vivellii' — kwiaty ciemnoczerwone; 'Whisky' — liście żółtomiedziane, kwiaty lila (fot. 4); 'Wintersonne' — pąki kwiatowe brązowoczerwone, kwiaty jasnoczerwone; 'Rotes Juwel' — kwiaty czerwone; 'Winterfreude' — kwiaty rubinowoczerwone i 'Winter Rubin' — kwiaty ciemnoczerwone. W gruncie większość odmian kwitnie od lutego do kwietnia, maja.

Fot. 4. Erica carnea 'Whisky'

Wrzosiec popielaty (E. cinerea) występuje w stanie naturalnym w zachodniej Europie, gdzie doras­ta do wysokości 60 cm, w uprawie jest niższy. Tworzy krzewinki szerokie i wyniosłe. Igiełkowate liście z drobnymi rzęskami długości 5–7 mm ułożone są na pędach po 3 lub 4 w okółkach. Dzbaneczkowate kwiaty długoś­ci do około 6 mm, przeważnie purpurowofioletowe lub różowe, zebrane są w grona wzdłuż wierzchołkowej częś­ci pędów. Kwitnie od czerwca do września. Wrzosiec popielaty reprezentują, między innymi, odmiany: 'Alba Major' — kwiaty białe; 'Alfred Bowerman' — kwiaty ceglastoczerwone do ciemnoróżowych; 'C.D. Eason' — kwiaty karmazynoworóżowe; 'C.G. Best' — kwiaty łososioworóżowe; 'Eiddler's Gold' — liście złocistożółte (zimą w gruncie czerwienieją), kwiaty lilaróżowe; 'Golden Drop' — liście złocistożółte (zimą w gruncie czerwonomiedziane), kwiaty lilaróżowe, nieliczne; 'Golden Sport' — liście złocistożółte, kwiaty karminoworóżowe; 'Heidebrand' — kwiaty płomiennoróżowe; 'P.S. Patrick' — kwiaty ciemnopurpurowe z odcieniem rudawym; 'Pentreath' — kwiaty purpurowofioletowe i 'Summer Gold' — liście jasnozłocistożółte, kwiaty karmazynoworóżowe.

Wrzosiec darlejski (Erica darleyensis) otrzymano w 1905 roku, w wyniku krzyżowania E. carnea E. erigna. Znanymi odmianami tego gatunku są: 'Darley Dale' — równoznaczna z typem, liście szarozielone, kwiaty jasnoróżowe; 'Kramer's Rote' — kwiaty ciemnoróżowe (fot. 5) i 'White Perfection' — kwiaty białe, pojawiają się od listopada (kwitnienie trwa do maja), a w gruncie — od lutego (do maja).

Fot. 5. Erica x darleyensis 'Kramer's Rote' fot. 4, 5 E. Pudełek

Wrzosiec rozpierzchły (E. vagans) w stanie naturalnym występuje w zachodniej Europie (Wielka Brytania, Francja, Portugalia i Hiszpania). Wyrasta do wysokości 30–40 cm (fot. 6). Szerokie kwiaty dzwonkowate są różowe i rozwijają się od lipca do września. W uprawie reprezentowany przez odmiany, na przykład: 'Holden Pink' — kwiaty jasnolilaróżowe; 'Lyonesse' — kwiaty czysto białe z brązowymi pylnikami; 'Mrs. D. F. Maxwell' — najważniejsza odmiana o kwiatach ciemnoróżowych; 'St. Keverne' — kwiaty różowe, ma tendencję do wydawania pędów rewersyjnych, charakterystycznych dla gatunku, z jaśniejszymi kwiatami, które należy usuwać i 'Hookstone Rosea' — kwiaty różowe, bardzo ładne.

Fot. 6. Erica vagans 'Yellow John' fot. 1–3, 6 A. Cecot

Wrzosiec krzewiasty (E. arborea) w stanie naturalnym występuje często w rejonie śródziemnomorskim, w Afryce Północnej, na Wyspach Kanaryjskich, na Kaukazie i na obszarach sąsiednich. Tworzy krzewy lub drzewa do wysokości 5 m i wyższe. Kwiaty ma prawie kuliste, długości 3–4 mm, białe lub szarawobiałe, pachnące, zebrane w okazałych wierzchołkowych kwiatostanach długości 20–40 cm, rozwijających się wczesną wiosną. Odmiana 'Albert's Gold' rośnie silnie, ma błyszczące żółte liście; 'Estrella Gold' rośnie powoli, ale ma też błyszczące żółte liście, zwłaszcza młode. Wrzosiec ten, wraz z odmianami, nadaje się do ogrodów zimowych.

Wrzośce uprawiane sporadycznie. W doniczkach można również uprawiać gatunki o kwiatach długości do 10 mm i dłuższych, również rozmnażane za pomocą sadzonek pędowych. Pochodzą one z południowej Afryki i są przydatne do dekoracji wnętrz. Uwagę warto zwrócić na następujące: E. axilliflora — ma kwiaty dzwonkowate, różowe, pojawiające się w III–V; E. taxifolia i E. lateralis — kwiaty dzwonkowate, lila, w III–V; E. formosa — kwiaty dzwonkowate, białe, w III–V; E. baccans — kwiaty dzwonkowate, różowe, w III–VI; E. densiflora — kwiaty rurkowate, lila, z białawą nasadą wewnątrz, w III–VI; E. grandiflora — kwiaty rurkowate, pomarańczowe, w VII–X (fot. 7); E. mammosa — kwiaty rurkowate, czerwone, w VII–X; E. patersonia — kwiaty rurkowate, żółte, w III–VI oraz w VIII–X; E. vestita — kwiaty rurkowate, biało-różowolilaczerwone, w VII–X; E. ventricosa — kwiaty dzwonkowate, różowe, w III–V. Jako ciekawostki traktuje się również gatunki E. cerenthoides (fot. 7) i E. curviflora (fot. 8).

Fot. 7. Erica grandiflora (z prawej) i E. cerenthoides

Fot. 8. Wrzosiec krzywokwiatowy (E. curviflora) kwitnie od marca do kwietnia