• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 05/2005

UPRAWA SZAFIRKÓW (CZ. I). W POLU

Wśród roślin drobnocebulowych reprodukowanych w Holandii szafirki (Muscari sp. — fot. 1) zajmują pierwsze miejsce. Areał ich uprawy w 2004 roku wynosił ponad 194 ha i w stosunku do roku 2000 wzrósł o 23%. Największe są plantacje szafirka armeńskiego (fot. 2) — M. armeniacum (127 ha). W ostatnich latach znacznie rozwinięto produkcję szafirka Auchera — M. aucheri (fot. 3) — odmiany 'Blue Magic' (22 ha) i szafirka szerokolistnego (fot. 4) —M. latifolium (11 ha). Ważną pozycję zajmuje także biała odmiana (fot. 5) szafirka groniastego — M. botryoides 'Album' (7,3 ha). Wszystkie wymienione gatunki i odmiany nadają się nie tylko do sadzenia w parkach oraz ogrodach, ale także są przyspieszane zimą i wczesną wiosną (uprawa na kwiaty cięte oraz w pojemnikach). W Polsce szafirki zasługują na większe rozpowszechnienie zarówno w uprawie polowej, jak i pod osłonami. Dają bowiem wysokie plony cebul przybyszowych, a pędzenie w szklarni trwa tylko 2–3 tygodni.


Fot. 1. Fragment plantacji szafirków


Fot. 2. Muscari armeniacum


Fot. 3. Muscari aucheri 'Blue Magic'


Fot. 4. Muscari latifolium


Fot. 5. Muscari botryoides 'Album'

Wymagania klimatyczne i glebowe

Najlepsze warunki dla uprawy szafirków znajdziemy na Pomorzu Zachodnim, w klimacie najbardziej zbliżonym do holenderskiego. Plantacje tych roślin zakłada się także w innych częściach Polski, poza województwami wschodnimi i okolicami podgórskimi, czyli regionami o krótkim okresie wegetacji, gdzie istnieje niebezpieczeństwo wymar-
zania cebul.

Szafirki dobrze rosną w miejscach słonecznych, na glebach lekkich i średnio zwięzłych, piaszczysto-glinias­tych, próchnicznych, starannie uprawionych, o odczynie lekko kwaśnym lub obojętnym (pH 6,5–7,2). Na tym samym polu uprawia się szafirki co 4 lub 5 lat, aby utrzymać dobrą zdrowotność roślin. Jeżeli na wzór holenderski wykorzystuje się pole na rośliny cebulowe przez kilka kolejnych sezonów, to szafirki sadzi się dopiero w trzecim roku, czyli — na przykład — po tulipanach i narcyzach. Po tak intensywnej uprawie cebulowe mogą wrócić na to pole dopiero po kilkuletniej przerwie.

Nawożenie organiczne i mineralne

Gleba nie powinna zawierać nierozłożonych resztek organicznych; cebule szafirków sadzi się w drugim lub trzecim roku po oborniku, a kilka miesięcy przed sadzeniem cebul wzbogaca się glebę nawozami zielonymi i kompostem.

Pole musi być dobrze wyrównane, aby w zagłębieniach nie gromadziła się woda. Obfite opady jesienią i zimą mogą bowiem spowodować gnicie cebul.

Odpowiednio wcześnie, najlepiej w roku poprzedzającym sadzenie cebul, powinno się zwapnować glebę; przyjmuje się, że 5 kg węglanu wapnia na 1 ar podnosi odczyn pH o około 0,5.

Podstawą do nawożenia mineralnego powinny być wyniki analizy gleby. Potrzeby pokarmowe szafirków są dość duże, ale wysokość dawek nawozów zależy od rodzaju i zasobności gleby, a także od wielkości sadzonych cebul — dla szafirków z małych cebul zaleca się 2/3 dawki przewidzianej dla roślin z cebul dużych.

Zapotrzebowanie na azot wynosi około 1–1,2 kg na 1 ar plantacji. Niedobór tego składnika powoduje słaby wzrost roślin i obniżenie masy przyrostu cebul. Zbyt wysokie nawożenie azotowe jest natomiast przyczyną obniżenia odporności roślin na choroby grzybowe i powoduje straty podczas letniego przechowywania cebul. Tylko 1/3 przewidzianej dawki azotu wysiewa się późną jesienią lub na przedwiośniu. Kolejne dwie dawki podaje się podczas wegetacji: tuż po ukazaniu się liści ("kiełkowaniu") i po upływie 3–4 tygodni. Używa się wtedy saletry wapniowej [Ca(NO3)2], aby dodatkowo zaopatrzyć rośliny w wapń. Jest to bowiem pierwiastek niezbędny do budowania sztywnych liści i szypuł kwiatostanowych, a także cebul o mocnych, ściśle ułożonych łuskach. Na plantacjach zakładanych na 2 lata (z małych cebul) można w maju dodatkowo zastosować nawóz wieloskładnikowy, bez obawy o zakłócenie procesu dojrzewania cebul. Na tych plantacjach w drugim roku uprawy liście wyrastają już jesienią, co jednak nie przeszkadza w późnojesiennym nawożeniu, a także dokarmianiu roślin wczesną wiosną, wkrótce po rozpoczęciu wegetacji.

Nasze gleby są na ogół dostatecznie zasobne w związki fosforu łatwo dostępne dla roślin, ale celowe jest uzupełniające nawożenie tym składnikiem. Nawozy fosforowe — zwykle superfosfat granulowany — wysiewa się przed sadzeniem cebul tak, by dostarczyć 0,4– 0,6 kg P2O5 na 1 ar.

Zapotrzebowanie szafirków na potas jest dość wysokie, a przeważnie nie ma w glebie dostatecznej ilości tego składnika. Wysokość jego dawki może wynosić nawet 1,2–1,6 kg K2O na 1 ar. Niedobór potasu powoduje podobne skutki, jak przenawożenie azotem, a więc budowę luźnych cebul, złożonych z miękkich łusek spichrzowych oraz cienkich, łatwo odpadających łusek okrywających. Najlepiej, jeśli w potas wzbogaca się glebę jesienią, kilka tygodni po posadzeniu cebul, a także wczesną wiosną. Używa się siarczanu potasu lub wysokoprocentowej soli potasowej.

Zamiast nawozów pojedynczych, można wykorzystywać do nawożenia podstawowego nawóz wieloskładnikowy, na przykład Polifoskę, którą wysiewa się przed sadzeniem cebul.

Sadzenie cebul

Cebule szafirków (fot. 6) sadzi się od połowy września do połowy października, przy czym późniejszy termin dotyczy szafirka armeńskiego. Przygotowuje się zagony o szerokości 120 cm i sadzi cebule ręcznie, pod szpadel, w rzędach poprzecznych lub sadzarką czy pod radło,
w rzędach wytyczonych wzdłuż zagonów. Odległość między rzędami wynosi 30 cm, natomiast w rzędach cebule umieszcza się gęsto, a nawet po kilka obok siebie. Małych cebul, o obwodzie poniżej 5 cm, sadzi się około 40 kg/ar, natomiast większych, o obwodzie 6–8 cm — 60–65 kg/ar. Największe cebule danego gatunku czy odmiany są przeznaczone do sprzedaży, ale mogą być też wykorzystane jako cenny materiał reprodukcyjny.


Fot. 6. Cebule szafirka armeńskiego

Podczas przygotowania do sadzenia należy usunąć cebule chore i uszkodzone mechanicznie. Celowa jest 20-minutowa kąpiel cebul przeznaczonych do sadzenia w zawiesinie fungicydów (np. w mieszaninie środków Topsin M 70 WP — 0,5% i Captan 50 WP — 1%).

Głębokość sadzenia dostosowuje się do rodzaju gleby i wielkości cebul. Zasady mówiącej, że głębokość bruzdy powinna się równać trzykrotnej wysokości cebul, przestrzega się na glebach lekkich, natomiast na bardziej zwięzłych lepiej sadzić nieco płycej. Po sadzeniu wyrównuje się starannie powierzchnię zagonów, a po kilkunastu dniach kiełkujące chwasty można potraktować herbicydem (Gramoxone w dawce 0,03 l/ar).

Chociaż szafirki są dość odporne na mróz, to jednak celowe jest zabezpieczanie zagonów okrywą, która zapobiegnie nie tylko głębokiemu zamarzaniu gleby, ale także jej wysychaniu i zachwaszczeniu. I tak, po pierwszych silnych przymrozkach, przykrywa się powierzchnię gleby ciętą słomą albo zakłada się okrywę dwuwarstwową, najpierw z wierzchnicy torfowej lub rozdrobnionej kory, a następnie ze słomy.

Pielęgnowanie roślin na wiosnę

Wczesną wiosną słomę ostrożnie się zdejmuje, najlepiej na początku wegetacji, gdy liście są jeszcze bardzo krótkie i nie ma obawy o ich uszkodzenie. Jeżeli nie ściółkowano zagonów torfem lub korą, to po pierwszym nawożeniu można spulchnić międzyrzędzia, gdyż rośliny nie są wówczas silnie rozrośnięte. Zapasy wody w glebie z zimowych opadów wystarczają zwykle tylko na kilka pierwszych tygodni wzrostu roślin, natomiast później, gdy wiosna jest ciepła i sucha, celowe jest 2- lub 3-krotne, obfite nawadnianie, jednak nie później niż około 20 maja. Jednorazowa dawka wody powinna odpowiadać 25–30 mm opadu. Korzystniejsze dla roślin jest nawadnianie powierzchni zagonów, na przykład perforowanymi wężami, niż podlewanie deszczownią. Ze względów praktycznych ten drugi sposób jest jednak częstszy.

Selekcję powinno się wykonać 2- lub 3-krotnie, aby usunąć wszystkie okazy silnie porażone przez choroby wirusowe i grzybowe, a podczas kwitnienia — także rośliny innych odmian.

Szafirki bardzo łatwo tworzą nasiona osłabiając przy tym wzrost cebul. Dlatego warto ogławiać rośliny — usuwać kwiatostany zaraz po sprawdzeniu tożsamoś­ci odmiany. Czynność tę przeprowadza się u szafirków ręcznie, toteż ze względu na oszczędność robocizny częs­to rezygnuje się z tego zabiegu.

Deszczowa i wietrzna pogoda sprzyja rozprzestrzenianiu się chorób grzybowych, których ogniska szybko się powiększają. Celowe jest więc kilkakrotne opryskiwanie roślin — do roztworów środków ochrony należy dodać środka zwiększającego przyczepność, a tym samym poprawiającego skuteczność zabiegu.

Zbiór i przechowywanie cebul

Do zbioru cebul przystępuje się zwykle w drugiej połowie czerwca, już po częściowym zaschnięciu liści. Najczęściej cebule wykopuje się szpadlem, od razu umieszcza w skrzynkach z ażurowym dnem (z gęstej siatki) i przewozi do suszarni. Na większych plantacjach wykorzystuje się specjalne kopaczki lub ostrożnie wyoruje cebule pługiem jednoskibowym. W temperaturze 23–24°C i przy dobrej wentylacji pomieszczenia cebule szybko się podsusza i po upływie 10–14 dni przystępuje się do czyszczenia oraz sortowania na podstawie ich obwodu, przy czym tylko 3 pierwsze wielkości (u szafirka armeńskiego cebule o obwodzie od 8 cm do powyżej 10 cm) stanowią dobry materiał handlowy. W przechowalni skrzynki ustawia się w sterty nie wyższe niż 150–180 cm, aby zapewnić dobry dostęp powietrza do cebul. Temperatura składowania w lipcu i sierpniu powinna wynosić 20°C, a później, do czasu sadzenia w pole — już tylko 17°C.

Wagowy współczynnik rozmnażania wynosi 1,4–3,5, zależnie od wielkości sadzonych cebul i warunków uprawy.

Ochrona przed chorobami

Do najgroźniejszych chorób szafirka należy zgnilizna twardzikowa powodowana przez grzyb Sclerotinia sclerotiorum. Wierzchołki liści więdną i żółkną, a łuski cebul są szare, przerośnięte grzybnią z czarnymi przetrwalnikami (sklerocjami). Grzyb przenosi się z chorymi cebulami i zakażoną glebą. Trzeba więc przestrzegać prawidłowego zmianowania, zaprawiać cebule przed sadzeniem, starannie prowadzić selekcję roślin podczas wegetacji i kilkakrotnie opryskiwać plantację fungicydami (np. Sumilex 500 SC — 0,1%).

Duże straty może spowodować zgnilizna pędzlakowa (penicylioza) wywoływana przez grzyby z rodzaju Penicillium. Łuski cebul porażonych przez te patogeny są twarde, suche, a później gąbczaste. Atakowane są najczęściej cebule uszkodzone podczas zbioru, czyszczenia i sortowania. Dokładna selekcja cebul, przechowywanie ich w dobrze wietrzonych pomieszczeniach oraz zaprawianie skutecznie hamują rozwój choroby.

Objawy chorób wirusowych są zwykle trudne do zauważenia. Dopiero na silnie porażonych plantacjach obserwuje się zahamowanie wzrostu roślin i zniekształcenia liści, ale barwa kwiatów pozostaje niezmieniona. Znacznie obniża się plon cebul i produkcja staje się nieopłacalna. Ważne jest więc zaopatrywanie się w cebule w firmach specjalistycznych gwarantujących dobrą jakość materiału wyjściowego.