Numer 12/2005
Borówka wysoka — do niedawna mało znana roślina jagodowa — nabiera coraz większego znaczenia we współczesnym świecie. Rosnący popyt na świeże owoce tego gatunku przyniósł znaczne dochody osobom uprawiającym borówkę. Równocześnie powierzchnia jej uprawy stale się powiększa — ogólny areał na świecie w 2003 roku szacowano na ponad 32000 hektarów. Produkcja jagód borówek w 2003 roku wyniosła 129 750 t, z czego 60% wchłonął rynek świeżych owoców.
Tabela 1. Światowa produkcja owoców borówki wysokiej w 2003 roku
wg Bernardine Strik 2005
Ameryka Północna
Jest ojczyzną borówki wysokiej, w 2003 roku jej uprawa stanowiła na tym kontynencie 75% powierzchni światowych nasadzeń i 82% globalnej produkcji owoców borówek (fot. 1). Stany Zjednoczone miały 83% północnoamerykańskiego areału uprawy borówek (wysokiej, średniej i rózgowatej). Natomiast w Kanadzie było 4455 hektarów — połowa tych nasadzeń pochodzi z 1992 roku, a większość plantacji znajduje się w prowincji Kolumbia Brytyjska. W Meksyku pierwsze prace nad introdukcją tego gatunku rozpoczęto w 1992 roku. Obecnie plantacje towarowe zajmują tam tylko 28 hektarów. W Ameryce Północnej średnia wielkość plantacji borówek w 2003 roku wahała się od 2 ha do 10 ha, a wielkość gospodarstw prowadzących taką produkcję wynosiła od 0,4 ha do 365 ha. Zakładane są również ekologiczne uprawy borówki wysokiej, które w USA zajmują 195 hektarów, a w Kanadzie — 25 hektarów.
Fot. 1. W Ameryce Północnej jest około 75% powierzchni światowych nasadzeń borówki wysokiej (na fot. plantacja w Północnej Karolinie)
W północno-wschodniej, południowej i południowo-zachodniej części Stanów Zjednoczonych z hektara dobrze utrzymanej plantacji zbiera się 7–9 ton owoców, w rejonie środkowo-zachodnim — 9–10 t/ha, a 20 ton/ha w części zachodniej (wyłączając stan Idaho, gdzie nie ma odpowiednich warunków do uprawy borówki oraz Kalifornię posiadającą nieliczne plantacje w pełni owocowania). W Kanadzie plony borówki wysokiej wynoszą 11 t/ha w prowincjach Ontario i Quebec, a w Kolumbii Brytyjskiej — 18–20 t/ha. W Meksyku nie ma jeszcze w pełni owocujących plantacji.
Znana w Polsce borówka wysoka uprawiana jest w stanach północnych USA i w niektórych południowych prowincjach Kanady. Na plantacjach spotykane są odmiany: 'Bluecrop', 'Jersey', 'Blueray', 'Rubel', 'Elliott', 'Duke', 'Bluejay', 'Earliblue' i 'Berkeley'. W młodych nasadzenia dominują 'Bluecrop', 'Elliott', 'Duke', 'Nelson' (wyłącznie na wschodzie USA), 'Brigitta', 'Bluejay', 'Reka', 'Rubel', 'Legacy' i 'Ozarkblue' (tylko na zachodzie w stanie Oregon). Dużym zainteresowaniem plantatorów cieszą się nowe odmiany wyselekcjonowane na Stanowym Uniwersytecie Michigan (MSU): 'Draper', 'Aurora' i 'Liberty'. Podobny dobór odmian występuje na plantacjach kanadyjskich.
Tabela 2. Powierzchnia upraw borówki wysokiej, średniej i rózgowatej w Ameryce Północnej w latach 1982–2003 i przewidywania na następne 5–10 lat
wg Bernardine Strik 2005
Na południu Stanów Zjednoczonych i w Kalifornii uprawia się południową borówkę wysoką, borówkę średnią i borówkę rózgowatą. Jednakże odmiany — na przykład 'Star', 'Sharpblue', 'Misty' i 'Arlen' — nie mogą być uprawiane w naszych warunkach klimatycznych, ze względu na wrażliwość na mróz i długi okres wegetacji.
W Ameryce Północnej większość jagód przeznaczonych dla przetwórstwa jest zbierana mechanicznie (kombajnem), wyjątek stanowi stan Waszyngton (50%) i kanadyjska Kolumbia Brytyjska (25%). W ostatnich 10 latach zaczęto także wprowadzać maszynowy zbiór jagód na rynek świeżych owoców, na przykład 5–10% w Kolumbii Brytyjskiej i w stanie New Jersey, a także ponad 60% plonów borówki rózgowatej w stanie Georgia. W Kalifornii i na Florydzie prowadzi się wyłącznie zbiór ręczny i nie przewiduje się przejścia na maszynowy.
Ameryka Południowa
W 2003 roku plantacje na tym kontynencie stanowiły 11% światowej powierzchni upraw. Owoce zbierane są tam ręcznie od końca września do kwietnia. Większość owoców borówki wysokiej tam produkowanych eksportowana jest na północną półkulę, na której panuje wtedy zima. Pierwszym krajem latynoskim, który rozpoczął uprawę borówki wysokiej, było Chile. Dzisiaj plantacje chilijskie stanowią 65% ogólnej powierzchni uprawy na tym kontynencie i dają 90% produkcji owoców w Ameryce Południowej.
W 2003 roku w Chile było 2500 hektarów plantacji borówki wysokiej, a z jednego hektara zbierano 10–12 ton jagód. W sezonie 2003/04 wyeksportowano 9666 ton tych owoców (97% to owoce świeże, 3% mrożone). Głównym odbiorcą były Stany Zjednoczone (86%) i Europa (10%). W Argentynie borówkę wysoką na skalę towarową zaczęto uprawiać w 1991 roku w pobliżu Buenos Aires. Większość plantacji założono po 2000 roku. w kolejnych latach powierzchnię nasadzeń szacowano na 1200 ha, a plon na 900 ton. Z tego do USA wyeksportowano 64% jagód, a do Europy 35%. W związku z występowaniem w Argentynie owocówki boróweczki, jagody tam produkowane muszą być poddane fumigacji. Szkodnik ten żeruje w świeżych owocach. Plantacje borówki zakładane są również w Urug-
waju, gdzie obecnie jest ich ponad 100 ha i w Brazylii (25 ha).
Azja i antypody
Zainteresowanie uprawą borówki w Azji stale rośnie. W Japonii (fot. 2) jest ponad 350 ha plantacji towarowych (inne źródła podają 600 ha), w Chinach około 200 ha, a do 2006 roku powierzchnia uprawy ma tam wzrosnąć do 700 ha. Warto dodać, że w północno-wschodnich prowincjach powstały wielotysięczne nasadzenia borówki niskiej, która jednak nie jest przedmiotem naszego zainteresowania.
Fot. 2. Plantacja w Japonii ściółkowana słomą ryżową
Kraje leżące na antypodach — jak Australia (fot. 3) i Nowa Zelandia — mają 2-procentowy udział w produkcji globalnej, to jest 910 ha plantacji borówki wysokiej.
Fot. 3. Plantacja w zachodniej części Australii należąca do firmy Corindi
Europa
Ma 10% udział w światowej produkcji borówki wysokiej — fot. 4, 5 — (szczegółowe informacje na temat produkcji borówki wysokiej w Europie zamieszczono w październikowym numerze "Hasła Ogrodniczego" w artykule Macieja Kozarzewskiego — red.).
Fot. 4. Plantacja w Niemczech koło Hanoweru
Fot. 5. Plantacja w Polsce na Rzeszowszczyźnie
Pierwszą plantację towarową w Europie (10 ha) założył holender Borgesius w 1923 roku. Do Polski pierwsze krzewy borówki wysokiej sprowadził w 1924 roku dr Piotr Hoser — znany ogrodnik warszawski, a rok po nim Witold Kleniewski, ale uprawiali ją bez powodzenia. Następnie profesor Szczepan Pieniążek powtórnie sprowadził kilka krzewów odmian 'Pioneer', 'Rubel' i 'Jersey' w początkach lat 50. ubiegłego stulecia.
Tabela 3. Terminy dojrzewania borówki wysokiej w wybranych krajach UE
(wg J. Karwowskiego, opracowano na podstawie materiałów ze spotkań Europejskich Producentów Borówki Wysokiej)
1) S-O — południowy zachód Francji
2) LV — dolina Loary 3) L — Lotaryngia 4) EF — wschód Francji
Niemcy introdukcję tego gatunku rozpoczęli w 1928 roku. Dr Walter Heermann założył kilka nasadzeń doświadczalnych między innymi pod Gorzowem Wielkopolskim i w Puszczy Wkrzańskiej koło Szczecina. w latach 30. XX w. utworzył własne gospodarstwo w Dolnej Saksonii. Pełnia prac badawczych i nasadzeń towarowych w Europie rozpoczęła się pod koniec lat 50. ubiegłego wieku.
Materiał przygotowano na podstawie artykułu Bernardine Strik Blueberry (2005 rok):"An Expanding World Berry Crop". Chronica Horticulturae Vol. 45 (1), str. 9–12.