• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 09/2006

UBEZPIECZENIA ROLNICZE NA ŚWIECIE

Rządy Stanów Zjednoczonych i niektórych państw Europy angażują się w systemy ubezpieczania produkcji roślinnej i zwierzęcej nie powierzając tej sprawy wyłącznie zasadom wolnego rynku. Tworzone systemy ubezpieczeniowe, w których uczestniczą finansowo zarówno firmy ubezpieczeniowe, budżety państw, jak i sami zainteresowani, zapobiegają stratom ponoszonym przez rolników. Poniżej przedstawiam rozwiązania w wybranych krajach, w których w ubezpieczenia rolnicze zaangażowane jest państwo.
Stany Zjednoczone

Rząd federalny dotuje rolnictwo poprzez system ubezpieczeń upraw. Dotacjami objęte są składki farmerów (w przybliżeniu 38–67% wysokości składek, zależnie od poziomu ochrony ubezpieczeniowej), a także koszty administracyjne firm ubezpieczeniowych dotyczące ubezpieczenia upraw. Tradycyjny, istniejący od 1936 r. program, to Multi Peril Crops Insurance (MPCI — Wieloryzykowe Ubezpieczenie Upraw), który obecnie jest w coraz większym stopniu zastępowany przez system Crop Revenue Coverage (CRC — Ubezpieczenie Przychodów). Ponadto, w ramach programu CAT farmerzy ubezpieczają uprawy od tzw. ryzyk katastroficznych. W celu zarządzania programami ubezpieczeń w rolnictwie ministerstwo rolnictwa USA powołało Agencję ds. Zarządzania Ryzykiem — RMA (Risk Management Agency).

Programy ubezpieczania upraw w USA są obsługiwane przez kilkanaście prywatnych firm ubezpieczeniowych, które zaakceptowały zasady tych systemów. Każda firma z tej branży, która chce ubezpieczać produkcję roślinną według programów rządowych, jest zobowiązana przestrzegać zasad określanych przez RMA. Programy ubezpieczeniowe są więc wykonywane "rękami" firm ubezpieczeniowych, zaś rola państwa sprowadza się do opracowania zasad systemu, jego dotowania oraz ogólnego nadzoru nad jego działaniem.
Program CAT jest najtańszą — spośród funkcjonującej oferty — formą ubezpieczeniowej ochrony farmerów. Płacą oni tylko 100 dolarów składki z jednego gospodarstwa rocznie, niezależnie od jego wielkości. Ta kwota nie jest właściwie składką ubezpieczeniową, tylko opłatą administracyjno-manipulacyjną za włączenie do systemu. Odszkodowania za szkody powstałe wskutek katastrof naturalnych (ogłaszanych przez władze) są pokrywane z budżetu federalnego. Farmerowi przysługuje prawo do odszkodowania w wysokości 55% ceny ustalonej, jeśli zebrany plon — na skutek zdarzeń uznawanych za "katastroficzne" — jest mniejszy niż 50% zbiorów z akra (ok. 0,5 ha) zapisanych w historii produkcji danej farmy.

W ramach programu MPCI podstawą do odszkodowania jest również utracony plon (w USA wyrażany jego objętoś­cią — w liczbie buszli z akra), ale ubezpieczenie obejmuje wszystkie rodzaje zagrożeń (nie tylko katastrofy naturalne), powodujących zmniejszenie się plonów na danej farmie, pod warunkiem, iż ryzyko to mieści się w wybranym przez rolnika poziomie ochrony ubezpieczeniowej. Składka (ustalona przez RMA) na to ubezpieczenie płacona przez rolnika wynosi rocznie około 15–20 dolarów z akra, zależnie od wybranego poziomu ochrony ubezpieczeniowej (im wyższy jej poziom, a więc wyższa możliwa szkoda, tym wyższa składka. Dochodzą do tego dotacje rządowe — mniej więcej tyle samo składki płaci rząd. Składka wpływa na konta firm ubezpieczeniowych, a jej część jest później przekazywana z powrotem do Agencji ds. Zarządzania Ryzykiem w ramach umów reasekuracyjnych.

Program CRC został wprowadzony w 1996 r. i liczba zawartych w tym systemie ubezpieczeń szybko rośnie. W ramach tego programu rolnicy ubezpieczają przychody, a nie zbiory z akra, jak w poprzednio omówionych przypadkach. Poziom ochrony ubezpieczeniowej jest ustalony na 50–85% przewidywanych przychodów. Cena za buszel jest ustalana na podstawie notowań zbóż w lutym oraz notowań z transakcji terminowych zawieranych na listopad i grudzień na giełdzie towarowej w Chicago (Chicago Board of Trade — CBOT). Składka — rolnik płaci około 25 dolarów rocznie od akra, zależnie od wybranego poziomu ochrony ubezpieczeniowej — jest też ustalana przez RMA i również dotowana za jej pośrednictwem przez rząd federalny, który dopłaca swoją część do składki płaconej przez rolnika. Ponadto, budżet federalny jest zaangażowany w reasekurację* portfela ubezpieczeń upraw w ramach powyższych systemów.

Europa

Austria. Rząd austriacki dotuje składkę w ubezpieczeniu od gradu i przymrozków. Ponadto — jak w większości innych krajów — w razie wystąpienia klęski żywiołowej uruchamiane są specjalne fundusze pomocowe.

Francja. Rząd tego kraju dotuje składkę w ubezpieczeniu upraw. Ponadto wypłaca odszkodowania w przypadku wystąpienia szkód z powodu zagrożeń postrzeganych jako nieubezpieczalne przez firmy ubezpieczeniowe.

Grecja. Ubezpieczeniami rolnymi zajmują się w tym kraju: ELGA (państwowa organizacja ubezpieczeniowa powołana specjalnie dla sektora rolnego), ministerstwo rolnictwa oraz prywatne firmy ubezpieczeniowe działające na zasadach komercyjnych. ELGA zajmuje się — w określonym przez prawo zakresie — obsługą obowiązkowych ubezpieczeń upraw oraz zwierząt. W branży rolnej dla prywatnego sektora ubezpieczeniowego pozostaje więc niewielkie pole do działania, głównie oferowanie produktów komplementarnych do ubezpieczeń obowiązkowych. ELGA ubezpiecza uprawy i zwierzęta od najważniejszych zagrożeń. Cała produkcja rolna w Grecji jest ubezpieczona. Wysokość sumy ubezpieczenia (z powodu stosowania franszyz** i udziałów własnych) wynosi 75–80% wartości przedmiotu ubezpieczenia. Pozostałe 20–25% może stać się przedmiotem ubezpieczenia na zasadach dobrowolnych.

Rząd grecki jest różnorodnie zaangażowany w ubezpieczenia rolne. Przyznaje środki finansowe do dyspozycji ministra rolnictwa w razie zaistnienia nadzwyczajnych zdarzeń powodujących straty w rolnictwie, rząd nadzoruje funkcjonowanie firm ubezpieczeniowych oraz funkcjonowanie i finansowanie ELGA oraz kształtuje politykę ubezpieczeń rolnych. Decyduje także, które zdarzenia szkodowe zakwalifikować jako nadzwyczajne, uruchamiające specjalne procedury odszkodowawcze.

Hiszpania. System ubezpieczeń rolnych w tym kraju jest znany na całym świecie, przede wszystkim z tego, że dobrze spełnia swoją rolę (obejmuje ponad 30% upraw i zwierząt gospodarskich), oraz z ciekawych rozwiązań logistycznych. Jest podobny do funkcjonującego w USA, przedstawionego powyżej, Wieloryzykowego Ubezpieczenia Upraw (MPCI) i wspomagany organizacyjnie oraz finansowo przez państwo. Ochroną ubezpieczeniową obejmuje podstawową produkcję roślinną i zwierzęcą od głównych ryzyk jej zagrażających, a także lasy od ognia.

W system włączone są następujące podmioty:

  • klienci — ubezpieczeni rolnicy;
  • ubezpieczyciele — firmy ubezpieczeniowe (również towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych, czyli tzw. tuwy), które prowadzą jedynie sprzedaż ubezpieczeń; 
  • Agroseguro — zrzeszenie kilkudziesięciu firm ubezpieczeniowych, które zdecydowały się prowadzić działalność w rolnictwie (zrzeszenie zajmuje się likwidacją szkód oraz prowadzi w imieniu firm ubezpieczeniowych rozliczenia z budżetem państwa);
  • Państwowy Urząd Ubezpieczeń Rolnych ENESA (Entidad de Seguros Agrarios); 
  •  Konsorcjum Kompensacji Ubezpieczeń (Consorcio) — jest to państwowa firma reasekuracyjna, która reasekuruje również ubezpieczenia rolne;
  • Ministerstwo Gospodarki i Dyrekcja Generalna Ubezpieczeń — jako organa nadzorujące rynek ubezpieczeniowy ze strony państwa.

Dotacje państwowe dotyczą składek oraz reasekuracji. Pieniądze na ten cel są przyznawane z budżetu centralnego, zaś ich rozdziałem zajmuje się ENESA. Do ubezpieczeń rolnych często dopłacają również lokalne samorządy.

Średnio — w skali kraju — udział w opłatach za polisy ubezpieczeniowe w rolnictwie kształtuje się następująco: rząd — 45%, samorządy — 5%, rolnicy (ubezpieczeni) — 50%.

Litwa. Od niedawna rząd wprowadził dotacje do składek na ubezpieczenia upraw, zwierząt gospodarskich, mienia ruchomego gospodarstw rolnych oraz maszyn rolniczych. Dotacje te sięgają 40–45% składki.

Niemcy. W tym kraju dotowany jest jedynie specjalny fundusz uruchamiany w razie wystąpienia epidemicznych chorób zwierząt gospodarskich. Większa część tego funduszu pochodzi ze składek rolników, a część — z dotacji budżetowych. Ubezpieczenia upraw zawierane są tylko na zasadach komercyjnych.

Portugalia. Od 1996 r. istnieje w tym kraju Zintegrowany System Ochrony przed Zdarzeniami Klimatycznymi (SIPAC), którego celem jest upowszechnienie ubezpieczeń rolnych (głównie upraw) i stabilizacja dochodów rolnictwa. System SIPAC składa się z trzech głównych elementów: ubezpieczenia plonów, funduszu klęskowego oraz kompensacji odszkodowań. Środki finansowe systemu pochodzą z odpisów z budżetu państwa, składek rolników, wkładu firm ubezpieczeniowych oraz innych środków o charakterze doraźnym.

Składki ubezpieczeniowe są subsydiowane z budżetu centralnego. W prace systemu ubezpieczeniowego włączeni są rolnicy, firmy ubezpieczeniowe, instytut powołany w ramach ministerstwa rolnictwa do zarządzania systemem, regionalne agendy ministerstwa rolnictwa oraz portugalski Instytut Ubezpieczeniowy (opracowuje produkty ubezpieczeniowe).
System SIPAC pozwala na racjonalne gospodarowanie środkami państwa oraz zachęca rolników do zawierania ubezpieczeń, a także ubezpieczycieli do prowadzenia działalności na tym polu.

Ukraina. Według prawa ukraińskiego (ustawy ubezpieczeniowej), ubezpieczenia upraw i zwierząt gospodarskich są obowiązkowe. Na razie jednak tylko znikoma część produkcji rolnej jest objęta taką ochroną, gdyż brakuje odpowiednich rozporządzeń do wspomnianej ustawy oraz niska jest w tym kraju wiedza dotycząca ubezpieczeń. Od 2005 r. na Ukrainie istnieje system 50% dopłat do składki na ubezpieczenie upraw, pod warunkiem, iż dopłata ta nie przekracza 5% sumy ubezpieczenia. Ponadto, część odszkodowań może być wypłacana
z budżetu państwa.

Włochy. Rząd włoski dotuje w znacznym stopniu składkę na ubezpieczenie od ryzyka gradu, przymrozków, huraganu i suszy. Ponadto, w razie wystąpienia klęski żywiołowej uruchamiane są specjalne fundusze pomocowe.

* forma współpracy pomiędzy dwoma lub wieloma zakładami ubezpieczeń i reasekuracji; celem reasekuracji jest rozłożenie ryzyka ubezpieczeniowego na podmioty związane umową reasekuracji za określoną część składki stanowiącej wynagrodzenie reasekuratorów