Wieloletnie doświadczenia przeprowadzone w Katedrze Uprawy i Nawożenia Roślin Ogrodniczych w Lublinie wykazały, że dobrym podłożem jest piasek oraz pocięta słoma. Są to materiały bardzo tanie, uprawiane w nich rośliny dają plony porównywalnej wielkości, jak z upraw w torfie lub w wełnie mineralnej. Nie ma też żadnych problemów z zagospodarowaniem tych podłoży jako odpadu poprodukcyjnego. Warunkiem wykorzystania zarówno piasku, jak i słomy jest posiadanie instalacji do fertygacji.

Piasek

Spełnia on warunki dobrego podłoża, gdy zawiera mniej więcej tyle samo wody, co i powietrza (podobnie jak inne podłoża). Stąd też musi to być piasek gruboziarnisty. Można wykorzystywać także drobniejszy, ale trzeba dla jego rozluźnienia dodać na przykład kory w proporcji 3 : 1 (trzy części piasku i jedna — kory). Piasek umieszcza się w pojemniku. Może to być skrzynka drewniana lub plastikowa. Lepsze są pojemniki plastikowe, na przykład skrzynki balkonowe, gdyż łatwiej jest je umyć i dezynfekować przygotowując do uprawy w roku następnym. Wysokość skrzynki powinna być dwa razy większa od szerokości — co zapewnia korzeniom roślin dostęp powietrza w górnej części. W skrzynce na całej długości z jednej strony na wysokości ok. 2,5 cm należy wywiercić otwory (o średnicy około 6 mm) dla umożliwienia odpływu nadmiaru pożywki (przelewu).

Wyniki otrzymane w doświadczeniach (tab. 1) wyraźnie wskazują, że piasek jest dobrym podłożem — porównywano go z wełną mineralną. Potwierdza to otrzymany plon owoców oraz ich wartość odżywcza. W doświadczeniu podawano jednakową pożywkę w takich samych ilościach w uprawie w piasku i w wełnie mineralnej. Plon owoców, zawartość suchej masy i cukrów kształtowały się na zbliżonym poziomie, a więcej witaminy C znajdowało się w owocach pochodzących z uprawy w piasku.

Tabela 1. Plon i skład owoców pomidora (7,5 dm³ podłoża/roś­linę)

W skrzynce z piaskiem (15 litrów) rosły dwie rośliny, podobnie jak w macie z wełny mineralnej. Uprawę prowadzono na 22 grona. Interesująco przedstawiała się zawartość N, P, K, Ca i Mg oraz wartość EC w obu badanych podłożach (tab. 2). Mimo że, jak już wspomniano, stosowana była jednakowa pożywka w obu podłożach, zawartość składników pokarmowych była zróżnicowana. W piasku wykazano zdecydowanie mniej azotu (N-NH₄ + N-NO₃), potasu, wapnia i magnezu. Również wartość EC była niższa. Ma to duże znaczenie w ocenie zasobności podłoża w podstawowe składniki pokarmowe oraz w przypadku ewentualnych korekt stężenia dozowanej pożywki. Mniejsza zawartość składników pokarmowych oraz niższa wartość EC w podłożu z piasku, w porównaniu z wełną mineralną, wynikała między innymi ze sposobu pobierania prób do analiz. Z wełny mineralnej pobiera się zwykle strzykawką roztwór ze strefy korzeniowej, a następnie jest on analizowany. Natomiast przy analizie piasku pobiera się 20 cm³ tego podłoża, prowadzi się ekstrakcję kwasem octowym i dopiero w otrzymanym przesączu oznacza się zawartości składników — takimi samymi metodami, jak w wyciągu z wełny.

Tabela 2. Zawartość składników w wełnie mineralnej (mg/dm³ roztworu)
oraz w piasku (mg/dm³  piasku)

W okresie wegetacji roślin w każdym podłożu rozwijają się bakterie, grzyby i promieniowce, również chorobotwórcze. Dlatego podłoża trzeba wymieniać na nowe. Po dziewięciu miesiącach uprawy pomidora w podłożach z torfu, wełny mineralnej lub piasku, liczebność grzybów w piasku była mniejsza 130 razy niż w wełnie oraz 276 razy w porównaniu z ich liczebnością w torfie. Liczebność bakterii i promieniowców w piasku była 46 razy mniejsza niż w wełnie mineralnej oraz 140 razy mniejsza niż w torfie.

W podsumowaniu należy podkreślić, że piasek jest dobrym podłożem dla uprawy pomidora prowadzonej z fertygacją przy spełnieniu następujących warunków:

• powinien być gruboziarnisty, dla ewentualnego roz­luźnienia należy dodać około 1/3 objętości kory;
• wysokość pojemników na piasek musi być około 2 razy większa od szerokości;
• zawartość składników pokarmowych w pożywce powinna kształtować się w zakresie górnych wartości pożywek zalecanych dla uprawy w wełnie mineralnej.

Słoma

Słoma w ogrodnictwie wykorzystywana jest od dawna. Przede wszystkim jako ściółka w uprawach polowych, jako dodatek do gleby i kompostów oraz jako podkład grzejny w uprawach szklarniowych. Również pocięta słoma (sieczka) jest od niedawna stosowana jako podłoże (czyt. też HO 12/2004). Słoma ma dobre właściwości fizyczne, ponadto ulegając stopniowemu rozkładowi i mineralizacji w okresie wegetacji dostarcza roślinom znacznych ilości dwutlenku węgla. Materiał ten ma wszystkie cechy podłoża ekologicznego.

Uprawa w podłożu ze słomy jest łatwa. Potrzebna jest tylko instalacja do fertygacji. Najlepsza jest słoma żytnia, pszenna oraz z pszenżyta — czyli twarda. Nie może ona być porażona przez choroby ani zawierać pozostałości herbicydów. Słomę należy pociąć w zwykłej sieczkarni na odcinki 2–3 cm długości i następnie umieścić w pojemnikach.
W przeprowadzonych doświadczeniach, których wyniki poniżej są omówione, zastosowano plas­tikowe, białe skrzynki balkonowe o pojemności około 15 dm³, czyli takiej, jaką ma mata wełny mineralnej. Podobnie jak przy uprawie w piasku, w skrzynce na całej długości z jednej strony na wysokości około 2,5 cm wywiercono otwory (o średnicy około 6 mm) do odprowadzenia nadmiaru pożywki.

Pocięta słoma nie wymaga odkwaszania, dezynfekcji czy innego przygotowania. Po umieszczeniu jej w skrzynkach, przed ustawieniem kostek z rozsadą, trzeba raz dziennie przez kilka dni uruchamiać instalację do fertygacji i zwilżać słomę 0,5% roztworem saletry amonowej.

Następnie wcześniej przygotowaną rozsadę pomidora, na przykład w kostkach z wełny mineralnej (lub w pierścieniach z substratem), ustawia się bezpośrednio na słomie — po dwie rośliny w jednej skrzynce. Dla jednej rośliny pomidora, która będzie prowadzona na 22 lub
23 grona (od połowy lutego do połowy października), przeznacza się około 7,5 dm³ podłoża. W każdej kostce z rozsadą umieszcza się kroplownik i uruchamia się fertygację.

Wyniki otrzymane z uprawy pomidora w podłożu ze słomy i w wełnie mineralnej potwierdzają pełną przydatność tej pierwszej jako podłoża. W okresie około 8 miesięcy uprawy (22 lub 23 grona) nie zaobserwowano jakichkolwiek różnic we wzroście, pokroju, barwie liści, wielkości i wybarwieniu owoców w obu tych podłożach. Nie stwierdzono również różnic w plonie owoców (tab. 3).
Słoma w okresie wegetacji ulega rozkładowi i mineralizacji. Dla uprawianych roślin jest to zjawisko korzystne, gdyż roztwór w strefie korzeniowej, a także powietrze atmosferyczne, wzbogacane są w dwutlenek węgla.

Tabela 3. Plon i skład owoców pomidora

Mając na uwadze szybko postępujący rozkład słomy zastosowano również podłoże mieszane ze słomy z korą w stosunku 3 : 1 (11,3 dm³ słomy i 3,7 dm³ kory).
W korze zmieszanej ze słomą pszenną nastąpiło nieznaczne zwiększenie plonu, jednak nie były to różnice statystycznie istotne.

W uprawie w podłożu ze słomy zebrano średnio 16,2 kg owoców pomidora z jednej rośliny (fot.), czyli około 40 kg z 1 m² powierzchni szklarni. Taki plon ocenia się jako wysoki. Również zawartość w owocach suchej masy, witaminy C i cukrów kształtowała się na porównywalnym poziomie, a nawet była wyższa niż w pomidorach z uprawy w wełnie mineralnej.

Owoce pomidora z uprawy w podłożu ze słomy

We wszystkich przeprowadzonych doświadczeniach w uprawie pomidora w podłożu ze słomy oraz w wełnie mineralnej stosowano taką samą pożywkę, podawaną w jednakowych ilościach. Zawartość podstawowych składników pokarmowych oraz wartość pH i EC w tych podłożach w okresie wegetacji zmieniała się w niewielkim stopniu (tab. 4). Stąd też dla pomidora uprawianego w podłożu ze słomy nie ma potrzeby przygotowywania specjalnej pożywki — przydatna jest pożywka zalecana w uprawie w wełnie mineralnej.

Tabela 4. Średnia zawartość składników (w mg/dm³ roztworu ze strefy korzeniowej) oraz parametry pH i EC w okresie wegetacji

Do zalet słomy jako podłoża należy dodać również niskie koszty związane z jej nabyciem i zagospodarowaniem po zakończonej uprawie. Koszty te są dziesięć razy (albo i więcej) niższe niż koszty związane z uprawą w wełnie mineralnej. Zachęcam, aby bez zmieniania dotychczas dominującego podłoża, na przykład wełny mineralnej, zamiast kilkunastu mat ustawić skrzynki napełnione pociętą słomą, w każdej skrzynce umieścić dwie rośliny i dwa kroplowniki doprowadzające pożywkę i następnie obserwować wzrost i rozwój roślin. Zebrane, dojrzałe owoce dla porównania proponuję zważyć. Będzie to proste doświadczenie, ale bardzo przekonujące — skłaniające do zastanowienia się, czy w następnych latach do uprawy pomidora nie wybrać raczej pociętej słomy.