Fot. 1. Atrakcyjne korzenie wczesnej marchwi można uzyskać na glebie luźno strukturalnej
i próchnicznej

Wymagania glebowe

Do uprawy marchwi na wczesny zbiór trzeba wybierać gleby o luźnej strukturze, przepuszczalne i w miarę możności próchniczne. Przydatne są lekkie i średnio zwięzłe gleby piaszczysto-gliniaste lub gliniasto-piaszczyste. Należy natomiast unikać gleb ciężkich i zlewnych. Z uwagi na wolne nagrzewanie się, nie zapewniają one dobrych wschodów oraz należytej wczesności tych warzyw. Ponadto w przypadku uprawy w nich marchwi zbiór jest bardzo trudny i duży jest udział w plonie korzeni niekształtnych i rozwidlonych. Z powodu wolnego nagrzewania się, pod uprawę na wczesny zbiór nie nadają się również gleby torfowe, znane z dużej przydatności do uprawy marchwi na średnio późny i późny zbiór. Korzenie marchwi łatwo gromadzą przede wszystkim kadm i ołów. Nie wolno więc uprawiać marchwi na glebach skażonych tymi metalami ciężkimi, które mogą się również gromadzić w dużych ilościach w marchwi uprawianej na glebach nieskażonych, ale kwaśnych. Aby temu zapobiec, należy unikać gleb kwaśnych, optymalne dla marchwi pH wynosi 6,5–7,5.

Ze względów fitosanitarnych, marchew i inne rośliny z rodziny selerowatych (dawniej baldaszkowatych) nie powinny być zbyt często uprawiane na tym samym stanowisku. Kilkuletnia uprawa w monokulturze lub a częsta uprawa marchwi na tym samym polu powoduje nagromadzenie się w glebie groźnych chorób i szkodników, a, w konsekwencji, pogorszenie jakości i obniżenie plonu marchwi. Potwierdziły to wieloletnie doświadczenia płodozmianowo-nawozowe prowadzone w Instytucie Warzywnictwa w Skierniewicach — marchew uprawiana w 3-letnim zmianowaniu z innymi roślinami plonowała lepiej od uprawianej w monokulturze (bez zmianowania). Większa różnica na korzyść zmianowania wystąpiła w plonie handlowym, który w uprawie bez zmianowania był o 31% niższy niż ze zmianowaniem (tab. 1).
W świetle tych wyników, spotykany nieraz pogląd, iż marchew dobrze znosi uprawę rok po roku na tym samym stanowisku, nie znajduje potwierdzenia. Regułą powinno być 4-letnie zmianowanie. Oznacza to, że po marchwi lub innych roślinach z rodziny selerowatych, należy zachować 3-letnią przerwę w ich uprawie na tym samym polu. W razie stwierdzenia uszkodzeń korzeni marchwi wywołanych przez nicienia — guzaka północnego (Meloidogyne hapla) przerwę w uprawie marchwi trzeba wydłużyć do 5 lub 6 lat.
W tym okresie nie należy również uprawiać na polu zasiedlonym przez guzaka północnego innych jego roślin żywicielskich, a zwłaszcza pietruszki, selera, skorzonery, buraków, pomidorów, grochu, peluszki i ziemniaków.

Tabela 1. Wpływ zmianowania na plon marchwi (badania własne)

Dobrymi przedplonami dla marchwi są rośliny zbożowe, niektóre bobowate (z wyjątkiem grochu i peluszki), kapustne, dyniowate i cebulowe. W grupie tej na szczególną uwagę zasługują zboża, które pozostawiają glebę stosunkowo ubogą w azot, co ułatwia produkcję marchwi o niskiej zawartości azotanów.

Potrzeby marchwi w stosunku do azotu są małe. Potwierdzają to również obserwacje z praktyki — na glebach zwięźlejszych w dobrej kulturze, marchew, nawet bez nawożenia azotem, może wydać dobry plon. Jest to możliwe dzięki obecności azotu pozostałego po nawożeniu przedplonu, a także pochodzącego z mineralizacji glebowej substancji organicznej. Ilość azotu z tych źródeł może dochodzić do 150 kg N/ha i pokryć całkowicie zapotrzebowanie pokarmowe marchwi na ten składnik. Dlatego w produkcji marchwi wczesnej oraz marchwi przeznaczonej na przetwory dla niemowląt i małych dzieci zaleca się tylko umiarkowane nawożenie azotem. Obejmuje ono nie więcej niż 50–70 kg N/ha w całym okresie uprawy i powinno być prowadzone przedwegetacyjnie (np. na hektar 200–280 kg saletrzaku lub 150–200 kg saletry amonowej). Dawkę niższą (z zalecanych) podajemy na glebach zwięźlejszych, mniej podatnych na wymywanie azotu i mających z reguły większe zapasy azotu glebowego, a wyższą — na glebach lżejszych, podatniejszych na wymywanie i o mniejszych zapasach azotu glebowego. Na glebach średnio zwięzłych, po przedplonie pozostawiającym dużo resztek pożniwnych, marchew na wczesny zbiór można uprawiać bez nawożenia azotem. Dawki azotu wyższe od podanych nie wpłyną na zwiększenie plonu, lecz — co bardziej prawdopodobne — zwiększą kumulację azotanów w korzeniach spichrzowych ponad dopuszczalne normy, wynoszące 400 mg NO₃/kg świeżej masy w marchwi ogólnego przeznaczenia i 200 mg NO₃/kg świeżej masy w marchwi przeznaczonej dla niemowląt i małych dzieci.

Optymalna dla marchwi zawartość w glebie fosforu wynosi 60–80 mg P/dm³, a potasu 150–250 mg K/dm³ gleby. Nawozić najlepiej jest na podstawie wyników analizy chemicznej. Jeśli nie wykonano analizy gleby, wówczas orientacyjne dawki powinny wynosić: 80–100 kg P₂O₅/ha i 150–200 kg K₂O/ha (174–217 kg superfosfatu potrójnego i 250–330 kg soli potasowej 60%). Dawki niższe zalecane są w wiosennym nawożeniu, wyższe — w jesiennym. Do wiosennego można wybrać jeden z nawozów wieloskładnikowych, np. Cropcare 8:12:23 lub HydroComplex 12:11:18 lub Polimag S 10:8:15, zawierających N, P, K oraz magnez, siarkę i mikroelementy. Wymienione nawozy w dawce 600–700 kg/ha zaspokoją potrzeby pokarmowe marchwi wczesnej.

Nawozy fosforowo-potasowe (bez azotowego) najlepiej wysiać jesienią w roku poprzedzającym uprawę marchwi. W tym przypadku na wiosnę pole nawozi się tylko azotem i można szybciej przystąpić do siewu nasion. Przy wiosennym wysiewaniu azotu, fosforu i potasu nawozy należy dobrze wymieszać z glebą na głębokość do 15 cm, za pomocą kultywatora. Przykrycie nawozów tylko przez bronowanie prowadzi do nadmiernego zasolenia gleby wokół nasion
i pogarsza wschody.

Przed siewem marchwi gleba powinna być głęboko spulchniona, gdyż większy będzie w tych warunkach udział długich, kształtnych korzeni. Regułą jest głęboka orka przedzimowa i wiosenne kultywatorowanie, uzupełnione na glebach lekkich wałowaniem. Bardzo korzystna jest uprawa na podwyższonych zagonach (fot. 2) lub na redlinach, wykonanych profesjonalnym sprzętem odpowiednio zagęszczającym glebę w czasie ich formowania, dzięki czemu zapewnione jest podsiąkanie wody.

Fot. 2. Polecana jest uprawa marchwi pęczkowej na podwyższonych zagonach,
które przygotowuje się maszynowo

Nasiona wysiewa się w kilku terminach, aby przedłużyć okres podaży dobrej jakości marchwi wczesnej. Najwcześniejszy plon uzyskuje się z siewu przedzimowego — tuż przed nadejściem mrozów w listopadzie, a przy długiej, bezmroźnej jesieni nawet w grudniu, tak aby nasiona zaczęły kiełkować dopiero wiosną. Nasiona kiełkujące przed nadejściem zimy zwykle marzną i giną. Siew przedzimowy niesie z reguły ryzyko słabych wschodów. Duża część leżących w glebie nasion marchwi traci w ciągu zimy zdolność kiełkowania lub też rośliny zamierają po wykiełkowaniu porażone przez choroby, lub wymarzają. Dlatego, aby uzyskać pożądane zagęszczenie uprawy, należy w tym terminie wysiewać 3–4 kg lub 2,5–3,5 mln kalibrowanych nasion na hektar, to znaczy prawie dwukrotnie więcej niż w przypadku siewu wiosennego. Sprawia to, że przy wysokiej cenie, zwłaszcza nasion odmian heterozyjnych, marchew przed zimą wysiewa się rzadziej niż dawniej, kiedy używano stosunkowo tanich nasion odmian ustalonych. Pewną poprawę wschodów marchwi sianej w tym terminie uzyskać można przez osłanianie roślin tunelami foliowymi (fot. 3) lub płaskimi osłonami z folii perforowanej i włókniny (fot. 4) na przedwiośniu. Wiosną nasiona marchwi przeznaczonej na zbiór pęczkowy można siać z chwilą obeschnięcia gleby w stopniu umożliwiającym wykonanie niezbędnych uprawek. Marchew dobrze znosi niską temperaturę i kiełkuje już przy 4–5°C. Przy długotrwałych chłodach wschody są jednak opóźnione i mogą nastąpić dopiero po miesiącu od siewu.

Fot. 3. Tunele zakroczymskie służą do osłaniania marchwi uprawianej na zbiór pęczkowy

Fot. 4. Płaska osłona z włókniny na marchwi wczesnej

Norma wysiewu w najwcześniejszych terminach (I dekada marca) wynosi około 2,5 mln nasion, a przy siewach późniejszych około 2 mln nasion/ha. Zaleca się siew pasowo-rzędowy, np. 5 lub 6 rzędów co 20 cm, i 50-cm przerwę między pasami, "na płasko" lub na podwyższonych zagonach. Siać należy nasiona zaprawione, na głębokość 1,5–2 cm. W tabeli 2 podano orientacyjne terminy siewu, pozwalające na zbiory marchwi pęczkowej od początku maja do końca września. Zbiory w maju i czerwcu możliwe są z upraw osłanianych (fot. 5).

Fot. 5. Marchew, która była okryta niskimi tunelami, gotowa do pęczkowego zbioru

Tabela 2. Orientacyjne terminy siewu i zbioru marchwi na sprzedaż w pęczkach

Jakość spichrzowych korzeni marchwi, a zwłaszcza zawartość beta-karotenu, wzrasta wraz z ich wiekiem i jest najwyższa w korzeniach dojrzałych. Dojrzałość korzeni można łatwo poznać po barwie — im intensywniejsza, tym więcej jest w nich beta-karotenu. Dlatego do uprawy wczesnej należy wybierać odmiany bardzo wczesne i wczesne, o krótkim okresie od siewu do dojrzałości zbiorczej. Tylko bowiem te odmiany, zbierane po upływie około 85–100 dni od najwcześniejszych, marcowych siewów, osiągną oczekiwaną wartość biologiczną. Przeznaczanie do najwcześniejszej uprawy odmian średnio późnych i późnych, wytwarzających wiosną mało wartościowe korzenie spichrzowe, nie jest właściwe. Odmiany średnio wczesne i średnio późne mogą być natomiast uprawiane na późniejszy zbiór pęczkowy, począwszy od końca lipca, kiedy ich korzenie osiągną charakterystyczne dla odmiany wybarwienie.