Fot. 1. Roślina o prawidłowym wzroście

Sterowanie to jest ważne zwłaszcza przy wczesnych nasadzeniach. Należy wówczas zwrócić szczególną uwagę na gęstość sadzenia, czyli ustawiania roślin w otwory na matach wełny mineralnej. Przy sadzeniu pomidorów na początku lub w połowie stycznia ogrodnicy często mają problemy z utrzymaniem optymalnej temperatury wewnątrz szklarni, co często prowadzi do zaburzeń we wzroście roślin. Należy wówczas precyzyjnie sterować czynnikami uprawowymi, by pobudzić rośliny do rozwoju generatywnego opóźniając tym samym wzrost wegetatywny (tabela). Ma to istotne znaczenie, gdyż warunkuje prawidłowe wykształcenie pierwszego grona.

Fot. 2. Zbyt intensywny wzrost wegetatywny

Fot. 3. Gruby wierzchołek rośliny — charakterystyczny dla intensywnego wzrostu wegetatywnego

Fot. 4. Roślina o przewadze cech generatywnych — o delikatnym wierzchołku

Termin i gęstość sadzenia

W naszych warunkach klimatycznych optymalny termin sadzenia pomidorów pod osłonami przypada w pierwszej połowie lutego, aby jednak wcześniej rozpocząć zbiory, ogrodnicy często sadzą pomidory już w styczniu, owocowanie rozpoczyna się wówczas w drugiej połowie marca lub w pierwszych dniach kwietnia. Przy tak wczes­nych nasadzeniach i zwykle bardzo małej ilości światła na początku uprawy dobrym rozwiązaniem jest sadzenie roślin w mniejszym zagęszczeniu. Przy późniejszym terminie rozpoczynania uprawy — w połowie lub pod koniec lutego — zagęszczenie można zwiększyć. Należy pamiętać, że odmiany wielkoowocowe (Grace F₁, Mariachi F₁, Macarena F₁) sadzi się w mniejszym zagęszczeniu, od około 2,5 szt./m², później wyprowadzając pędy boczne można zagęszczenie zwiększać do 3,1 szt./m². Odmiany średnioowocowe (Raissa F₁, Aurelius F₁, Emotion F₁) można sadzić gęściej — od 2,5 do 2,8 szt./m², przez wyprowadzanie pędów bocznych uprawę można zagęścić do 3,4 szt./m². Jeśli decydujemy się na uprawę odmian drobnoowocowych (Favorita F₁, Conchita F₁) to przy wczesnych nasadzeniach zagęszczenie powinno wynosić 2,5 szt./m², w późniejszym terminie przy wyprowadzaniu dodatkowych pędów bocznych w końcowym etapie uprawy uzyskuje się zagęszczenie 3,4–3,5 szt./m². Pomidory o owocach około 100-gramowych (typu Espero F₁) można sadzić w zagęszczeniach: 1,8 szt./m² i wyprowadzając pęd boczny z każdej rośliny zwiększać je do 3,6 szt./m² lub 2,5 szt./m², a po wyprowadzeniu dodatkowego pędu z co drugiej rośliny uzyskiwać ostatecznie 3,75 szt./m² (czyt. też HO 2/ 2004 i 3/2004).

Temperatura

Powinna być ona dostosowana do ilości światła i fazy rozwojowej rośliny. Po posadzeniu rozsady na miejsce stałe należy utrzymywać 19°C w dzień, a w nocy 17°C. Gdy dni są słoneczne, temperatura powietrza zarówno w dzień, jak i w nocy powinna być wyższa o 2°C. Należy pamiętać, by różnica między temperaturą dnia i nocy wynosiła 2–3°C. Temperatura rur grzejnych nie powinna przekraczać 55–60°C. Utrzymywanie wysokiej temperatury rur (65–80°C) powoduje szybkie wysychanie podłoża i niekontrolowany wzrost wartości EC w kostkach i matach uprawowych.

W marcu często temperatura wewnątrz szklarni przekracza 20°C, należy wówczas wietrzyć obiekty. Najlepiej rozpoczynać wietrzenie, gdy temperatura powietrza wewnątrz jest wyższa o 2°C od optymalnej. W okresie późniejszym — w fazie kwitnięcia 4. lub 5. grona — wietrzymy, gdy temperatura jest wyższa o 0,5–1°C od optymalnej. Latem, w czasie upałów, często występują problemy z utrzymaniem odpowiedniej temperatury wewnątrz szklarni (zwłaszcza w niskich, starych obiektach). Dlatego należy przygotować uprawę na nadejście takich warunków — wcześniej opuszczać rośliny, wyprowadzać dodatkowe pędy boczne i cieniować szklarnię. Aby uzyskać w obiekcie wyrównanie temperatury, konieczne jest włączanie wentylatorów.

Najczęściej stosuje się szeregową recyrkulację powietrza. Wentylatory zawieszane są jeden za drugim w górnej części szklarni, nad roślinami. Powietrze wyd­muchiwane z jednego wentylatora jest wciągane przez następny zawieszony w szeregu. W ten sposób wymuszony jest ruch powietrza nad roślinami, co powoduje szybkie wyrównanie temperatury w całym obiekcie.

Dozowanie pożywki

Ilość i stężenie pożywki należy dostosowywać do fazy rozwojowej roślin, temperatury powietrza i ilości światła. Ważne jest nie tylko dzienne zapotrzebowanie roślin na pożywkę, ale częstotliwość jej dozowania i wielkość jednorazowej dawki. Po ustawieniu roślin na matach wełny mineralnej należy podawać większe dawki, z mniejszą częstotliwością, czyli około 200 ml/roślinę 1 lub 2 razy dziennie — do czasu wstawienia roślin w otwory na matach. Latem — w okresie pełni zbiorów — nawadnia się częściej, a jednorazowa dawka pożywki powinna wynosić 80–120 ml/roślinę. Dzienne zapotrzebowanie wynosi wówczas 2,5–3,5 l/roślinę. Dawkę pożywki należy zawsze dostosowywać do fazy rozwojowej roślin, rodzaju, gęstości mat i pozostałych warunków agrotechnicznych tak, aby przy drugim lub trzecim nawadnianiu uzyskać 20–30% przelewu.

Istotny jest również czas rozpoczynania i kończenia nawadniania. Zimą — przy małym nasłonecznieniu — nawadnianie należy rozpoczynać około godziny 10.00, a kończyć o godzinie 14.00. Gdy ilość światła jest znacznie większa, nawadnianie należy przeprowadzać w godzinach od 9.00 do 17.00, natomiast latem, w czasie upałów — od 7.00 do 19.00. W rzadkich przypadkach, zwłaszcza gdy uprawa prowadzona jest na wełnie o niskiej gęstości, konieczne może się okazać również podawanie dodatkowej dawki pożywki w nocy, gdy wilgotność spada poniżej poziomu zalecanego dla danego typu maty (wykres). Przy ustalaniu szczegółowego programu nawadniania warto kierować się wskazaniami uzyskiwanymi na przykład z tacy startowej przelewowej lub wagowej czy z WCM-u (czyt. też HO 5/2004).

Dostarczana pożywka powinna charakteryzować się odpowiednim stężeniem składników pokarmowych, czyli przewodnością elektryczną (EC). Po ustawieniu roś­lin w otworach na matach wełny mineralnej dozuje się pożywkę o EC 3,5–4,0 mS/cm. Celowe jest dozowanie pożywki o wysokim EC zimą, gdyż przy niedostatecznej ilości światła utrudnione jest pobieranie składników pokarmowych przez rośliny. Ponadto podawanie w tym okresie pożywki o EC wyższym niż utrzymujące się w macie uprawowej, sprzyja szybszemu przerastaniu korzeni w maty i stymuluje rozwój generatywny roślin, nie dopuszczając do nadmiernego wzrostu wegetatywnego. W późniejszym okresie uprawy zalecane jest niższe stężenie pożywki — od 2,8 do 3,2 mS/cm — w zależności od typu odmiany, fazy rozwojowej roślin i warunków klimatycznych panujących wewnątrz szklarni.

Przykładowe kształtowanie się temperatury, wilgotności i EC w matach o niskiej gęstości, w godzinach nocnych (24/25 lipca 2003 r.)