Ogólnie o roślinie

Rodzaj lawenda (Lavandula) należy do rodziny jasnotowatych — Lamiaceae (dawniej wargowych — Labiatae) — i obejmuje około 40 gatunków oraz wiele podgatunków i odmian. Lawendy rosną na glebach wapiennych, na suchych wzgórzach i polanach leśnych południowo-zachodniej Europy, a także w północno-wschodniej Afryce, na Wyspach Kanaryjskich, w Indiach. Drobne, dwuwargowe, przyjemnie pachnące kwiaty — niebieskie, fioletowe, fioletowoczerwone, różowe (fot. 1) lub białe — są zebrane w kłosowate kwiatostany wyrastające ponad liście. Kwiaty są chętnie odwiedzane przez pszczoły i motyle.

Fot. 1. Lavandula angustifolia 'Rosea' — jedna z odmian o różowych kwiatach

Najpopularniejsza

Lawenda wąskolistna (L. angustifolia, synonimy: L. vera, L. officinalis), nazywana także prawdziwą, lekarską lub angielską to najbardziej znany gatunek (fot. 2). Uprawiana jest od dawna w celu pozyskiwania olejku dla przemysłów perfumeryjnego i farmaceutycznego. Liście ma zimotrwałe, bardzo wąskie, szare, z podwiniętymi brzegami, pachnące. Jest to gatunek najodporniejszy na mróz, uważa się, że wytrzymuje do –20°C. Odmiany różnią się jednak mrozoodpornością, przy czym rośliny sadzone na glebach wilgotnych, mało przepuszczalnych, są mniej zimotrwałe.
W naszych warunkach klimatycznych zdarza się, że wymarza część nadziemna lawendy, system korzeniowy zwykle nie ulega uszkodzeniu (może przemarzać w bardzo surowe zimy), ponieważ korzeni się ona bardzo głęboko. Lawenda ma zdolność do tworzenia pąków odnawiających na korzeniach, więc późną wiosną wyrastają z korzeni, które przezimowały, nowe pędy.

Fot. 2. Lawenda wąskolistna, najbardziej znany gatunek, reprezentowany jest przez wiele odmian (tu: 'Blue Dwarf')

Najbardziej znane odmiany tego gatunku to:

• 'Hidcote Blue' — polecana na rabaty, do pojemników, a także na kwiat cięty, stosunkowo niska i zwarta, o wysokości około 40 cm (razem z kwiatostanami), kwiatach ciemnych, niebieskofioletowych, które pojawiają się w lipcu i sierpniu;
• 'Hidcote Pink' — o kwiatach jasnoróżowych; 
• 'Melissa'— niska i zwarta, o kwiatach różowych;
• 'Munstead' — trochę wyższa, o kwiatach jasnoniebieskich;
• 'Potpourri White' — o kwiatach białych z lekkim niebieskawym przebarwieniem, zebranych w gęste kwiatostany, pędach silnych, dobrze rozgałęzionych i zielonych liściach.

Inne gatunki

Lawandynami (L. x intermedia lub L. hybrida) nazywane są sterylne mieszańce pomiędzy L. angustifolia i L. latifolia. Nie tworzą nasion, można je więc rozmnażać wyłącznie wegetatywnie. Charakteryzują się dużą zawartością olejku, ale jest on mniej wartościowy niż ten pozyskiwany z lawendy wąskolistnej, wykorzystywany do produkcji tańszych perfum i mydła. Odporność lawandyn na mróz jest podobna, jak u L. angustifolia. Osiągają wysokość 45–60 cm, mają ładne ulistnienie i są bardzo dekoracyjne. Ze względu na dłuższe pędy kwiatostanowe nadają się nie tylko do pojemników czy na rabaty, ale także do świeżych i suchych bukietów, zwłaszcza odmiany o ciemnych kwiatach, np. 'Grosso' — mocno pachnąca, polecana także do saszetek zapachowych i potpourri.

L. stoechas — nazywana lawendą francuską lub arabską — jest wiecznie zieloną krzewinką, dorastającą w dobrych warunkach do 1 m. Odmiany jej różnią się wysokością. Jest znacznie mniej odporna na mróz niż L. angustifolia, wytrzymuje do –7°C. Liście ma podobne do liści lawendy wąskolistnej. Kwiatostany zbudowane są z płodnych kwiatów i bezpłodnych, większych i bardzo dekoracyjnych, barwnych podsadek (fot. 3). Zakwita wcześniej niż L. angustifolia. Olejek pozyskiwany z L. stoechas pachnie trochę kamforą i wykorzystywany jest do produkcji dezodorantów, odświeżaczy powietrza, itp. Polecane dla celów ogrodniczych odmiany to: 

•  'Pukehou' — o dużych, dekoracyjnych podsadkach; 
•  'Purple Ribbon' — o kwiatach purpurowych z różowymi podsadkami oraz o wysokości 45–60 cm; 
• 'Madrid Blue' — o kwiatach niebieskich, która ma także różowo kwitnący sport ('M. Pink' — fot. 4).

Fot. 3. Lavandula stoechas (tu odmiana 'Little Be
Rose') ma charakterystycznie zbudowane kwiatostany

Fot. 4. Lavandula stoechas 'Madrid Pink'

Nowe grupy odmian, Coco i Chica, są znacznie niższe i bardziej zwarte niż gatunek.

L. dentata, nazywana w Europie lawendą hiszpańską, ma także wąskie, szare, aromatyczne liście, kwiatostany krótsze, ale gęste. Kwitnie bardzo długo i z tego względu może być bardziej przydatna jako roślina do pojemników czy na rabaty. Osiąga wysokość 60–90 cm. Podobnie jak L. stoechas, jest mało odporna na mróz. Odmiana 'Candicans' ma kwiaty jasnolawendowe i liście bardziej szare niż gatunek.

Rozmnażanie

Lawenda uprawiana jako roślina ozdobna jest najczęściej mnożona wegetatywnie — in vitro lub przez sadzonki zielne, które sporządza się z młodych, silnych wierzchołków pędów długości 7–10 cm, wyrastających po przycięciu roślin. Sadzonki zwykle pobiera się wiosną lub od końca lata do wczesnej jesieni i ukorzenia w szklarni. Otrzymane młode rośliny uprawia się przez zimę w chłodnej szklarni. Do ukorzeniania sadzonek zalecane są środki stymulujące ten proces, które zawierają 0,1% IBA (kwas indolilomasłowy). Sadzonki ukorzeniają się dobrze w perlicie lub mieszankach torfu z perlitem o pH 6,5–7,0.

Lawendę można rozmnażać także z  nasion. Rośliny uzyskane z nasion różnią się jednak pokrojem i barwą kwiatów, nawet jeżeli kupuje się nasiona odmian. Rozmnażanie z nasion częściej praktykuje się w przypadku uprawy, której celem jest pozyskiwanie olejku. Nasiona powinny być zaprawiane przed siewem. W temperaturze 20–24°C kiełkują po upływie 2–3 tygodni od siewu. Pierwsze wschody mogą się pojawiać już po kilku dniach, jednak kiełkowanie jest nierównomierne. Nasiona zaczynają dojrzewać we wrześniu i są zdolne do kiełkowania przez 2, a nawet 3 lata. Można je wysiewać w listopadzie bezpośrednio do gruntu lub w zimnym tunelu (gatunki odporne na mróz), gdzie przechodzą okres spoczynku i kiełkują wiosną. Nasiona można także stratyfikować w wilgotnym piasku, w temperaturze 0–4°C, przez minimum 2 miesiące, i wysiewać w szklarni. Po stratyfikacji kiełkowanie jest bardziej wyrównane. Termin stratyfikacji dopasowuje się do terminów sprzedaży roślin.