Numer 05/2005
Uzyskanie wczesnych wysokich plonów jest możliwe, gdy sadzi się wyrośnięte i rozgałęzione drzewka. Wymagania te spełniają drzewka dwuletnie. Produkcja takiego materiału trwa jednak na ogół o rok dłużej niż jednorocznych okulantów. Muszą one więc być nieco droższe. Powstaje zatem pytanie — czy opłaca się ponieść zwiększone nakłady na lepszy materiał szkółkarski? Na podstawie wyników dwóch doświadczeń, w których porównywano nasadzenia założone z drzewek jednorocznych i dwuletnich, podjęto próbę oszacowania efektów ekonomicznych zastosowania różnego rodzaju materiału.
Materiał do zakładania sadu
W doświadczeniach używano drzewek na podkładce 'M.9'. Zagęszczenie drzew było typowe dla sadu intensywnego. W pierwszym roku po posadzeniu usuwano wszystkie kwiaty. W następnych latach ręcznie przerzedzano zawiązki. Oceniano plon uzyskany w 2., 3. i ewentualnie 4. roku po posadzeniu.
W pierwszym doświadczeniu — przeprowadzonym na Polu Doświadczalnym SGGW w Warszawie-Wilanowie — posadzono w listopadzie 2000 roku różnego rodzaju drzewka jabłoni odmiany 'Gloster'. Większość stanowiły produkowane na podkładkach o średnicy ponad 8 mm, tylko w jednej kombinacji na podkładkach cieńszych (poniżej 8 mm).
Kontrolę stanowiły jednoroczne okulanty, rozgałęzione w szkółce za pomocą Arbolinu 036 SL. Rozgałęzienia na okulantach były niezbyt liczne (3–7) i stosunkowo krótkie, a ogólna ich długość też była niewielka — 40–100 cm (średnio 76 cm).
Z okulantami porównywano drzewka dwuletnie wyprodukowane przez okulizację (w 3-letnim cyklu szkółkarskim) lub szczepienie (wyprodukowane w cyklu skróconym — 2-letnim). W obrębie tych obu kategorii stosowano różne formowanie korony w szkółce. Były drzewka ścinane tradycyjnie "na koronę" na wysokości 90–100 cm — koronę tych drzewek wyprowadzano z pędów proleptycznych, to jest wyrastających z zeszłorocznych pąków położonych poniżej miejsca cięcia. Tę tradycyjną metodę jednak nieco zmodyfikowano, wprowadzając usuwanie w szkółce najsilniejszych konkurentów przewodnika i poprawianie kątów wyrastania bocznych pędów za pomocą klamerek. Drzewka te wykształciły niewielką liczbę (3–6) bardzo długich pędów bocznych. Na drzewkach typu knip-boom pęd szlachetny skracano na wysokości 70 cm ("na pieniek"), a koronę wyprowadzano z pędów syleptycznych — wyrastających z pąków w kątach liści na odnowionym przewodniku, po zastosowaniu Arbolinu 036 SL. Drzewka te wykształciły bardziej liczne (7–12), lecz stosunkowo krótkie pędy. Ogólna długość pędów bocznych na wymienionych dwóch rodzajach drzewek dwuletnich z jednoroczną koroną wynosiła od 240 cm do ponad 400 cm. Stosowano jeszcze inne modyfikacje. Porównywano drzewka dwuletnie z okulizacji na podkładkach o średnicy ponad 8 mm z drzewkami na podkładkach o średnicy poniżej 8 mm. Były też drzewka, które wyprodukowano przesadzając w szkółce podkładki z oczkiem po pierwszym roku. W obrębie drzewek uzyskanych z okulizacji były też takie, które samorzutnie wydały pędy syleptyczne w 2. roku szkółki. Tych drzewek nie przycinano w 3. roku ani "na pieniek", ani "na koronę", tylko bardzo lekko skrócono ich przewodniki albo nie skracano ich w ogóle. W ten sposób uzyskano drzewka dwuletnie z dwuletnią koroną. Te drzewka były najsilniejsze, miały dużo (10–20) pędów bocznych, których ogólna długość wahała się od 400 cm do 600 cm.
Najwyższe plony
Standardowa rozstawa drzew w sadzie wynosiła 3,25 m 1,40 m, co odpowiadało zagęszczeniu 2198 drzew na hektar. Dodatkowo, jednoroczne okulanty sadzono też w rozstawie 3,25 m 1,00 m (3077 drzew/ha), zaś drzewka dwuletnie ze szczepienia — ścinane w szkółce na koronę — w rozstawie 3,25 m 2,00 m (1538 drzew/ha).
Standardową formą korony było wrzeciono wysmukłe. Okulanty posadzone co 1 m w rzędzie, prowadzono w formie superwrzeciona. Natomiast wszystkie rodzaje drzew ścinanych w szkółce "na koronę" prowadzono w formie wrzeciona spłaszczonego, z przyginaniem bocznych rozgałęzień wzdłuż rzędów do poziomu za pomocą sznurków — było to konieczne z uwagi na bardzo długie pędy boczne na tych drzewkach.
W tabeli 1 przedstawiono wyniki plonowania różnych rodzajów drzewek odmiany 'Gloster' w 2., 3. i 4. roku po posadzeniu (2002 r., 2003 r. i 2004 r.). Drzewa posadzone jako dwuletnie stale przewyższały pod względem plonowania jednoroczne okulanty. Różnica była najwyraźniejsza w pierwszym roku plonowania, to jest w 2. roku po posadzeniu. Najwyższe plony wydały drzewa sadzone jako dwuletnie z dwuletnią koroną (fot. 1). Przewyższały one pod tym względem drzewa posadzone jako jednoroczne okulanty jeszcze w trzecim roku owocowania (2004 r.). Ani grubość podkładki użytej do produkcji drzewek, ani zabieg przesadzania podkładek ze śpiącym oczkiem po pierwszym roku szkółki nie miały wpływu na plonowanie drzew w sadzie.
Tabela 1. Plon jabłek odmiany 'Gloster', w zależności od typu drzewek (Wilanów)
* Pogrubioną czcionką oznaczono wartości plonu istotnie wyższe
Fot. 1. Drzewa odmiany 'Gloster' posadzone jako dwuletnie z dwuletnią koroną dały wysokie plony w drugim roku po posadzeniu (Wilanów, 2002 r.)
W pierwszych dwóch latach owocowania (2. i 3. rok po posadzeniu) wzrost plonu dzięki posadzeniu drzewek dwuletnich wyniósł od 5,7 do 12,4 kg na drzewo lub 12,5 t do 27,2 t, w przeliczeniu na hektar. Najlepsze wyniki uzyskano sadząc drzewka dwuletnie z dwuletnią koroną. Wyższy wczesny plon z hektara uzyskano sadząc też jednoroczne okulanty gęściej, to jest co 1 m w rzędzie, jednakże odbywało się to kosztem większej (o 879) liczby drzewek na hektar.
Z kolei, przy sadzeniu drzewek dwuletnich z jednoroczną koroną nieco rzadziej (co 2 m) uzyskiwano wyższe plony z drzewa (tab. 2), oszczędzano przy tym trochę na sadzonych drzewkach (o 660 drzew/ha mniej), jednakże plon z jednostki powierzchni nie dorównywał plonowi porównywalnych drzewek posadzonych w rozstawie standardowej.
Tabela 2. Wzrost lub obniżenie plonu jabłek 'Glostera', uzyskane w wyniku zastosowania drzewek dwuletnich lub w wyniku zmienionej rozstawy drzew
w rzędzie (Wilanów)
1 w porównaniu z plonem z okulantów posadzonych w odległości 1,4 m w rzędzie
2 w porównaniu z plonem z takich samych drzewek posadzonych w odległości 1,4 m
w rzędzie
W drugim doświadczeniu — z odmianą 'Gala' — porównywano tylko dwa rodzaje drzewek: dwuletnie z dwuletnią koroną z jednorocznymi, nierozgałęzionymi okulantami pochodzącymi z dwóch szkółek — z Jelonek i ze Zdun. Wiosną 2002 roku drzewka te posadzono w trzech różnych miejscowościach — w Jelonkach k. Pasłęka, w Wilanowie (SGGW) i w Zdunach k. Brodnicy. W Jelonkach i Zdunach rozstawa drzew wynosiła 3 m 1 m (3333 drzewa/ha), a w Wilanowie 3,5 m 1 m (2857 drzew/ha). Porównywano też dwa sposoby utrzymywania gleby w rzędach drzew — ugór herbicydowy oraz ściółkowanie za pomocą czarnej folii polietylenowej.
W tabeli 3 przedstawiono plony tylko z Jelonek i z Wilanowa, ponieważ nie było danych dotyczących plonu ze Zdun w 2003 roku. W drugim roku po posadzeniu (2003 r.) plony jabłoni 'Gala' posadzonych jako nierozgałęzione okulanty były znikome, podczas gdy drzew posadzonych jako dwuletnie wynosiły 2,5–6 kg/drzewo (fot. 2). Różnice w plonowaniu drzew posadzonych jako dwuletnie czy jednoroczne wystąpiły też w następnym roku (2004 r.). Ściółka z czarnej folii spowodowała pewien wzrost plonu, istotny jednak tylko w Jelonkach.
Tabela 3. Plony jabłek odmiany 'Gala' na 'M.9', w zależności od typu i pochodzenia drzewek oraz od sposobu utrzymywania gleby w rzędach drzew
Fot. 2. Drzewa odmiany 'Gala' posadzone jako dwuletnie z dwuletnią koroną owocowały obficie już w drugim roku po posadzeniu, podczas gdy posadzone jako jednoroczne dały tylko pojedyncze owoce (Wilanów, 2003 r.)
Przeciętny wzrost plonu dla okresu dwuletniego (2. i 3. rok po posadzeniu) — dzięki zastosowaniu drzewek dwuletnich — wahał się od 9,9 do 11,1 kg na drzewo lub od 30,0 do 33,3 ton/ha (tab. 4).
Tabela 4. Wzrost plonu jabłek odmiany 'Gala' na 'M.9', uzyskany w wyniku sadzenia drzewek dwuletnich — w porównaniu z okulantami
1 nierozgałęzione okulanty — średnia z Jelonek i ze Zdun
2 drzewka dwuletnie z 2-letnią koroną z Wilanowa
Efekt ekonomiczny
Uzyskane wyniki dowodzą, że z drzew posadzonych jako dwuletnie uzyskuje się w pierwszych latach owocowania dużo wyższe plony. Minimalny wzrost plonu uzyskanego w ciągu dwóch lat wyniósł w doświadczeniu na odmianie 'Gloster' 12,5 kg z drzewa, a w doświadczeniu na odmianie 'Gala' 9,9 kg z drzewa. Gdy przyjmie się przybliżoną cenę zbytu jabłek 'Gloster' 0,80 zł/kg, a odmiany 'Gala' 1,20 zł/kg, korzyść z tytułu posadzenia drzewek dwuletnich wynosiła w pierwszym doświadczeniu co najmniej 10 zł/drzewo, a w drugim co najmniej 11,88 zł/drzewo. Cena drzewka dwuletniego nie powinna być wyższa od ceny jednorocznego okulanta o więcej niż 2–3 zł. Dodając do tego oprocentowanie kredytu za okres 30 miesięcy, to jest za maksymalny okres od zakupu drzewek do sprzedaży owoców wyprodukowanych w drugim roku po posadzeniu, zwiększony nakład inwestycyjny w przeliczeniu na drzewo nie powinien przekroczyć 2,90–4,40 zł. A zatem korzyści netto możliwe do osiągnięcia z tytułu posadzenia drzewek dwuletnich powinny sięgać co najmniej 5,60–9,00 zł/drzewo lub 12 300–19 800 zł/ha. Warto więc ponieść większe wydatki na zakup drzewek dwuletnich — dodatkowe nakłady zwrócą się niewątpliwie szybko i z nawiązką.
Bardziej problematyczne natomiast jest dążenie do zwiększenia wczesnych plonów poprzez zagęszczanie nasadzenia. Przy sadzeniu jednorocznych okulantów 'Glostera' gęściej osiągnięto co prawda w ciągu 2 lat plon wyższy o 13,8 t/ha, a w ciągu 3 lat wyższy o 20,2 t/ha, co daje orientacyjnie przyrost przychodu odpowiednio o około 11 000 zł/ha lub 16 000 zł/ha. Jednakże w tym celu trzeba było posadzić o 879 drzew/ha więcej, a zatem — przy założeniu, że cena wyrośniętego jednorocznego okulanta wynosi 5–6 zł — wzrost bezpośredniego nakładu na hektar wyniósłby 4400–5300 zł/ha, a z uwzględnieniem oprocentowania kredytu za okres 30 miesięcy — 6400–7700 zł/ha. Potencjalna korzyść netto jest więc w tym przypadku dużo mniejsza. Jak wskazują nasze wyniki, można mieć, co prawda, jeszcze nadzieję na dodatkową korzyść w trzecim roku owocowania (4. od posadzenia), jednakże w następnych latach należy się obawiać kłopotów z zagęszczającymi się koronami. Lepszą metodą intensyfikacji nasadzenia jest więc stosowanie lepszego materiału szkółkarskiego, niż zwiększanie obsady drzew na hektar.
Zbytnie oszczędzanie na liczbie drzewek na hektar może być też nieopłacalne. Sadząc dwuletnie drzewka 'Glostera' rzadziej — to jest o 660 drzew/ha mniej — można było oszczędzić maksymalnie 5300 zł, a z doliczeniem oprocentowania kredytu — 7700 zł. Jednakże plon na hektar był nieco niższy niż przy rozstawie standardowej. Spadek przychodu z tego tytułu może być oszacowany na około 1800 zł po 3 latach i 6600 zł po 4 latach. Dobranie optymalnej — z przyrodniczego i ekonomicznego punktu widzenia — rozstawy drzew na pewno nie jest sprawą łatwą i powinno być rozważane w kontekście dłuższego okresu uprawy.