• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 04/2006

PRZEŚWIETLAJĄCE CIĘCIE ROŚLIN BORÓWKI WYSOKIEJ

Borówka wysoka uprawiana jest w Polsce na coraz większą skalę. Obecnie posiadamy plantacje w różnym wieku. Na najstarszych, 20–30-letnich rośliny będą niedługo wymagały tak zwanego cięcia odmładzającego. W tym artykule zajmę się jednak tylko cięciem prześwietlającym polecanym od pierwszego roku po posadzeniu roślin do czasu, w którym zabieg ten będzie już zbyt kosztowny i zdecydujemy się na cięcie odmładzające.

Pierwszy rok po założeniu plantacji

W pierwszych latach należy uformować prawidłowo krzewy (fot. 1). W tym celu długie pędy posadzonych roślin trzeba przyciąć około 15–20 cm nad ziemią, aby się dobrze rozgałęziły. Jednocześnie można usunąć pędy bardzo słabe, znajdujące się w przyziemnej części krzewów, ponieważ tylko niepotrzebnie zagęszczają rośliny, a nie mają znaczenia dla formowania się pąków kwiatowych ani dla owocowania.


Fot. 1. Tak powinny wyglądać właściwie przycięte rośliny w pierwszym roku po posadzeniu

Pędów średniej długości nie trzeba skracać u roślin posadzonych na stosunkowo żyznej glebie (IV klasy) i nawadnianych przez cały okres wegetacyjny. Natomiast na glebach bardzo lekkich i przy braku możliwości dostatecznego podlewania wskazane jest przycięcie wszystkich pędów około 5 cm nad glebą. Tak potraktowane posadzone rośliny wytworzą po kilka nowych pędów o długości nawet do kilkunastu centymetrów.

Zgodnie z danymi amerykańskimi, nasze gleby IV klasy zaliczane są do bardzo dobrych do uprawy borówki, pod warunkiem, że nie będą podmokłe, a ich odczyn pH określany w KCl nie przekroczy wartości 4,0.

Drugi i trzeci rok

W tym okresie prowadzenia plantacji cięcie roślin powinno być bardzo ograniczone. Nadal należy przycinać bardzo długie pędy w celu ich rozkrzewienia i wytworzenia silnej podstawy krzewu. Borówka wysoka formuje pąki kwiatowe wyłącznie w górnej części jednorocznych pędów, nieprzycięte będą tworzyły pąki kwiatowe tylko w wierzchołkowej części. Takie pędy latem pochylają się pod ciężarem owoców często tak silnie, że wierzchołkami sięgają gleby (fot. 2). Na takich pędach owoce będą się brudzić, nierównomiernie dojrzewać, a w efekcie obniży się ich jakość i utrudniony będzie zbiór.


Fot. 2. Rośliny z dużą liczbą owoców — pędy nadmiernie odchylające się ku ziemi podwiązano — taki zabieg poleca się na małych plantacjach

Pędy średniej długości nie muszą być przycinane, gdyż nawet przy słabym rozgałęzianiu się stanowią podstawową część roślin, na której formuje się dużo pąków kwiatowych. Ponadto należy usuwać pędy bardzo słabe, uszkodzone mechanicznie oraz przemarznięte wierzchołki pędów zbyt późno wyrośniętych i słabo zdrewniałych przed zimą.

Rok czwarty i następne lata

Od czwartego roku właściwie pielęgnowane rośliny mogą już mieć nadmierną liczbę starszych pędów oraz tych wyrastających z szyjki korzeniowej lub charakteryzować się nadmierną liczbą pąków kwiatowych. Z takich roślin (fot. 3) trzeba usunąć nadmiar młodych, najsłabszych pędów, by pozostałym zapewnić dostateczne naświetlenie. Następnie należy skracać pędy bardzo długie (fot. 4), by spowodować ich rozkrzewienie się, a w razie potrzeby usunąć te najobficiej obłożone pąkami kwiatowymi. Taki zabieg przeciwdziała bardzo obfitemu kwitnieniu roślin i nadmiernemu owocowaniu (fot. 5). Nawet młode rośliny ze zbyt dużą liczbą kwiatów, a później owoców, mogą wykazywać tendencję nie tylko do drobnienia jagód, ale i wydłużania się okresu ich dojrzewania oraz pogarszania się jakości. Bardzo obficie owocujące rośliny wytwarzają mało nowych przyrostów i w następnym roku będą słabo owocowały, w skrajnych przypadkach mogą nawet nie owocować. Wspomniana przemienność owocowania jest zbliżona do występującej w zaniedbanych sadach jabłoniowych, z odmianami o dużej skłonności do przemiennego owocowania.


Fot. 3. Z takich roślin poleca się usuwanie tylko najdrobniejszych gałązek
w dolnej części krzewów


Fot. 4. U słabo krzewiących się roślin zachodzi potrzeba skracania pędów szkieletowych

 
Fot. 5. Pęd z drobnymi, licznymi owocami i bez młodych przyrostów (po lewej) nie rokuje dobrej jakości owoców ani owocowania w przyszłym roku, dużo większe owoce i młode przyrosty (po prawej) — zapowiedź dobrego owocowania w następnym roku

Zapobieganie przemiennemu owocowaniu

W niewielkim stopniu służy temu zwiększenie dawki nawozów azotowych, może to jednak zarazem zmniejszać wytrzymałość roślin na niekorzystne warunki zimowe. Podobny efekt można uzyskać przez zwiększenie nawadniania. Zabiegi te są mało skuteczne i niebezpieczne. Najskuteczniejszą metodą jest natomiast intensywne cięcie prześwietlające (fot. 6).


Fot. 6. Krzew z bardzo małą liczbą pąków kwiatowych (a - z lewek) i po silnym cięciu w celu wytworzenia długich przyrostów o dostatecznej sile wzrostu (b - z prawej)

Morfologiczne różnice między pąkami wegetatywnymi i generatywnymi już późną jesienią są tak duże, że łatwo można rozróżnić te pąki i planować takie cięcie, by w następnym roku uzyskać w miarę obfity plon dorodnych owoców. U borówki wysokiej pąki kwiatowe występują od wierzchołka pędu ku dołowi i są one grubsze, bardziej pękate od wegetatywnych. Te ostatnie są małe, ostro zakończone, przylegają do pędów i występują od nasady pędów aż do pąków kwiatowych. Na słabych, krótkich pędach pąki kwiatowe stanowią większość, a na długich pędach znajdują się tylko przy wierzchołkach.

Znajdujące się w dolnej części krzewu pąki wegetatywne wyrastają w pędy tylko w określonych warunkach wzrostu rośliny — najczęściej po silnym przycięciu krzewów i zwiększeniu dostępu światła lub po znacznym skróceniu poszczególnych pędów. U obficie kwitnących roślin mogą się nie rozwijać i nie tworzyć nawet bardzo krótkich pędów.

Brak nowych pędów prowadzi do powstawania ograniczonej liczby liści na krzewie, a to wpływa na jakość owoców, powiększających swoją objętość, do czasu, w którym owoce pozostają zielone. Zmiana barwy na różową połączona jest z ograniczeniem asymilacji, co wpływa na osłabienie przyrostu masy owoców i opóźnienie ich dojrzewania. Na zaniedbanej plantacji w 2004 roku obserwowałem nawet po opadnięciu liści wiszące drobne, niedojrzałe owoce, które na początku grudnia, przy małych spadkach temperatury poniżej zera, można było zebrać i przeznaczyć tylko na przetwory.

W zależności od liczby uformowanych pąków kwiatowych, cięcie kilkuletnich i starszych roślin będzie polegało na usunięciu wszystkich słabych pędów znajdujących się w dolnej części krzewów, i to niezależnie od stopnia pokrycia ich pąkami kwiatowymi. Następnie wskazane jest usunięcie nadmiaru pędów najstarszych, ponieważ na nich występuje dużo bocznych rozgałęzień obsypanych kwiatowymi pąkami. W przypadkach małej liczby pędów na krzewie usunięcie całych gałęzi może prowadzić do deformacji roślin. Dlatego na krzewach o małej liczbie młodych, silnych pędów poleca się usunięcie 1/3, a nawet połowy rozgałęzień z pędów szkieletowych. W przypadku odmian o sztywnych, wzniesionych i grubych pędach szkieletowych ('Ivanhoe', 'Spartan', 'Earliblue', 'Bluetta', 'Duke', 'Brigitta', 'Nelson') powinno się usuwać rozgałęzienia wrastające do środka krzewów, a u odmian z dużą tendencją do rozchylania się gałęzi ('Northland', 'Herbert', 'Nui', 'Darrow', 'Patriot') — usuwać te najbardziej odchylone ku ziemi. Czasem nadmierne rozchylanie się pędów obserwowane jest u odmian: 'Bluecrop', 'Blueray', 'Weymouth', 'Sunrise', co wiąże się głównie z niewłaściwym cięciem prześwietlającym połączonym z bardzo obfitym owocowaniem.

Okres silnego cięcia prześwietlającego trwa najczęściej kilkanaście lat i zależy od uprawianej odmiany oraz sposobu pielęgnacji gleby i kondycji roślin. W miarę upływu lat należy coraz silniej ciąć krzewy (fot. 7), by stale uzyskiwać regularne, coroczne owocowanie i dobrą jakość owoców. Przypada to na okres 7–8-letnich roślin i trwa przez następnych kilka, a nawet kilkanaście lat, aż do czasu, gdy cięcie prześwietlające staje się bardzo kosztowne i mało korzystne.


Fot. 7. Borówka wysoka o licznych, młodych pędach przed zimowym cięciem (a - z prawej) i po cięciu (b - z lewej)

Wpływ cięcia na plon i jakość owoców

Badania na temat wpływu cięcia prześwietlającego prowadziłem przez 5 lat w Skierniewicach na roślinach odmiany 'Bluecrop'. Doświadczenia rozpocząłem na 8-letnich krzewach rosnących na zdrenowanej glebie IV klasy o podłożu gliniastym i posadzonych w rozstawie 2 m x 1 m. Plantacja nie była wyposażona w instalację nawodnieniową. Rośliny deszczowano tylko w okresach o długotrwałym braku opadów. Plantację każdego roku nawożono 100 kg N/ha w postaci siarczanu amonowego i 40 kg K/ha w postaci siarczanu potasu. Fosforu nie podawano, ponieważ gleba była dostatecznie zasobna w ten makroelement. Plantacji nie ściółkowano trocinami, a chwasty niszczono za pomocą herbicydu Casoron 6,75 GR. Na żyznych i ściółkowanych trocinami glebach nawożenie może być nawet o połowę mniejsze.

Przeprowadzono 3 rodzaje cięcia roślin. Siłę cięcia określano masą usuniętych pędów i badano jego wpływ na wielkość plonu oraz jakość owoców, wyrażaną ich masą (tab. 1–3). Przy intensywnym cięciu roślin usuwano średnio ponad cztery razy więcej pędów niż na poletkach kontrolnych, na których nie przycinano krzewów.

Tabela 1. Masa wyciętych pędów z krzewów borówki wysokiej odmiany
'Bluecrop' od 8. do 12. roku po posadzeniu roślin


* lata cięcia prześwietlającego: 1 — pierwszy rok prowadzenia badań,
5 — ostatni rok doświadczenia
** niecięte

Tabela 2. Plon owoców z krzewów borówki wysokiej odmiany 'Bluecrop'
od 8. do 12. roku po posadzeniu roślin


* lata cięcia prześwietlającego: 1 — pierwszy rok prowadzenia badań, 5 — ostatni rok doświadczenia

Tabela 3. Masa 100 owoców z krzewów borówki wysokiej odmiany 'Bluecrop'
od 8. do 12. roku po posadzeniu roślin


* masę 100 owoców badano tylko od 2. do 5. roku prowadzenia doświadczenia
** lata cięcia prześwietlającego

Wyniki w tabeli 2 wskazują na dobre plonowanie roślin silnie i średnio ciętych. W miarę upływu lat nawet na dobrze pielęgnowanej plantacji widoczny był duży spadek plenności borówki na poletkach kontrolnych i tych z krzewami słabo ciętymi. Jednocześnie przy intensywnym cięciu plonowanie roślin było najbardziej wyrównane przez cały okres badań. Wyjątek stanowił czwarty rok, w którym na skutek przymrozków borówka wysoka plonowała bardzo słabo.

Masa owoców związana była z intensywnością cięcia, a także z wielkością plonu. W czwartym roku prowadzenia badań rośliny plonowały najsłabiej i wówczas uzyskano największe owoce. Natomiast w piątym roku doświadczenia, mimo ponaddwukrotnego wzrostu plonu roślin silnie ciętych, w porównaniu z kontrolą, uzyskano prawie tak duże owoce, jak w kombinacji kontrolnej, w której krzewy bardzo słabo plonowały. Silne cięcie roślin wpływało dodatnio zarówno na wysokość plonu, jak i na wielkość owoców, co wyraźnie pokazuje sumaryczny plon za okres pięciu lat badań. Warto zaznaczyć, że na roślinach o dużych owocach dojrzewanie jest bardziej skoncentrowane w czasie na krzewie, jagody takie szybciej się zbiera i uzyskuje się za nie wyższą cenę.

Do przedstawionych wyników badań podać należy dodatkowe wyjaśnienie. Mimo nieściółkowania trocinami, rośliny były w bardzo dobrej kondycji, bez objawów chorób, nieuszkodzone przez szkodniki. Zadowalające plonowanie nawet już 12-letnich roślin należy przypisać korzystnym warunkom fizycznym gleby. Dlatego, nawet przy bardzo ograniczonym nawadnianiu, silny wzrost i dobre plonowanie roślin spowodowane było dostateczną żyznością gleby o gliniastym podłożu, właściwie zmeliorowanej.

Kiedy ciąć krzewy

Okres, w którym można wykonywać ten zabieg, jest bardzo długi — ciąć można od późnej jesieni do wiosennego nabrzmiewania pąków. Stosując cięcie jesienią lub zimą należy się liczyć z niebezpieczeństwem przemarzania pąków kwiatowych, co miało miejsce tej zimy na wielu plantacjach w kraju. Również wiosenne przymrozki mogą zniszczyć kwiaty. Dlatego jesienią, zimą i na przedwiośniu należy wykonać cięcie podstawowe, przy uwzględnieniu obfitości ostatniego plonowania, liczby i długości jednorocznych przyrostów — trzeba pamiętać przy tym, że u borówki wysokiej pąki kwiatowe powstają w wierzchołkowej części pędów. Po obfitym owocowaniu w przypadku roślin, które z reguły wytwarzają mało pędów i formują niewiele pąków kwiatowych, trzeba ograniczyć się do wycięcia pędów najstarszych oraz cienkich, zbytnio zagęszczających krzewy. Rośliny o umiarkowanym lub słabym ostatnim plonowaniu wytwarzają dużo pędów, z których bardzo długie należy tak skrócić, by spowodować wyrastanie dostatecznej liczby bocznych, możliwie długich rozgałęzień. Takie pędy z licznymi pąkami kwiatowymi gwarantują dobre plonowanie roślin w następnym roku. Ponadto należy usunąć nadmiar pędów średniej długości i krótkich, które z reguły mają nadmiar pąków kwiatowych. Usunięcie całych pędów szkieletowych, zwłaszcza u słabo się krzewiących odmian, może deformować krzew, dlatego staramy się usunąć tylko kilka bocznych rozgałęzień z pędów szkieletowych.

Ze starszych, często słabo ciętych roślin (fot. 8), które w ostatnim roku bardzo obficie owocowały, staramy się usunąć nawet połowę ogólnej masy pędów. Tak silne cięcie jest wskazane, ponieważ po obfitym plonowaniu na roślinach jest bardzo mało nowych przyrostów i prawie nie mają one pąków kwiatowych. Aby tego uniknąć, trzeba je tak prześwietlić, by została zachowana równowaga między wzrostem wegetatywnym i generatywnym (fot. 9).


Fot. 8. Krzew o bardzo dużej liczbie owoców i prawie bez nowych pędów w następnym roku nie będzie owocował


Fot. 9. Typowy przykład młodej obficie owocującej rośliny z długimi jednorocznymi przyrostami, na których powstaną liczne pąki kwiatowe

Cięcie uzupełniające

Starałem się omówić ramowe zasady cięcia w okresie bezlistnym. Po zbyt słabym cięciu zimowym można zaobserwować na wielu roślinach lub poszczególnych pędach szkieletowych bardzo obfite kwitnienie. W takich przypadkach można dodatkowo wyciąć gałęzie z nadmierną liczbą kwiatów. Na małych plantacjach, zwłaszcza w amatorskiej uprawie, można usunąć część poszczególnych kwiatostanów lub kwiatów (fot. 10). Jest to zabieg bardzo pracochłonny i na dużych plantacjach bardzo kosztowny, stąd może być ekonomicznie nieuzasadniony.


Fot. 10. Przez oberwanie kwiatów z gałęzi bez nowych przyrostów (pod koniec kwitnienia) spowodujemy wyrastanie młodych pędów