• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 02/2006

UPRAWA OGÓRKA W PODŁOŻACH INERTNYCH I ORGANICZNYCH

,
Mija kilkunastoletni okres bezkrytycznego stosowania podłoży inertnych, głównie wełny mineralnej. Mimo niezaprzeczalnych zalet, podłoża te mają jednak wady. Główną jest kłopot z ich utylizacją. Takich problemów nie ma w przypadku upraw w podłożu organicznym, jakim są na przykład trociny. W niniejszym artykule chcemy przedstawić zasady nawożenia ogórka w wełnie mineralnej — najpopularniejszym podłożu inertnym — a także w trocinach.

Podstawy nawożenia w wełnie mineralnej

Wśród zalet wełny mineralnej, a także innych podłoży ine­r­tnych (keramzytu, wełny szklanej czy pianki poliuretanowej), można wymienić:

  • możliwość dokładnej kontroli pH, EC, ilości wody i temperatury systemu korzeniowego — a tym samym precyzyjnego utrzymywania optymalnych poziomów składników pokarmowych i odczynu w rizosferze;
  • stabilne warunki powietrzne;
  • brak patogenów i substancji toksycznych.

Ponadto prowadzenie upraw w podłożach inertnych daje szansę nawożenia w układach zamkniętych, z recyrkulacją pożywki. Do wad uprawy w podłożach inertnych należy zaliczyć:

  • wysokie koszty założenia i utrzymania systemu hydroponicznego, który jest niezbędny w takich uprawach;
  • bardzo mały dopuszczalny margines błędu w nawożeniu, spowodowany brakiem kompleksu sorpcyjnego oraz właściwości buforujących;
  • większe ryzyko pojawienia się patogenów w rizosferze przy układach z recyrkulacją pożywki.

Do uprawy w wełnie rozsadę ogórka przygotowuje się w kostkach wełny mineralnej. Pożywka dla rozsady powinna mieć mniejsze stężenie niż ta polecana w pełni owocowania roślin. Zalecane zawartości składników pokarmowych w pożywce do produkcji rozsady wynoszą (w mg/dm3): N-NH4 — 5, N-NO3 — 180, P — 50, K — 190, Ca — 170, Mg — 40, poziom mikroelementów powinien być standardowy. Maty uprawowe wełny mineralnej dla ogórków zwykle mają wymiary 15 x 100 x 7,5 cm. Przed posadzeniem roślin na miejsce stałe maty trzeba doprowadzić do właściwej wilgotności oraz zakwasić. Skład pożywki do zalewania mat (według zaleceń uprawowych firmy De Ruiter Seeds) podany jest w tabeli 1.
W trakcie uprawy należy podawać pożywkę standardową przeznaczoną do uprawy w podłożach inertnych.
W dni słoneczne (przy intensywnej transpiracji) zaleca się nieznacznie obniżyć EC pożywki dostarczanej roślinom (możliwość taką dają nowoczesne mieszalniki nawozowe sprzężone z soltimerem). W pełni owocowania w pożywce zwiększa się m.in. zawartość potasu i wapnia (tab. 1).

Tabela 1. Skład pożywki (przy podanej wartości EC) wykorzystywanej w poszczególnych fazach wzrostu ogórka w wełnie mineralnej (mg/dm3)

Kilka dni po posadzeniu roślin nacinamy folię okrywającą maty na wysokości około 2 cm od dołu. Umożliwiamy w ten sposób wypływ nadmiaru pożywki. W przypadku uprawy roślin w podłożach inertnych poleca się 20–30% "przelew", co ma na celu zabezpieczenie przed nadmiernym wzrostem zasolenia w strefie korzeniowej. Maksymalne zużycie pożywki przez jedną roślinę w okresie letnim i w pełni owocowania wynosi 3,5–4,0 litrów na dobę.

Ważne jest codzienne sprawdzanie EC oraz pH podawanej pożywki przez ętać o okresowym kalibrowaniu urządzeń pomiarowych (pH-metru oraz konduktometru), a także o właściwej temperaturze pomiaru — optymalna w większości przypadków jest temperatura pokojowa. Wskazane jest także cykliczne analizowanie składu chemicznego pożywki oraz podłoża. Koszt takiej analizy jest niewielki, a może ona przynieść duże korzyści.

Trociny jako podłoże uprawowe

Wady i zalety. Bardzo często o wybraniu podłoża do uprawy decyduje koszt jego zakupu. Dlatego lokalnie do uprawy roślin używa się organicznych materiałów odpadowych, na przykład z obróbki drewna. Przykładem takiego podłoża są właśnie trociny (fot. 1, 2). Zalety tego podłoża — oprócz stosunkowo niskiej ceny — są następujące:

  • charakteryzuje się bardzo dużą (większą niż torf) pojemnością powietrzną;
  • może być wykorzystywane do uprawy przez więcej niż jeden sezon wegetacyjny;
  • jest wolne od czynników chorobotwórczych i nie wymaga zabiegów fitosanitarnych;
  • łatwo daje się utylizować po skończonym cyklu uprawowym (trociny można rozsypać na polu, przyorać — i w ten sposób wzbogacić glebę w substancję organiczną). Do ich wad można zaliczyć mniejszą w porównaniu z wełną mineralną pojemność wodną, co sprawia kłopot w utrzymaniu odpowiedniej wilgotności podłożą.


Fot. 1. Uprawa w foliowych rękawach wypełnionych trocinami


Fot. 2. Plonujące rośliny ogórka uprawiane w trocinach

W miarę postępującego rozkładu (fot. 3) — a więc i osiadania tego podłoża (fot. 4) — pogarszają się warunki powietrzne, a poprawiają się stosunki wodne w strefie korzeniowej. Konsekwencją tego jest zwiększenie się równomierności rozkładu wilgoci w podłożu.


Fot. 3. Przekrój przez rękaw foliowy wypełniony trocinami — można zauważyć rozkładającą się materię organiczną oraz pojedyncze korzenie roślin


Fot. 4. Mankamentem podłoża organicznego jest jego osiadanie pod koniec okresu uprawy

Jako jednorodne podłoże do uprawy mogą być używane wyłącznie trociny z drzew iglastych. Nie zawierają one substancji fitotoksycznych (w trocinach uzyskiwanych z drzew liściastych znajdują się szkodliwe związki fenolowe, które można jednak unieszkodliwić w czasie kilkutygodniowego składowania). Świeże trociny z drzew iglastych stosuje się najczęściej w tych technologiach uprawy, w których pożywki są doprowadzane do roślin liniami kroplującymi. Tylko częsta i cykliczna fertygacja może zapobiec zagłodzeniu roślin wskutek braku azotu, którego sorpcja biologiczna w trocinach (zwłaszcza na początku uprawy) jest bardzo duża. Trociny zawierają około 90% substancji organicznej. W czasie jej rozkładu następuje wzbogacenie atmosfery szklarni w dwutlenek węgla, niezbędny w procesie fotosyntezy.

Przygotowanie do uprawy. Należy przeprowadzić analizę trocin i doprowadzić do poziomów standardowych zawartość składników pokarmowych. Analizy, wraz z wyznaczeniem tak zwanej krzywej neutralizacji, można zlecić stacji chemiczno-rolniczej. Przykładowe wyniki zamieszczone są w tabeli 2.

Tabela 2. Przykładowe wyniki analiz "surowych" trocin (przed rozpoczęciem uprawy) oraz liczby graniczne dla uprawy ogórka
w podłożach organicznych

Trociny przygotowane do uprawy roślin należy w pierwszej kolejności dobrze zwilżyć. Kolejnym krokiem jest ich odkwaszenie. Do tego celu wykorzystuje się krzywą neutralizacji. W naszym przykładzie na 1 m3 trocin należało przeznaczyć 1500 g kredy. Prawidłowo, dopiero po upływie kilku lub kilkunastu dni — po ustabilizowaniu się odczynu — trociny wzbogaca się w składniki pokarmowe do poziomów optymalnych dla uprawy ogórka. Wcześniejsze podanie nawozów pociąga za sobą ryzyko uwstecznienia niektórych składników i przejścia ich w formy niedostępne dla roślin. Zawartość wapnia powinna być taka, by uregulować odczyn podłoża. Nie należy rygorystycznie przestrzegać liczb granicznych tego składnika, ważne są jednak relacje ilościowe między wapniem a magnezem, które powinny wynosić 6–8 : 1.

Niektóre odmiany ogórków mają wyższe, wynikające z ich specyficznych właściwości, wymagania dotyczące poszczególnych składników pokarmowych. Wyższe wymagania dotyczą na przykład zawartości boru w podłożu.

W praktyce ogrodniczej najczęściej prowadzi się uprawę na zagonach płaskich usypanych z trocin i okrytych biało-czarną folią bądź też trociny umieszcza się w rękawach foliowych. Obydwie metody są równie dobre, jednak przy uprawie w rękawach foliowych wyraźnie mniejsze jest zabrudzenie folii wyścielającej przejścia między rzędami roślin. Bardzo ważne jest wypełnienie wszystkich worków identyczną objętością podłoża, co ma na celu, między innymi, ujednolicenie warunków uprawy.

Nawożenie. Od początku uprawy fertygacja może być prowadzona według wskazań maty startowej. Dodatkowe cykle nawodnieniowe zaleca się wprowadzić po stwierdzeniu obniżenia wilgotności podłoża, na przykład w trakcie intensywnej operacji słonecznej.

Analizy chemiczne podłoża w przypadku uprawy w trocinach i innych podłożach organicznych należy wykonywać co 4–6 tygodni. Jeśli zawartość danego składnika przekroczy liczbę graniczną, trzeba go wyłączyć z pożywki. Dopiero po pewnym czasie (np. po 2 tygodniach, jeśli nadmiar był nieznaczny, lub po kolejnej analizie — gdy przekroczenie zawartości polecanych było duże) należy składnik ten ponownie włączyć do pożywki. Takie postępowanie przynosi podwójną korzyść. Obniża koszty, ponieważ nie podaje się nadmiernych dawek nawozów, oraz pozwala zoptymalizować zasobność podłoża, co przyczynia się do wzrostu plonowania.

Stosunkowo często popełnianym błędem przy uprawie roślin w podłożach organicznych, w tym w trocinach, jest bezkrytyczne wykorzystywanie zaleceń opracowanych dla upraw
w podłożach inertnych. Niewłaściwe jest, na przykład, podawanie przez cały okres wegetacji pożywki zalecanej do uprawy w wełnie mineralnej, bez uwzględnienia wyników okresowych analiz chemicznych podłoża. W podłożach organicznych zachodzi zjawisko sorpcji, które w podłożach inertnych nie występuje. Błędem jest również ustalenie 20–30 "przelewu" (nadmiaru pożywki) w podłożu organicznym. W przypadku podawania takiego nadmiaru pożywki ze środowiska korzeniowego zostaje wyparte powietrze, co stwarza warunki beztlenowe, które przyczyniają się do upośledzenia rozwoju roślin.

Co wybrać?

Zarówno wełna mineralna, jak i trociny są dobrymi podłożami do uprawy wielu gatunków roślin, w tym ogórka. Na podstawie własnego doświadczenia oraz obserwacji możemy stwierdzić, że — dzięki optymalizacji nawożenia — w trocinach możliwe jest uzyskiwanie wysokich, dobrych jakoś­ciowo plonów, porównywalnych do otrzymywanych z uprawy w wełnie mineralnej.

Analiza wody

Przed podjęciem decyzji o uprawie roślin niezbędne jest wykonanie analizy chemicznej wody i określenie, czy nadaje się ona do celów uprawowych. Maksymalna dopuszczalna zawartość danego składnika w wodzie to taka, którą polecamy dla pożywki przy uprawie danej rośliny — określana jest także jako stężenie hydroponiczne. Dla przykładu: woda zawierająca 281,6 mg N-NO3 /dm3 (przykład wyników analizy wody z gospodarstwa ogrodniczego) jest nieodpowiednia, gdyż stężenie hydroponiczne (docelowa zawartość składnika w pożywce) azotu azotanowego w uprawie ogórka wynosi 224 mg N-NO3/dm3. Woda o zawartości chlorków równej 179,9 mg/dm3 będzie również niewłaściwa dla uprawy ogórka, gdyż ich dopuszczalna zawartość wynosi — według różnych źródeł — 30–60 mg/dm3.
Jeśli woda jest twarda albo bardzo twarda, zawiera zbyt dużą ilość kwaśnych węglanów (głównie wapnia i magnezu) — powyżej 3 me HCO3 /dm3 — wtedy nie nadaje się do sporządzania pożywek, ponieważ w przypadku jej użycia konieczne będzie wprowadzanie zbyt dużych ilości kwasu do zakwaszenia pożywki do zalecanego poziomu pH 5,5. Ponadto pożywka dla uprawy roślin w wełnie mineralnej nie może zawierać zbyt dużo azotu w formie amonowej (do 10 mg N-NH4 /dm3) — jego nadmiar grozi uszkodzeniem korzeni roślin, na skutek wydzielenia się amoniaku, gazu działającego fitotoksycznie.