Jednym z ważniejszych zabiegów w ochronie roślin jest kontrola zdrowotności materiału roślinnego będącego w obrocie i stosowanie odpowiednich restrykcji w stosunku do partii materiałów zawierających organizmy kwarantannowe, podlegające urzędowemu obowiązkowi zwalczania. Organizmy kwarantannowe to organizmy, które mogą powodować poważne straty gospodarcze. Zawleczone na nowe tereny mogą tam się rozmnażać i stanowić istotne zagrożenie dla roślin uprawnych. Przepisy związane z organizmami kwarantannowymi zawarte są w "Ustawie o ochronie roś­lin" z 18 grudnia 2003 r. (Dz. U. z 2004 r. nr 11 poz. 94), w rozporządzeniu Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 26 marca 2004 r. "W sprawie zapobiegania wprowadzaniu i rozprzestrzenianiu się organizmów kwarantannowych" (Dz. U. z 2004 r. nr 61, poz. 571) oraz w rozporządzeniu ministra rolnictwa i rozwoju wsi z 8 czerwca 2004 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie zapobiegania wprowadzaniu i rozprzestrzenianiu się organizmów kwarantannowych (Dz. U. nr 138, poz. 1466).

Obserwacje i kontrolę roślin, produktów roślinnych lub przedmiotów (w tym podłoży, opakowań lub środków transportu) w celu ustalenia obecności takich organizmów (czasem niewystępujących na terytorium Polski lub takich, których występowanie nie jest szeroko rozpowszechnione), prowadzą pracownicy Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Organizmy te podlegają obowiązkowi zwalczania i nie mogą być wprowadzane, przemieszczane, hodowane lub przechowywane na terenie Polski, z wyjątkiem przeznaczenia ich na potrzeby PIORiN albo instytucji prowadzących prace naukowo-badawcze lub prace nad tworzeniem nowych odmian roślin uprawnych, jeżeli uzyskano pozwolenie Głównego Inspektora ORiN na prowadzenie takich prac. Kontrole roślin przeprowadza się: w miejscach

• uprawy roślin,
• wytwarzania produktów roślinnych lub przedmiotów,
• ich przechowywania,
• u podmiotów nabywających rośliny, produkty roślinne lub przedmioty oraz
• w każdym miejscu, w którym rośliny lub takie przedmioty są przemieszczane — na drogach i w środkach transportu.

Urzędowa kontrola na drogach i w środkach transportu musi być prowadzona w obecności pracowników policji i Inspekcji Transportu Drogowego. W przypadku wykrycia organiz-
mu kwarantannowego wojewódzki inspektor musi m. in. ustalić:

• zasięg występowania i możliwości rozprzestrzeniania się organizmu;
• źródło infekcji; oraz
• strefy, w których mogą być podjęte działania w celu zwalczania i zapobiegania rozprzestrzenianiu się tych organizmów.

Natomiast posiadacz porażonych roślin musi zaniechać ich sadzenia, siewu, rozmnażania lub przemieszczania i dostosować się do decyzji w sprawie dalszego postępowania (na własny koszt) z roślinami, produktami roślinnymi lub Ustawa o ochronie roślin z 18 grudnia 2003 r. reguluje również postępowanie z roślinami, produktami roślinnymi lub przedmiotami, które są szczególnie podatne na porażenie przez organizmy kwarantannowe. Obiekty takie mogą być wprowadzone lub przemieszczane na terytorium Polski, jeżeli są m.in.:

• wolne od organizmów kwarantannowych,
• zostały poddane kontroli zdrowotności w miejscu produkcji.

Muszą one posiadać paszport roślin (w obrębie Wspólnoty) lub świadectwo fitosanitarne (państwa trzecie — spoza UE). Nie dotyczy to tranzytu między państwami trzecimi przez terytorium Wspólnoty bez zmiany statusu celnego produktów. Natomiast jeżeli rośliny lub produkty roślinne szczególnie podatne na opanowanie przez organizmy kwarantannowe są przemieszczane na terytorium Polski w celu wyprowadzenia do państwa trzeciego, muszą one posiadać świadectwo fitosanitarne (jeżeli jest wymagane przez dane państwo) wydane przez wojewódzkiego inspektora PIORiN. Świadectwo takie wydaje się po stwierdzeniu, że obiekty te spełniają wymagania państwa trzeciego, dla którego są przeznaczone, lub przez które są przemieszczane. Na liście kwarantannowej znajdują się gatunki, których dotychczas nie stwierdzono w krajach UE, jak również takie, których występowanie jest już znane. Wykaz tych organizmów podany jest w tabelach 1 i 2.

Szczegółowe informacje na ten temat można znaleźć w Dzienniku Ustaw z 2004 r. nr 11 poz. 94. W tabelach podane są organizmy kwarantannowe, których występowanie nie jest lub jest stwierdzone na terytorium Wspólnoty.

Z listy kwarantannowej obowiązującej na terytorium UE zostały usunięte niektóre szkodniki — np. wciornastek zachodni (Frankliniella occidentalis), mączlik ostroskrzydły (Bemisia tabaci, populacje europejskie) oraz szkodniki magazynowe. Niektóre są organizmami kwarantannowymi, jeżeli występują na określonych roślinach, np. Aphelenchoides besseyi występujący na roślinach z rodzaju Fragaria przeznaczonych do sadzenia, czy ospowatość śliw, czyli szarka, występująca na roślinach z rodzaju Prunus przeznaczonych do sadzenia. Na liście kwarantannowej znajduje się również rak bakteryjny pomidora (Clavibacter michiganese), gdy występuje się na rozsadzie pomidora.

Rozporządzenie ministra rolnictwa i rozwoju wsi z 22 lutego 2005 r. reguluje również sprawy:

• przeprowadzania urzędowej kontroli roślin, produktów roślinnych lub przedmiotów w celu ustanowienia i utrzymania strefy chronionej (Dz. U. nr 38, poz. 360);
•  warunków, jakie powinny spełniać niektóre rośliny, produkty roślinne lub przedmioty przemieszczane przez strefę chronioną (Dz. U. nr 38, poz. 361).

Tabela 1. Organizmy kwarantannowe,
których występowanie nie jest znane na terytorium Wspólnoty

Tabela 2. Organizmy kwarantannowe,
których występowanie jest znane na terytorium Wspólnoty