Główna zasada

Ubezpieczeniu społecznemu rolników obowiązkowo podlegają osoby prowadzące działalność rolniczą (w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, w tym ogrodniczej, sadowniczej, pszczelarskiej i rybnej) w pozostającym w ich posiadaniu gospodarstwie rolnym, którego obszar użytków rolnych przekracza hektar przeliczeniowy. Obowiązkowo ubezpieczone są także osoby prowadzące dział specjalny produkcji rolnej. W obu przypadkach dotyczy to osób, które nie podlegają innemu ubezpieczeniu społecznemu i nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty oraz do świadczeń z ubezpieczeń społecznych (np. zasiłku chorobowego, świadczenia przedemerytalnego). Ubezpieczeniu obowiązkowemu na tych samych warunkach, co rolnicy, podlegają również ich małżonkowie i domownicy.

Ubezpieczenie społeczne rolników uzupełnia powszechny system ubezpieczeń społecznych. Oznacza to, że osoby prowadzące działalność rolniczą obejmowane są ubezpieczeniem społecznym rolników dopiero wówczas, gdy nie spełniają warunków do objęcia ubezpieczeniem społecznym z innego tytułu (np. pracy najemnej).

W szczególnych przypadkach rolnik lub domownik podlegający obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu rolników może pozostać w tym ubezpieczeniu także po rozpoczęciu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej lub współpracy przy jej prowadzeniu.

Wcześniejsze regulacje

Początkowo rolnicy, którzy rozpoczęli prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej, byli wyłączani z obowiązkowego ubezpieczenia społecznego rolników. Zmiany w tym zakresie nastąpiły od 1.01.1997 r. Pierwsze regulacje przewidywały, że w ubezpieczeniu rolniczym mógł pozostać między innymi rolnik (domownik), który podlegając temu ubezpieczeniu obowiązkowo, nieprzerwanie co najmniej rok, podjął prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej nie będąc pracownikiem i nie pozostając w stosunku służbowym. Osoba ta mogła złożyć oświadczenie (w ZUS lub KRUS), gdy chciała być objęta ubezpieczeniem w systemie powszechnym. Taki stan prawny funkcjonował do 1 maja zeszłego roku. Ustawa z 2.04.2004 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników i innych ustaw wprowadziła dodatkowe warunki, które znacznie ograniczyły krąg osób, mogących pozostać w ubezpieczeniu rolniczym.

Rolnik (domownik), który rozpoczął prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej lub rozpoczął współpracę przy jej prowadzeniu (jeżeli nie był pracownikiem i nie pozostawał w stosunku służbowym), mógł pozostać w ubezpieczeniu rolniczym, jeśli podlegał mu obowiązkowo, nieprzerwanie przez co najmniej 3 lata. Ponadto pozostanie w ubezpieczeniu rolniczym było możliwe, o ile pozarolnicza działalność gospodarcza była opodatkowana zgodnie z przepisami o zryczałtowanym podatku dochodowym, a podatek za miniony rok nie przekroczył 2528 zł. Poza tym rolnik (domownik) był zobowiązany do złożenia — w ciągu 14 dni od dnia rozpoczęcia wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej lub rozpoczęcia współpracy przy jej prowadzeniu — oświadczenia o kontynuowaniu ubezpieczenia rolniczego, natomiast w terminie 7 dni od dnia otrzymania dokumentu ustalającego przez organ podatkowy formę opodatkowania działalności gospodarczej — udokumentowania spełnienia warunku opodatkowania tej działalności w formie zryczałtowanego podatku dochodowego. Przepisy wymagały złożenia do 14 lutego każdego roku zaświadczenia z urzędu skarbowego o wysokości podatku za poprzedni rok podatkowy.

Wymienione regulacje spowodowały wyłączenie częś­ci rolników-przedsiębiorców (domowników) z ubezpieczenia społecznego rolników.

Ostatnie zmiany

Przepisy, które weszły w życie od 24 sierpnia, wprowadziły, między innymi, nową definicję pozarolniczej działalności gospodarczej, za którą uważa się obecnie działalność prowadzoną przez osoby fizyczne na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej (w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne; z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych). Te przepisy nie dotyczą wspólników spółek prawa handlowego oraz osób prowadzących działalność w zakresie wolnego zawodu.

Od 24 sierpnia dla możliwości podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników nie ma znaczenia forma opodatkowania pozarolniczej działalności gospodarczej prowadzonej równocześnie z działalnością rolniczą. Rolnik lub domownik, który — podlegając obowiązkowo ubezpieczeniu rolniczemu w pełnym zakresie nieprzerwanie przez co najmniej 3 lata — rozpocznie prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej lub rozpocznie współpracę przy jej prowadzeniu, podlega nadal temu ubezpieczeniu w okresie prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej lub współpracy przy prowadzeniu tej działalności, jeżeli spełnia jednocześnie następujące warunki:

• złoży w KRUS oświadczenie o kontynuowaniu ubezpieczenia społecznego rolników w terminie 14 dni od dnia rozpoczęcia wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej lub współpracy przy tej działalności;
• jednocześnie nadal prowadzi działalność rolniczą lub stale pracuje w gospodarstwie rolnym o powierzchni powyżej hektara przeliczeniowego (lub w dziale spec­jalnym);
• nie jest równocześnie pracownikiem, nie pozostaje w stosunku służbowym;
• nie ma ustalonego prawa do emerytury (renty) albo do świadczeń z ubezpieczeń społecznych;
• w sytuacji prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w ubiegłym roku podatkowym należny podatek z tej działalności nie przekroczył ustawowo ustalonej rocznej kwoty granicznej (za rok 2004 — 2528 zł).

Do 31 maja każdego roku rolnik lub domownik prowadzący działalność gospodarczą lub współpracujący przy jej prowadzeniu, podlegający ubezpieczeniu społecznemu rolników, zobowiązany jest złożyć do KRUS zaświadczenie naczelnika właściwego urzędu skarbowego o kwocie należnego podatku dochodowego od przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej za poprzedni rok podatkowy. Gdy kwota podatku przekroczy ustaloną za dany rok roczną kwotę graniczną, ubezpieczenie ustanie z końcem kwartału, w którym rolnik (domownik) był zobowiązany złożyć takie zaświadczenie. Analogiczne konsekwencje powoduje niedotrzymanie terminu złożenia zaświadczenia, o ile nadal jest prowadzona pozarolnicza działalność gospodarcza.

Nowe uregulowania ustawowe dają możliwość powrotu do ubezpieczenia społecznego w KRUS:

• rolnikom (domownikom), którzy 2.05.2004 r. kontynuowali wcześniej rozpoczętą działalność gospodarczą, a którzy zostali wyłączeni z tego ubezpieczenia 1.10. 2004 r. ze względu na formę opodatkowania tej działalności gospodarczej;
• rolnikom (domownikom), którzy po 2.05.2004 r. podjęli prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej lub współpracę przy jej prowadzeniu, spełniając warunek 3-letniego podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników, a zostali wyłączeni od tego dnia z ubezpieczenia, gdyż działalność gospodarcza była opodatkowana na zasadach ogólnych.

Rolnicy-przedsiębiorcy (domownicy) wyłączeni z ubezpieczenia rolniczego z innych powodów niż forma opodatkowania działalności gospodarczej nie zostaną obecnie przywróceni do ubezpieczenia rolniczego, bowiem nie spełniają warunku 3-letniego okresu, nieprzerwanego ubezpieczenia rolniczego.

Warunkiem przywrócenia do ubezpieczenia jest złożenie wniosku oraz nieprzekroczenie ustalonej kwoty należnego podatku za rok 2004 (2528 zł) z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Wysokość należnego podatku rolnik-przedsiębiorca powinien udokumentować zaświadczeniem właściwego naczelnika urzędu skarbowego. Wnioski o przywrócenie do ubezpieczenia rolniczego można składać najpóźniej do 31 grudnia 2005 r.

Wniosek złożony do końca grudnia 2005 r. spowoduje objęcie ubezpieczeniem rolniczym od 1.01.2006 r.

Za ubezpieczonego w KRUS rolnika (domownika), który jednocześnie prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą lub współpracuje przy jej prowadzeniu, składka wynosi dwukrotność ustalonej składki na ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie oraz emerytalno-rentowe, opłacanej przez osoby nieprowadzące pozarolniczej działalności gospodarczej. Składkę na to ubezpieczenie rolnik zobowiązany jest opłacać kwartalnie (do końca pierwszego miesiąca kwartału).

Ostatnie zmiany, w tym dotyczące definicji pozarolniczej działalności gospodarczej, spowodowały, że prawa do podlegania nadal ubezpieczeniu rolniczemu nie mają obecnie:

• osoby prowadzące działalność w zakresie wolnego zawodu (np. lekarze, pielęgniarki, tłumacze, lekarze weterynarii), wykonujący swą działalność osobiście, wyłącznie na rzecz osób fizycznych i niezatrudniające innych osób do czynności związanych z wykonywaniem swojego zawodu;
• wspólnicy spółek prawa handlowego, na przykład spółki cywilnej, przekształconej w spółkę jawną.

Osoby prowadzące taką działalność z końcem III kwartału 2005 r. zostały wyłączone z ubezpieczenia rolniczego.