Od 1 stycznia 1991 r. do 1 maja 2004 r. za wypadek przy pracy rolniczej uważane było nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w jednym z poniższych miejsc:

• na terenie gospodarstwa rolnego prowadzonego przez ubezpieczonego rolnika (lub w którym domownik stale pracuje) albo na terenie gos­podarstwa domowego bezpośrednio związanego z tym gospodarstwem rolnym;
• w drodze ubezpieczonego z mieszkania do lub z gos­podarstwa;
• podczas wykonywania poza terenem (także w drodze do lub z) gos­-
  podarstwa, zwykłych czynności związanych z prowadzeniem działalności rolniczej.

Nowa definicja

Od 2 maja 2004 r. uściślono pojęcie wypadku przy pracy rolniczej, poprzez dodanie do "starej" definicji wypadku — po wyrazach — "zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło", sformułowania "podczas wykonywania czynności związanych z prowadzeniem działalności rolniczej albo pozostających w związku z wykonywaniem tych czynności". Ustawodawca miał na uwadze niedopuszczenie do uznawania za wypadki przy pracy rolniczej wszystkich nieszczęś­liwych, nagłych zdarzeń, które miały miejsce na terenie gospodarstw rolnego lub domowego.

Bez zmian pozostały natomiast inne zapisy art. 11. ustawy. Oznacza to, że w myśl obecnego brzmienia tego przepisu, wypadek, który nastąpił w gospodarstwie domowym, może być uznany za zaszły przy pracy rolniczej, jeżeli ma bezpośredni lub pośredni związek z wykonywaną przez rolnika (domownika) działalnoś­cią rolniczą. Czy można więc za taki wypadek uznać zdarzenie, w którego wyniku rolniczka, po powrocie rodziny z pola, poparzyła się przygotowując kolację, śmierć rolnika podczas kąpieli w wannie, po zakończonej pracy lub wypadek podczas prania roboczego ubrania? A jeżeli rolniczka uległa wypadkowi piorąc zmianę pościelową — czy takie zdarzenie też będzie uznane za wypadek przy pracy rolniczej? Takich pytań można zadać jeszcze wiele.

Najwięcej wątpliwości, co do uznania bądź nie danego zdarzenia za wypadek przy pracy rolniczej, powstaje w przypadku incydentów na terenie gospodarstwa domowego.

Z jednej strony ustawodawca nie rozdzielił bowiem czynności wykonywanych w gospodarstwie domowym, od tych wykonywanych w rolnym, a z drugiej strony nakazał, żeby wyłącznie czynności związane z prowadzeniem działalności rolniczej albo pozostające w związku
z jej wykonywaniem były głównym miernikiem uznawania zdarzenia za wypadek przy pracy. Nie wszystkie nieszczęśliwe zdarzenia na terenie gospodarstwa domowego związanego z rolnym mogą być więc uznane za wypadki przy pracy rolniczej. Na pewno za taki wypadek zostanie jednak uznane zdarzenie, które miało związek z wykonywaną pracą rolniczą. Uznanie danego zdarzenia za wypadek przy pracy rolniczej ma także istotne znaczenie dla ustalenia prawa do jednorazowego odszkodowania.

Przykład
Żona rolnika zgłosiła w KRUS wniosek o przyznanie prawa do jednorazowego odszkodowania dla siebie i dwojga dzieci z tytułu śmiertelnego wypadku, jakiemu uległ jej mąż.
W wyniku postępowania wyjaśniającego okoliczności i przyczyny wypadku KRUS ustalił, że do incydentu doszło podczas kąpieli w wannie, do której wpadła podłączona do gniazda elektrycznego suszarka do włosów. Nastąpiło porażenie prądem i zgon rolnika około godziny 18.00.
Z protokołu powypadkowego sporządzonego przez inspektora KRUS wynika, że rolnik hodował zwierzęta gospodarskie. Żona zmarłego zeznała do protokołu, że mąż dokonywał obrządku inwentarza codziennie, pomiędzy godziną 17 a 18, i zawsze po zakończonej pracy brał kąpiel. Godzina zgonu sugeruje więc, że kąpiel miała miejsce po obrządku i była związana z pracą rolniczą. Była to czynność kończąca w tym dniu pracę w gospodarstwie. W przedstawionym przypadku zostały spełnione przesłanki art. 11. ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, a tym samym żonie zmarłego rolnika i jego dzieciom powinno być przyznane prawo do jednorazowego odszkodowania z tytułu śmierci wskutek wypadku ubezpieczonego rolnika przy pracy rolniczej.

Zgłoszenie wypadku

Zgodnie z przepisami, KRUS ustala okoliczności i przyczyny wypadku przy pracy rolniczej. Pracownik KRUS ma prawo dokonać oględzin miejsca i przedmiotów związanych z wypadkiem oraz przeprowadzić postępowanie dowodowe na podstawie zeznań poszkodowanego oraz świadków. Dla postępowania o uznanie bądź nie zdarzenia za wypadek przy pracy rolniczej duże znaczenie ma więc termin powiadomienia KRUS o zaistniałym wypadku, jakiemu uległ ubezpieczony rolnik lub domownik. Ustawa zobowiązuje do zawiadomienia KRUS o takim incydencie bez zbędnej zwłoki, a zgodnie z ostatnimi zmianami ustawowymi — nie później niż do 6 miesięcy od dnia zaistnienia wypadku. Późniejsze powiadomienie nie może być wprawdzie przyczyną odmowy prawa do jednorazowego odszkodowania, może jednak uniemożliwić ustalenie przez KRUS faktycznych przyczyn i okolicznoś­-ci wypadku, jego związku z wykonywaniem czynności związanych
z prowadzeniem działalności rolniczej, a w konsekwencji spowodować, że KRUS nie uzna danego zdarzenia za wypadek przy pracy rolniczej.

Uprawnieni do jednorazowego odszkodowania

Od 2 maja 2004 roku ograniczono krąg osób, które mogą ubiegać się o przyznanie jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy rolniczej. O to świadczenie może ubiegać się wyłącznie ubezpieczony rolnik lub domownik bądź członkowie rodziny ubezpieczonego, który zmarł wskutek wypadku przy pracy rolniczej. Członkami rodziny, uprawnionymi do jednorazowego odszkodowania są: małżonek, dzieci (własne i przysposobione), pasierbowie, wnuki, rodzeństwo spełniające w dniu śmierci ubezpieczonego warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej, rodzice, osoby przysposabiające, macocha, ojczym (jeżeli w dniu śmierci ubezpieczonego prowadzili z nim wspólne gospodarstwo domowe i jeżeli ubezpieczony przyczyniał się w znacznym stopniu do ich utrzymania, albo jeżeli zostało ustalone wyrokiem sądowym lub ugoda sądową prawo do alimentów z jego strony).

Obecnie do jednorazowego odszkodowania nie mają prawa osoby najbliższe ubezpieczonemu rolnikowi, które same nie są ubezpieczone w KRUS, a które uleg­ły wypadkowi pomagając ubezpieczonemu w pracach związanych z prowadzeniem działalności rolniczej. Jednorazowego odszkodowania nie otrzymają zatem dzieci, które uleg­ły wypadkowi pomagając rodzicom w prowadzeniu gospodarstwa rolnego, a które z uwagi, że nie ukończyły
16 lat, nie podlegają jako domownicy ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu. Ze względu jednak na specyfikę pracy w gospodarstwie rolnym i charakter tych gospodarstw (w większości rodzinne), dzieci już od najmłodszych lat pomagają w pracy rolniczej rodzicom czy dziadkom. Zdarza się przy tym, że i one podczas wykonywania tych prac ulegają wypadkom. Dzieciom rolnika, w tym małoletnim, przysługiwało jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy w gospodarstwie rolnym począwszy od 1978 r. do 1 ma­ja 2004 r. Obecnie dzieci poniżej 16. roku życia zostały pozbawione ochrony ubezpieczeniowej. Takiej ochrony zostały również pozbawione dorosłe dzieci, które mieszkają i pracują w mieście, a przyjeżdżają w okresie intensywnych prac polowych pomagać rodzicom w prowadzeniu gospodarstwa rolnego. Gdy ulegną wypadkowi podczas wykonywania tych prac, nie otrzymają z KRUS świadczeń powypadkowych.

Wysokość jednorazowego odszkodowania

Jednorazowe odszkodowanie ustala się dla ubezpieczonego w wysokości proporcjonalnej do określonego procentowego stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Od 2 maja zeszłego roku jednorazowe odszkodowanie może być wypłacone w wysokości niższej niż za 5-procentowy uszczerbek na zdrowiu. Wcześniej, w przypadku ustalenia niższego uszczerbku, jednorazowe odszkodowanie wypłacone było w wysokości 5% procentowego uszczerbku.

Wysokość jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy rolniczej przysługującego za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku ustala w drodze rozporządzenia (uzgodnieniu z Radą Rolników), minister polityki społecznej.

Od 2 maja 2004 r., za każdy procent uszczerbku na zdrowiu z tytułu doznanego stałego lub długotrwałego uszczerbku jednorazowe odszkodowanie wynosi 470 zł. Ponadto to jednorazowe świadczenie przysługuje w następujących kwotach:

• 9400 zł — z tytułu orzeczonej niezdolności do samodzielnej egzystencji wskutek wypadku przy pracy rolniczej;

• 470 zł — za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu z tytułu zwiększenia tego uszczerbku (co najmniej o 10 punktów procentowych, za każdy procent uszczerbku na zdrowiu przewyższający procent, według którego ustalone było to odszkodowanie);

• 47 000 zł — z tytułu śmiertelnego wypadku, gdy do odszkodowania uprawniony jest małżonek lub dziecko zmarłego, zwiększone o 9400 zł na drugiego i każdego uprawnionego, jeżeli do odszkodowania są uprawnieni równocześnie małżonek i dziecko (dzieci) bądź tylko dzieci;

• 23 500 zł — z tytułu śmiertelnego wypadku, gdy do odszkodowania uprawnieni są tylko inni członkowie rodziny niż małżonek i dzieci zmarłego oraz 9400 zł z tytułu zwiększenia odszkodowania na drugiego i każdego następnego uprawnionego;

• 9400 zł — z tytułu śmiertelnego wypadku, gdy do odszkodowania równocześnie z małżonkiem lub dziećmi zmarłego uprawnieni są inni członkowie rodziny (każdemu z nich przysługuje ta kwota niezależnie od odszkodowania przypadającego małżonkowi lub dzieciom).

O wysokości jednorazowego odszkodowania decyduje prawomocne orzeczenie lekarza rzeczoznawcy lub komisji lekarskiej KRUS.
W przypadku ustalania związku przy­czynowo-skutkowego zgonu z wykonywaną pracą rolniczą o wysokości jednorazowego odszkodowania decyduje data opinii lekarza inspektora orzecznictwa lekarskiego KRUS. Gdy prawo do jednorazowego odszkodowania zostanie natomiast przyznane wyrokiem sądu, który zmieni decyzję KRUS, wysokość tego świadczenia ustalana jest w kwocie obowiązującej w dniu uprawomocnienia wyroku sądu.