Przygotowanie stanowiska

Kukurydzę zasiano na stanowisku po grochu zielonym, na glebie kompleksu pszennego dobrego (czarna zie­mia błońska), klasy III, średnio zwięzłej, w dobrej kulturze. Latem, po zbiorze grochu, pozostawiona słoma grochowa została przyorana pługiem obracalnym półza­wieszanym PB-100, z automatycznym zabezpieczeniem korpusów przed przeciążeniem (typu non-stop). Współpracował on z ciągnikiem New Holland 8970 o mocy 240 KM. Podorywkę tę wykonano na głębokość 15 cm, ze względu na panujące warunki — suszę i dużą masę resztek pożniwnych (około 4 kg/m²). Ciągnik zużył w czasie tej uprawki ponad 8 l paliwa na hektar i osiągnął wydajność ponad 3 ha/godz. (przy prędkości około 9 km/godz. i pracochłonności 0,32 rbh/ha). Przed orką przedzimową rozsiewano nawozy mineralne (PK) rozsiewaczem zawieszanym No 39/5 zagregatowanym z ciągnikiem Ursus 1204 o mocy 112 KM. Rozsiewacz wysiewał nawozy z wydajnością eksploatacyjną około 7,5 ha/godz., przy zużyciu paliwa 2,0 l/ha. Nakłady robocizny wynosiły 0,13 rbh/ha. Z uwagi na silny rozwój systemu korzeniowego, duże wymagania pokarmowe i wodne kukurydzy, przeprowadzono głęboką i staranną orkę na głębokość 30 cm pługiem obracalnym półzawieszanym PB-100, który współpracował z ciąg­nikiem Case IH Mag­-num 7240 o mocy 254 KM. Pole zostało równo zaorane, na stałą głębokość, bez bruzd, z dobrze dołożonymi skibami. Tak wykonana orka jesienna sprzyjała gromadzeniu się zimą wody w głębszych warstwach gleby. Na ten zabieg ciągnik zużył około 15 l paliwa na hektar, uzyskując wydajność około 2 ha/godz. (przy średniej prędkości 7,2 km/godz. i pracochłonności 0,5 rbh/ha). Wiosną przy odpowiednich warunkach na polu rozsiano nawóz azotowy (mocznik) w dawce około 100 kg/ha — rozsiewaczem zawieszanym N039/5, zagregatowanym z ciągnikiem Ursus 1204.

Uprawa i siew

W celu wstępnego wyrównania powierzchni pola, pokruszenia brył i wymieszania nawozu azotowego z glebą zastosowano kultywator sprężynowy o wąskich zębach z bronami zębowymi o szerokości 8,0 m, zawieszony na belce U903 i współpracujący z ciągnikiem New Holland 8970 (moc 240 KM, zużycie paliwa 6,70 l/ha, prędkość robocza 7 km/godz., wydajność około 5,0 ha/godz., pracochłonność 0,20 rbh/ha). Po wstępnej uprawie gleby na głębokość około 10 cm, pole zostało wyrównane, nawóz wymieszany z glebą i przerwano podsiąkanie wody z głębszych warstw gleby, aby zapobiec utracie wody.

Ze względu na to, że kukurydzę wysiewa się siewnikami precyzyjnymi, przygotowanie gleby powinno być szczególnie staranne. Właściwe spulchnienie gleby, nadanie jej struktury gruzełkowa­tej i odpowiednie ug­niecenie roli uzyska­-no wykonując uprawę agregatem zawieszanym U747 Agropol (fot. 1), współpracującym z ciągnikiem Ursus 1204. W skład tego agregatu wchodzą: włóka, brona sprężynowa i podwójny wał strunowy. Głębokość pracy brony ustawiono na 5–6 cm, przy prędkości roboczej agre­gatu wynoszącej około 9 km/godz. uzyskano wydajność eksploatacyjną 3,20 ha/godz., zużywając 6,5 l paliwa/ha przy pracochłonności 0,31 rbh/ha. Kukurydzę cukrową zasiano siewnikiem punktowym pneumatycznym Pneumas­sem II (fot. 2) współpracującym z ciągnikiem New Holland TG 140 o mocy 140 KM. Rozstawa rzędów wynosiła 75 cm, odległość między nasionami w rzędzie — 19,7 cm (co dawało obsadę około 65 tys. roślin na hektar), głębokość wysiewu — 4 cm. Nasiona kukurydzy przed wysiewem były zaprawione przeciwko chorobom grzybowym.

Fot. 1. Uprawa przedsiewna agregatem uprawowym zawieszanym U747 Agropol

Fot. 2. Siew kukurydzy siewnikiem punktowym Pneumassem II

Ponieważ błędy popełnione podczas siewu są nieodwracalne i odbijają się na wschodach i plonach, aby uzys­kać założone parametry, należy starannie przygotować siewnik do pracy i przeprowadzić jego regulację zgodnie z instrukcją obsługi. Czynności te (najważniejsze jest ustalenie obsady roślin i głębokości siewu) w pierwszej kolejności zostały przeprowadzone na stanowisku w gos­podarstwie, a następnie na polu.

W badaniach znajdowała się odmiana Boston, a także Spirit, Jubilee i Licoln — są to odmiany słodkie, zawierające średnio 5% cukru, o okresie wegetacji od 80 do 110 dni, o dużej odporności na choroby, przeznaczone dla przetwórstwa. Dla przedłużenia okresu zbiorów prowadzono sukcesywny wysiew odmian o różnej długości okresu wegetacji.

Wskaźniki jakości pracy siewnika były dobre, na przykład przy prędkości roboczej około 6 km/godz. udział tak zwanych przepustów wynosił 4,5%, średnia odległość między nasionami 20,4 cm. Podczas siewu uzyskano wydajność 2,75 ha/godz., zużycie paliwa wynosiło 5,6 l/ha (ciągnik New Holland TG140) i pracochłonność — 0,34 rbh/ha.

Ochrona

Kukurydza jest rośliną słabo konkurującą z chwastami we wczesnych fazach rozwojowych. Od wschodów do osiąg­nięcia przez rośliny 10 liści plantacja powinna być wolna od chwastów. Pielęgnacja mechaniczna nie zapewnia należytej czystości plantacji, zwłaszcza w rzędach. Dlatego chwasty zwalczano zaraz po wysiewie kukurydzy herbicydami zalecanymi przez Instytut Ochrony Roślin. Zabiegi wykonano zaczepianym opryskiwaczem Hardi Commander Twin P-172 (fot. 3), z belką o szerokości 18 m i pomocniczym strumieniem powietrza, który pozwala na zmniejszenie znoszenia cieczy roboczej i umożliwia pracę z większą prędkością. Opryskiwacz współpracował z ciągnikiem Ursus 914 o mocy 75 KM, osiągając wydajność eksploatacyjną około 9 ha/godz., przy prędkości 7 km/godz. Zużył około 2 l paliwa na hektar,
a nakłady robocizny wynios­ły 0,11 rbh/ha.

Fot. 3. Zabiegi ochrony prowadzono opryskiwaczem Hardi Commander Twin P-172

Zbiór

Ze względu na wysoką zawartość wody w ziarniakach kukurydzy cukrowej (powyżej 70%), a tym samym dużą ich podatność na uszkodzenia mechaniczne, bardzo częs­tą metodą zbioru jest ręczne obrywanie kolb. Metoda ta gwarantuje wysoką jakość zbieranego surowca, lecz jest bardzo pracochłonna i może być wykorzystywana tylko na małych plantacjach prowadzących uprawę na bezpośrednie zaopatrzenie rynku. W gospodarstwach uprawiających kukurydzę na zaopatrzenie zakładów przetwórczych zbiór kolb jest całkowicie zmechanizowany, wykonywany za pomocą wysoko wydajnych kombajnów (zwanych "pickerami"). Mechaniczny zbiór kolb kukurydzy cukrowej powinien następować w stadium późnomlecznej dojrzałości ziarniaków.

Jedną z większych w kraju, kilkusethektarową plantac­ję prowadzi firma Dawtona z Leszna koło Warszawy, zajmująca się również przetwórstwem warzyw. Zbiór kolb prowadzony tam jest francuskim kombajnem JLD 410 firmy Bourgoin (fot. 4). Podczas zbioru kolb kukurydzy cukrowej Boston określono niektóre parametry jakościowe i eksploatacyjne tego kombajnu. Wyróżniał się on niskim wskaźnikiem uszkodzeń ziarniaków (tabela) oraz dużą wydajnością eksploatacyjną.

Fot. 4. Zbiór kolb kombajnem JLD 410 "Bourgoin"

Wyniki badań pracy kombajnu "Bourgoin" podczas zbioru kolb kukurydzy cukrowej

Samobieżny kombajn JLD 410 "Bourgoin" wyposażony jest w wysokoprężny 6-cylindrowy silnik o mocy 225 KM firmy John Deere. Ma hydrauliczny napęd na 4 koła jezdne i na podstawowe zespoły robocze. Steruje się nimi poprzez panel zamontowany w kabinie operatora. Ta ponad 11-tonowa maszyna, o szerokości roboczej 3 m (w czasie jednego przejazdu zbiera kukurydzę z 4 rzędów), osiąga prędkość roboczą do 8 km/godz., a transportową — do 28 km/godz. Podczas badań kombajn pracował z prędkością 3,5 i 4,6 km/godz. osiągając średnią wydajność eksploatacyjną 0,90 ha/godz. (od 0,75 do 1,04 ha/godz.), zależnie od prędkości. Zbiór kolb prowadzono również nocą, średnio w ciągu doby zbierano tym kombajnem kukurydzę z około 15–17 ha — w zależności od odległości pola od miejsca przerobu. Kolby były transportowane do przetwórni na bieżąco, bez składowania. Taka organizacja zbioru była możliwa, ponieważ Gospodarstwo Rolne "Dawtona" ma własną przetwórnię. Dzięki temu uniknięto straty cukru w ziarniakach, szybko następującej w warunkach wysokiej temperatury. Kombajn podczas pracy zużywał około 19,0 l paliwa na hektar. Nakłady robocizny na zbiór (bez transportu) wynosiły niespełna 2 rbh/ha. Parametry te kombajn uzyskał na plantacji odmiany Boston, przy plonie kolb wynoszącym 17,2 t/ha i wilgotności ziarniaków 72,2%.

Straty kolb podczas badań wahały się w granicach od 0,09% do 0,17%, a wskaźnik ich uszkodzeń kształtował się na poziomie od 0,96% do 1,60% — w zależności od prędkości roboczej kombajnu (tabela). Należy podkreś­lić, że największy udział w stratach miały kolby młode, niedojrzałe, niewykształcone, które były gubione przez zespoły adaptera. W większym stopniu uszkodzeniom mechanicznym ulegały ziarniaki kolb o wyższej zawartości wody (niedojrzałe). Do zbioru mechanicznego przydatne są przede wszystkim odmiany kukurydzy wytwarzające pojedyncze kolby dojrzewające w tym samym czasie. U badanej odmiany wskaźnik ten wynosił około 1,40 kolby na roślinie.

Małe straty kolb oraz niewielkie uszkodzenia świadczą o precyzyjnym działaniu zespołów roboczych kombajnu. Jest to możliwe dzięki zastosowaniu w kombajnie "Bourgoin", między innymi, nowoczesnego adaptera, delikatnie pracującego zespołu czyszczącego, a także transportujących kolby przenośników wykonanych z elementów pokrytych gumą. Adapter kombajnu nie obrywa kolb, lecz je odcina, co zapobiega ich uszkodzeniom. Rozdzielacze adaptera obejmują rzędy roślin, a ogumione podajniki taśmowo-łopatkowe wprowadzają łodygi kukurydzy między nieruchome prowadnice. Obracające się rolki nożowe wciągają łodygi pod adapter kombajnu. Z chwilą oparcia się kolb o krawędzie prowadnic następuje ich odcinanie przez rolki nożowe. Połamane łodygi pozostają na polu, a oddzielone kolby transportowane są przenośnikami taśmowymi i taśmowo-listwowymi na stół czyszczący. Zanieczyszczenia oddziela od kolb silny, przepływający od spodu stołu, strumień powietrza, wytwarzany przez wentylatory. Następnie oczyszczone kolby są transportowane do zbiornika samowyładowczego o pojemności 10 m³. Po napełnieniu kolbami zbiornik jest podnoszony hydraulicznie i jego zawartość jest wysypywana na przyczepę (fot. 5).

Fot. 5. Rozładunek kolb na przyczepę D737

W badanej technologii produkcji kukurydzy cukrowej wszystkie zabiegi są zmechanizowane, w związku z czym nakłady robocizny są niskie i wynoszą 5,14 rbh/ha. Decyduje o tym przede wszystkim zbiór kombajnem, pochłaniający około 2 rbh/ha. Przy ręcznym zbiorze kolb nakłady pracy ludzkiej byłyby kilkadziesiąt razy większe. Zmechanizowanie tych prac jest związane z dużym zużyciem paliwa, które wynosiło około 70 l/ha, jednak bez zmechanizowania zbioru kolb niemożliwa byłaby uprawa kukurydzy cukrowej na większej powierzchni.