Numer 03/2006
Szalotka jest cebulą gniazdową o specyficznym charakterze wzrostu — tworzy liczne odrosty, które są zaczątkiem cebul przybyszowych osadzonych na wspólnej piętce. Największymi producentami tej cebuli w Europie są: Francja, Belgia, Włochy i Holandia. Francja uchodzi za kraj przodujący w światowej produkcji szalotki, rocznie eksportuje do innych krajów Europy oraz do USA, Kanady i Japonii około 6–8 tys. ton tej cebuli. Szalotkę uprawiają i doceniają jej wartość dietetyczną również mieszkańcy środkowej i południowo-wschodniej Azji, a zwłaszcza Indonezji, Tajlandii, Sri Lanki, Chin i Japonii. W Polsce zainteresowanie tą rośliną coraz bardziej wzrasta, czemu sprzyja większa dostępność materiału siewnego i cebul rozmnożeniowych. Na skalę amatorską szalotka jest uprawiana u nas od bardzo dawna, a opis tej rośliny i zalecenia agrotechniczne można znaleźć w najstarszych podręcznikach ogrodnictwa.
Właściwości odżywcze
Wartość dietetyczna oraz właściwości zdrowotne szalotki są podobne, jak u cebuli zwyczajnej, jednak w składzie chemicznym tej pierwszej występuje więcej składników przyprawowych i prozdrowotnych. Szczególny smak i zapach szalotka zawdzięcza obecności olejku lotnego, którego jest więcej niż u cebuli zwyczajnej. Składniki tego olejku zachowują własności dietetyczne nawet po obróbce termicznej — smażeniu, suszeniu i zamrożeniu.
Spośród wielu związków zawartych w cebulach i szczypiorze szalotki najwartościowsze ze względów zdrowotnych są flawonoidy, do których należy m.in. kwercetyna, kwasy fenolowe, a także wielosiarczki allilopropylowe oraz składniki mineralne (potas, wapń, magnez, żelazo, fosfor). Udowodniono, że flawonoidy oraz ich glikozydy, a także kwasy fenolowe, są bardzo aktywnymi antyutleniaczami i zapobiegają chorobom nowotworowym, przeciwdziałają nadciśnieniu tętniczemu, wykazują właściwości przeciwzapalne, przeciwalergiczne i obniżają poziom cholesterolu. Szczypior szalotki zawiera również dość dużo witaminy C (70 mg%), prowitaminę A, a także jest bardziej soczysty i aromatyczny niż szczypior cebuli zwyczajnej.
Różne zastosowanie szalotki
Szalotkę można użytkować w różnej fazie wzrostu i rozwoju — od ukazania się szczypioru przydatnego do zbioru w formie pęczków aż do osiągnięcia pełnej dojrzałości — w postaci uformowanych cebul. Zebrane latem cebule można z dobrym skutkiem przechowywać w warunkach zalecanych dla cebuli lub przeznaczyć zimą do pędzenia. Cebule szalotki wykorzystuje się do produkcji marynat, konserw, sosów i przypraw kuchennych. W wielu krajach Europy Zachodniej i Dalekiego Wschodu dużo szalotki przeznacza się do mrożenia i uzyskuje się półprodukt wygodny w przygotowaniu wielu dań.
Populacje i odmiany
Na obszarze Polski występuje w uprawie wiele miejscowych populacji szalotki (fot. 1–3), reprodukowanych wyłącznie wegetatywnie, przy użyciu cebul pochodzących z rozdzielenia gniazda rośliny macierzystej. Zwykle są to populacje, u których po posadzeniu pojedynczej cebuli szalotka tworzy gniazdo kilku do kilkunastu, a nawet ponad 20 cebul. Są one różnego kształtu — wydłużone (przypominają duży ząbek czosnku), mniej lub bardziej kuliste, a nawet lekko spłaszczone. Mimo pojawienia się u roślin niektórych populacji pędów generatywnych, uzyskanie wartościwych nasion jest trudne, gdyż późno dojrzewają i nie mają zbyt dobrej zdolności kiełkowania.
Fot. 1. Populacja szalotki z Lubelszczyzny
Fot. 2. Szalotka z południowych rejonów Polski
Fot. 3. Szalotka z Podlasia
Na polskim rynku dostępne są obecnie nasiona kilku odmian szalotki zagranicznego pochodzenia — m.in. Bonilla F1 (fot. 4), Creation F1 (fot. 5), Matador F1, Ambition F1, a także polska odmiana Toto (PlantiCo Gołębiew).
Fot. 4. Bonilla F1
Fot. 5. Creation F1
Wymagania uprawowe
Warunki klimatyczne poszczególnych rejonów naszego kraju są dość zróżnicowane, lecz tam, gdzie możliwa jest uprawa cebuli z dymki oraz czosnku, szalotka znajduje odpowiednie warunki dla wzrostu, rozwoju i dobrego plonowania. Ze względu na płytki system korzeniowy, roślina ta ma duże wymagania wodne, zwłaszcza na początku wegetacji. W porównaniu z cebulą zwyczajną lepiej znosi gorsze stanowiska. Wymaga jednak gleb zasobnych w składniki pokarmowe oraz próchnicę. Optymalna zawartość składników pokarmowych w glebie powinna wynosić (w mg/dm3): N — 80–120, P — 60, K — 150–250, Mg — 100–120. Jest też odporniejsza na zmiany temperatury od cebuli zimującej. W naszym klimacie zimuje bez przykrywania. Warunkiem dobrego przezimowania jest jednak właściwe ukorzenienie się cebul jesienią, bez ukazywania się szczypioru przed nastaniem mrozów (najodpowiedniejsze jest sadzenie cebul szalotki w połowie października).
Metody uprawy
Szalotkę uprawia się powszechnie z cebul sadzonych wczesną wiosną lub jesienią. Nawet u odmian wytwarzających nasiona rozmnażanie z cebul zapewnia zdecydowanie wcześniejsze i większe plonowanie. Przy uprawie z siewu nasion wprost w pole lub z rozsady szalotka wytwarza mniej cebul w gnieździe, lecz mogą być one większe niż przy rozmnażaniu wegetatywnym.
Ponieważ nasiona odmian szalotki są droższe od nasion cebuli, dlatego najbardziej opłaca się produkować rozsadę i sadzić w pole rośliny, które wytworzą 2 lub 3 liście (4–6 tygodni od wschodów) .
Uprawa z siewu wprost w pole wymaga więcej starań ze strony producenta, gdyż wschody mogą być słabe, a powolny początkowy wzrost roślin utrudnia walkę z chwastami. Dodatkowym utrudnieniem jest to, że w aktualnym "Programie ochrony warzyw" nie ma zaleceń dotyczących możliwości wykorzystywania herbicydów w uprawach szalotki.
U szalotki, podobnie jak u czosnku oraz cebuli uprawianej z dymki, obserwuje się charakterystyczną zależność plonowania od wielkości cebul użytych do sadzenia.
Z większych cebul roślina ta wytwarza więcej cebul potomnych w gnieździe i w sumie można otrzymać większy plon z jednostki powierzchni. Ponadto uprawa z sadzenia większych cebul zapewnia intensywniejszy wzrost roślin i wcześniejsze dojrzewanie. Z drobnych cebul szalotka wytwarza mniej cebul w gnieździe, lecz są one duże (ich średnica wynosi nawet powyżej 30 mm). W zależności od celu produkcji i przeznaczenia plonu, do sadzenia można używać zarówno małych, jak i większych cebul z rozdzielonego gniazda. Na wczesny pęczkowy zbiór należałoby sadzić większe cebule — o średnicy około 20 mm lub większe, zaś na zbiór w fazie pełnej dojrzałości — mniejsze.
Terminy
Termin i sposób sadzenia cebul szalotki jest taki sam, jak przy uprawie cebuli z dymki. W warunkach naszego kraju przypada to zwykle na pierwszą lub drugą dekadę kwietnia. Krótkotrwałe okrycie zagonów folią perforowaną lub agro włókniną (10–14 dni) wpływa na przyspieszenie zbiorów o 7–10 dni. Zbyt długie przetrzymywanie tych osłon, zwłaszcza folii perforowanej, powoduje deformację szczypioru. Dojrzałość fizjologiczną osiągają cebule w połowie lipca, a jej objawem jest załamywanie się szczypioru i pojawienie się suchej łuski. Opóźnienie zbioru prowadzi do rozpadu gniazd na pojedyncze cebule, które mogą się ponownie ukorzeniać.
W uprawie amatorskiej niezebrane cebule wznawiają wzrost po przejściu okresu spoczynku fizjologicznego, a roślina może przetrwać do następnego roku.