Upoważnieni do wydawania decyzji w sprawie wstępnego uznania i uznania oraz w sprawach dotyczących pomocy, a więc wojewoda i dyrektor oddziału regionalnego ARiMR są zobowiązani do przeprowadzania kontroli wstępnie uznanych grup i uznanych organizacji producentów owoców i warzyw. Przepisy UE mówią, że państwa członkowskie kontrolują każdego roku znaczną część grup i organizacji producentów w zakresie spełniania wymagań uznania lub wstępnego uznania, a także przyznania pomocy. Liczba kontrolowanych grup oraz organizacji w zakresie spełniania wymagań wstępnego uznania i uznania musi wynosić co najmniej 30%, a w zakresie przyznania pomocy — co najmniej 20%. W tym ostatnim przypadku kontrolą powinno być jednak objęte nie mniej niż 30% łącznej kwoty środków przyznanego dofinansowania. W praktyce należy się jednak spodziewać kontroli częstszych niż wskazują podane wyżej minimalne liczby.

W 2005 roku nowe państwa członkowskie mogą ograniczyć liczbę kontroli organizacji producentów oraz grup producentów do nie mniej niż połowy minimalnej liczby kontroli, jednak wówczas procent kontroli w 2006 roku musi być powiększony proporcjonalnie do ograniczenia z roku 2005, w celu osiągnięcia normalnego poziomu średniej z dwóch lat.

Krajowe kontrole uznania

Obowiązkiem wojewody jest przeprowadzanie kontroli w zakresie spełniania warunków:

• wstępnego uznania grupy producentów i zatwierdzenia planu dochodzenia do uznania;
• zmian do zatwierdzonego planu dochodzenia do uznania;
• uznania organizacji producentów i ich zrzeszeń;
• uznania ponadnarodowych organizacji producentów i ich zrzeszeń.

W zakresie kontroli ponadnarodowych organizacji producentów i ich zrzeszeń wojewoda jest zobowiązany do współpracy z właściwymi władzami państw członkowskich UE.

Państwa członkowskie kontrolują na miejscu nowe grupy lub organizacje producentów przed wydaniem decyzji o ich wstępnym uznaniu lub uznaniu.

Obowiązuje ogólna zasada, że każda organizacja i grupa producentów musi zostać skontrolowana przynajmniej raz na pięć lat.

Krajowe kontrole korzystania z pomocy

Przeprowadza je dyrektor oddziału regionalnego ARiMR. Kontrolą objęte są:

• realizacja działań ujętych w planach dochodzenia do uznania wstępnie uznanych grup producentów oraz w programach operacyjnych uznanych organizacji producentów lub ich zrzeszeń;
• spełnienie warunków do przyznania i wypłacenia oraz sposobu wykorzystania środków finansowych stanowiących wszystkie przewidziane w prawie UE formy pomocy dla grup i organizacji producentów;
• sposób zarządzania funduszem operacyjnym;
• zgodność rzeczywiście poniesionych kosztów i wydatków z kwotami deklarowanymi we wnioskach o wydanie decyzji, między innymi w sprawie pomocy dla wstępnie uznanej grupy (obydwie formy), dofinansowania funduszu operacyjnego uznanej organizacji producentów;
• prawidłowości uiszczania składek członkowskich na fundusz operacyjny i wykorzystania uprzednio przyznanych zaliczek na realizację programu operacyjnego.

Wojewoda opracowuje roczny plan przeprowadzania kontroli. Również dyrektor oddziału regionalnego ARiMR przeprowadza kontrole zgodnie z rocznym planem kontroli zatwierdzonym przez prezesa tej instytucji. Wojewoda oraz dyrektor oddziału regionalnego ARiMR mogą powierzyć przeprowadzenie kontroli jednostkom organizacyjnym dysponującym odpowiednimi warunkami organizacyjnymi, kadrowymi i technicznymi, niepowiązanym organizacyjnie z podmiotami podlegającymi kontroli. Wymagania stawiane takim jednostkom określa rozporządzenie MRiRW.

Kontrole są wykonywane przez osoby posiadające imienne upoważnienie wydane przez wojewodę lub dyrektora oddziału regionalnego ARiMR. Upoważnienie musi zawierać wskazanie osoby upoważnionej do wykonywania czynności kontrolnych, ich miejsce i zakres oraz podstawę prawną. Przed rozpoczęciem czynności kontrolnych osoba upoważniona do ich wykonywania jest obowiązana okazać imienne upoważnienie. Osoby te mają prawo do:

• wstępu na teren nieruchomości, obiektu, lokalu lub ich części należących do grupy producentów, organizac­ji producentów, zrzeszenia organizacji producentów lub ich członków i służących do prowadzenia działalności przez te podmioty;
• żądania pisemnych lub ustnych informacji związanych z przedmiotem kontroli;
• wglądu do dokumentów związanych z przedmiotem kontroli, sporządzania z nich odpisów, wyciągów lub kserokopii oraz zabezpieczania tych dokumentów.

Kontrolujący sporządza protokół, który podpisuje on oraz przedstawiciel kontrolowanego podmiotu. W przypadku odmowy podpisania protokołu przez tego ostatniego, protokół podpisuje tylko osoba wykonująca kontrolę dokonując adnotacji o odmowie.

Gdy kontrolowany nie zgadza się z ustaleniami zawartymi w protokole, może w terminie 14 dni od dnia doręczenia protokołu zgłosić wojewodzie albo jednostce organizacyjnej przeprowadzającej kontrolę umotywowane zastrzeżenia do ustaleń zawartych w protokole.

Kontrole wspólnotowe

Komisja Europejska, we współpracy z władzami danego państwa członkowskiego, może przeprowadzać kontrole na miejscu lub żądać przeprowadzenia takich kontroli przez państwo członkowskie, w celu zapewnienia jednolitego stosowania reguł wspólnotowych w sektorze owoców i warzyw w poszczególnych krajach UE. Komisja sprawdza, czy wypełniane są przepisy obowiązujące grupy i organizacje oraz czy kontrole krajowe dokonywane są zgodnie z przepisami.

Komisja powołała do przeprowadzania kontroli specjalny zespół inspektorów, składający się z urzędników komisji, posiadających odpowiednie kwalifikacje, wiedzę i doświadczenie oraz ewentualnie pracowników wyznaczonych na wniosek komisji i w porozumieniu z danym państwem członkowskim. Inspektorzy realizują swoje zadania biorąc udział w kontrolach planowanych i przeprowadzanych przez właściwe władze państw członkowskich lub przeprowadzają kontrole z inicjatywy komisji, w których do udziału zapraszani są urzędnicy państw członkowskich.

Komisja powiadamia państwo członkowskie z wyprzedzeniem i na piśmie o przedmiocie, celu i miejscu planowanych przez nią kontroli, dniu ich rozpoczęcia i tożsamości oraz statusie swoich inspektorów, ustalając jednocześnie we własnym zakresie najwłaściwsze miejsca dla przeprowadzenia kontroli.

Komisja we współpracy z zainteresowanymi państwami członkowskimi przyjmuje praktyczne ustalenia pokontrolne.

Sankcje stosowane przez wojewodę

Jeżeli grupa lub organizacja nie spełnia wymagań okreś­lonych w przepisach, wojewoda może wydać decyzję w sprawie cofnięcia: wstępnego uznania grupy producentów, uznania organizacji producentów i ich zrzeszeń lub uznania ponadnarodowych organizacji producentów i ich zrzeszeń. Od tych decyzji służy odwołanie do minis­tra rolnictwa.

Kary i zwrot nienależnej pomocy

Wstępnie uznana grupa producentów jest rozliczana z realizacji planu dochodzenia do uznania. Jeżeli jego wdrażanie nie zakończy się uznaniem, grupa musi liczyć się z koniecznością zwrotu co najmniej połowy otrzymanej kwoty pomocy wraz z odsetkami.

Wypłacenie nienależnej pomocy uznanej organizacji producentów lub w przypadku wniosku o nienależną pomoc, pomoc ta podlega zwrotowi lub wstrzymaniu, a na organizację nakłada się kary wymienione poniżej.

1. Gdy pomoc została wypłacona, organizacja musi:

• w przypadku oczywistego błędu zwrócić wypłaconą pomoc wraz z odsetkami;
• w przypadku nadużycia finansowego zwrócić podwójną kwotę wypłaconej nienależnej pomocy, wraz z odsetkami;
• we wszystkich pozostałych przypadkach zwrócić kwotę wypłaconej nienależnej pomocy, powiększoną o 50% plus odsetki;

2. Gdy wnioski zostały złożone, lecz pomoc nie została wypłacona:

• w przypadku nadużycia finansowego zapłacić kwotę bezprawnie wnioskowanej pomocy;
• we wszystkich pozostałych przypadkach, innych niż oczywisty błąd, zapłacić 50% bezprawnie wnioskowanej pomocy.

Gdy fałszywa deklaracja złożona została w sposób zamierzony lub w wyniku poważnego zaniedbania, organizacja producentów nie otrzymuje pomocy za rok następujący po tym, w którym stwierdzono złożenie fałszywej deklaracji.