Wspólnotowe prawo do odmian roślin (CPVO)

Przyznawanie prawa. Instytucją zarządzającą całokształtem spraw z nim związanych jest Wspólnotowe Biuro Odmian Roślin (ang. Community Plant Variety Office) z siedzibą w Angers we Francji. Hodowcy, którym przyznano wspólnotowe prawo do odmiany, korzystają z niego na terytorium wszystkich krajów członkowskich UE, czyli na poziomie wspólnotowym. Można w tym systemie chronić odmiany należące do wszystkich rodzajów i gatunków roślin.

Zgodnie z art. 92.1 rozporządzenia Rady nr 2100/94, prawo wspólnotowe przyznane hodowcy do określonej odmiany ma charakter nadrzędny w stosunku do przyznanego wcześniej prawa do tej odmiany w kraju członkowskim (ochrony na poziomie krajowym). Innymi słowy, prawo wspólnotowe i prawo krajowe przyznane hodowcy dla tej samej odmiany mają charakter wykluczający się, na korzyść prawa wspólnotowego.

Wniosek o przyznanie wspólnotowego prawa do odmiany może składać osoba fizyczna lub prawna mająca miejsce zamieszkania lub siedzibę na obszarze UE. Hodowcy z krajów członkowskich UPOV, ale niebędących krajami członkowskimi UE, składają natomiast wniosek o przyznanie wspólnotowego prawa poprzez upoważnionych pełnomocników zamieszkałych na terytorium UE. Wniosek może być wypełniony w jednym z urzędowych języków Unii Europejskiej i złożony bezpośrednio do CPVO w Angers. Formularze zgłoszeniowe są dostępne na stronie internetowej CPVO (www.cpvo.eu.int). W pierwszym etapie wniosek jest sprawdzany pod względem formalnym oraz weryfikowany, czy zawarte w nim informacje są właś­ciwe i kompletne. Przede wszystkim sprawdza się, czy odmiana spełnia kryterium nowości (1 rok dla odmian pochodzących z krajów członkowskich^* i 4 lub 6 lat dla odmian pochodzących spoza UE).

Jeżeli nie zostaną stwierdzone przeszkody formalne do przyznania wspólnotowego wyłącznego prawa do odmiany, a wnioskodawca uiści stosowne opłaty, CPVO organizuje badania urzędowe OWT zgłoszonej odmiany. Mają one na celu stwierdzenie, czy odmiana spełnia kryteria odrębności, wyrównania i trwałości. W trakcie określania odrębności sprawdza się, czy badana odmiana jest wyraźnie odróżnialna od jakiejkolwiek innej odmiany, uznanej za "powszechnie znaną" w momencie złożenia wniosku o przyznanie wyłącznego prawa.

Za odmianę "powszechnie znaną" CPVO uznaje odmiany: * zarejestrowane w krajowych rejes­trach lub chronione na poziomie wspólnotowym lub przynajmniej w jednym kraju Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG), * chronione w innym kraju członkowskim UPOV (niebędącym krajem członkowskim UE lub EOG), * zgłoszone do przyznania wyłącznego prawa albo zgłoszone do krajowych rejestrów odmian na obszarze UE, * odmiany, których materiał siewny lub materiał ze zbioru znajduje się w unijnym obrocie, * w których przypadku obecność żywych materiałów roś­linnych stwierdza się w publicznie dostępnych kolekcjach roślin.

Badania urzędowe OWT powierza CPVO kompetentnym instytucjom, zwykle jednostkom rejestrowym krajów członkowskich, które prowadzą regularne badania tego typu w celu rejestracji bądź przyznania wyłącznego prawa do odmian. Prowadzone są one zgodnie z tak zwanymi protokołami badawczymi opracowanymi przez ekspertów i zatwierdzanymi przez Radę Administracyjną CPVO.

Po stwierdzeniu odrębności, wyrównania i trwałości oraz zaakceptowaniu zaproponowanej przez hodowcę nazwy odmiany, zgodnie z rozporządzeniem Komisji Europejskiej nr 930/2000, CPVO przyznaje hodowcy wspólnotowe prawo do danej odmiany. Posiadacz takiego prawa otrzymuje stosowne świadectwo i kopię urzędowego opisu chronionej odmiany.

Wspólnotowe prawo jest przyznawane na 25 lat (odmiany większości gatunków roślin) albo na 30 lat (winorośl, ziemniak i drzewa owocowe).

Zakres. Określa go art. 13 rozporządzenia Rady EC Nn 2100/94. Autoryzacji (zgodzie) ze strony posiadacza prawa do odmiany podlegają następujące akty komercyjnego wykorzystania jej materiału siewnego (czyli nasion, sadzonek, zrazów, itd.): * prowadzenie hodowli zachowawczej chronionej odmiany; * wytwarzanie lub rozmnażanie oraz przygotowanie (kondycjonowanie) do rozmnażania; * oferowanie do sprzedaży, sprzedaż i wszelkie inne formy zbywania (marketingu) materiału siewnego; * eksport z obszaru UE; * import do obszaru UE; * przechowywanie dla któregokolwiek z wyżej wymienionych celów; * przygotowanie materiału siewnego do obrotu.

Prawo do odmiany odnosi się także do materiału ze zbioru chronionej odmiany i produktów wytworzonych bezpośrednio z tej odmiany w przypadkach, gdy hodowca nie miał możliwoś­ci wyegzekwowania przywilejów z wyłącznego prawa w odniesieniu do materiału siewnego tej odmiany. Wyłączne prawo odnosi się również do materiału siewnego roślin ozdobnych i sadowniczych, jeżeli jest on ponownie używany w celach zarobkowych jako: materiał rozmnożeniowy do produkcji roślin ozdobnych, kwiat cięty albo materiał siewny drzew, krzewów czy bylin.

Zapisy w art. 13, ust. 5 wyżej wymienionego rozporządzenia Rady korespondują z art. 14(5) konwencji UPOV z 1991 roku i dają hodowcy możliwość wyegzek­wowania wyłącznego prawa w odniesieniu do trzech specyficznych kategorii odmian: * pochodnych, * nieróżniących się wyraźnie od odmian chronionych, * tych, u których wytworzenie materiału siewnego wymaga powtarzalnego używania chronionej odmiany lub odmian nieróżniących się wyraźnie od odmian chronionych (czyt. w części I — HO 7/2005).

Odstępstwa. W pracach hodowlanych hodowcy mogą swobodnie wykorzystywać w programach krzyżowań zarówno chronione odmiany konwencjonalne, jak i: * pochodne, * nieróżniące się wyraźnie od odmian chronionych, * używane jako formy wyjściowe do tworzenia mieszańców.

W przypadku otrzymania nowych odmian, kwalifikujących się do którejkolwiek z trzech wymienionych kategorii chronionych odmian, wymagana jest zgoda ze strony właścicieli na ich komercyjne wykorzystanie.

Inne obligatoryjne odstępstwa od wyłącznego prawa są wymienione w art. 15. Konwencji UPOV, a dotyczą możliwości wykorzystania materiału siewnego do celów naukowych i doświadczalnych, i do własnych niezarobkowych potrzeb (bez wprowadzania na rynek).