• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 06/2006

OCHRONA WARZYW WCZESNYCH W UPRAWACH POD OSŁONAMI (CZ. I). POMIDORY, OGÓRKI, SAŁATA, RZODKIEWKA

,
W uprawach pod osłonami czystość i higiena oraz zdrowe i wolne od chorób podłoże decydują o zdrowotności roślin oraz wielkości i jakości plonów. Aby sprostać tym wymaganiom, należy przedwegetacyjnie odkażać podłoża, wewnętrzne powierzchnie pomieszczeń oraz urządzenia uprawowe, narzędzia, folię i materiały wielokrotnego użytku, m.in. doniczki lub tace wielokomórkowe. Zabieg ten pozwoli wyeliminować chorobotwórcze mikroorganizmy — grzyby, bakterie i wirusy, a także szkodniki, które zasiedlają szklarnie, tunele foliowe i inne pomieszczenia uprawowe.

Zapobieganie chorobom ogórków i pomidorów

W kwietniu i na początku maja rzadko występują infekcyjne choroby tych warzyw, np. mączniak rzekomy lub bakteryjna kanciasta plamistość ogórka czy zaraza ziemniaka na pomidorach. Często producenci przesadnie obawiający się o swoje uprawy wykonują wczesną wiosną wiele zbędnych i niebezpiecznych dla roślin, a przy tym kosztownych, zabiegów. Najczęściej opryskują w szklarniach ogórki lub pomidory środkami miedziowymi z dodatkiem różnych nawozów dolistnych. Efektem takich zabiegów nierzadko bywają poparzenia liści (fot. 1) lub całych roślin. Ogórki w tym okresie wymagają przede wszystkim dużo ciepła i prawidłowego nawożenia mineralnego, najlepiej wieloskładnikowymi nawozami płynnymi podawanymi doglebowo, oraz profilaktycznego podlewania fungicydem Previcur Energy 840 SL w stężeniu 0,1%, w ilości 100–200 ml na roślinę. Środek ten chroni system korzeniowy ogórków przed chorobami odglebowymi i zabezpiecza je także przed mączniakiem rzekomym.


Fot. 1. Objawy fitotoksyczności miedziowych środków ochrony na liściu ogórka

Mączniak rzekomy na ogórkach uprawianych pod osłonami i w polu może porazić rośliny nie wcześniej niż w 3. dekadzie czerwca, bakteryjna kanciasta plamistość rzadko występuje w uprawach pod osłonami, najczęściej atakuje uprawy w polu, i to dopiero pod koniec czerwca. Wcześniej do profilaktycznych zabiegów zabezpieczających uprawy ogórków i pomidorów przed chorobami pochodzenia bakteryjnego można wykorzystywać preparaty miedziowe (np. Miedzian Extra 350 SC) w stężeniu 0,3% lub środek naturalny Grevit 200 SL — w stężeniu 0,1%. Środkami miedziowymi należy opryskiwać suche rośliny, preparaty te na roślinach wilgotnych mogą bowiem powodować lekkie poparzenia brzegów liści, zwłaszcza dotyczy to ogórków.

Ogrodnikom, którzy przygotowują się do uprawy w cyklu jesiennym, przypominamy o prawidłowym zaprawianiu przedsiewnym nasion ogórków — najważniejszym składnikiem zaprawy jest Apron XL 350 ES (1 ml/kg nasion). Producenci najczęściej zapominają o tej najważniejszej metodzie ochrony ogórków przed chorobami zgorzelowymi, w efekcie wschody mogą być słabe lub rośliny zamierają po wschodach.

W uprawach prowadzonych w gruncie tuneli pamiętać należy także o prawidłowym zmianowaniu i nie uprawiać rok po roku roślin tych samych gatunków lub z tej samej rodziny na tych samych stanowiskach, ponieważ zwiększa się w ten sposób ryzyko występowania chorób pochodzenia odglebowego, m.in. fuzaryjnego więdnięcia roślin w okresie kwitnienia (fot. 2).


Fot. 2. Fuzaryjna zgorzel pomidora

Najgroźniejsze choroby sałaty

Bardzo poważnym problemem jest ochrona sałaty uprawianej pod osłonami i w polu. Możliwości chemicznej ochrony upraw sałaty są ograniczone, preparatów należy używać tylko w ostateczności i ściśle przestrzegać zaleceń aktualnego "Programu ochrony warzyw" (dawek, terminów, karencji środków). Radzimy przede wszystkim uprawiać odmiany odporne i profilaktycznie stosować środki pochodzenia naturalnego. Na sałacie w uprawie pod osłonami i w polu występują choroby pochodzenia infekcyjnego, których sprawcami są różne patogeny, częste są także zaburzenia fizjologiczne (czyt. też HO 4 i 5/2005).

Mączniak rzekomy. Powszechnie występuje na sałacie, głównie na kruchej (fot. 3), uprawianej pod osłonami i w polu. Sprawcą tej choroby jest organizm grzybopodobny Bremia lactucae. Pierwsze jej objawy w postaci oliwkowożółtych, niekształtnych plam, które stopniowo ciemnieją, można zaobserwować na górnej stronie liścieni i na pierwszych liściach. Na dolnej stronie blaszek liściowych w obrębie plam pojawia się szarobiały nalot zarodników konidialnych. Porażone liście stopniowo więdną i zasychają. U starszych roślin patogen w pierwszej kolejności poraża liście zewnętrzne, a następnie wewnętrzne. Zimuje w glebie w postaci oospor (zarodników przetrwalnikowych), które wiosną kiełkują i dokonują pierwszych infekcji. Rozwijająca się grzybnia wytwarza ssawki (haustoria), które wnikają do wnętrza komórek rośliny. Ze szparek oddechowych liści wyrastają trzonki konidialne B. lactucae, na nich tworzą się zarodniki konidialne, które przenoszone przez wiatr przyczyniają się do rozprzestrzeniania się choroby w uprawie w czasie wegetacji. Najlepsze warunki do rozwoju sprawcy choroby panują podczas pochmurnej pogody przy dużej wilgotności powietrza (100%), kiedy temperatura waha się od 5°C do 10°C w nocy i od 13°C do 21°C w dzień. Choroba nie rozwija się podczas słonecznej pogody i gdy nocą temperatura nie spada poniżej 15°C.


Fot. 3. Mączniak rzekomy na sałacie kruchej

Zapobieganie i zwalczanie: Niszczenie resztek roślin i chemiczne lub termiczne odkażanie gleby przed założeniem uprawy. Uprawa odmian sałaty odpornej na mączniaka rzekomego.
W trakcie wegetacji częste wietrzenie tuneli foliowych i szklarni. Usuwanie chorych roślin. Profilaktyczne opryskiwanie roślin środkiem Euparen Multi 50 WG (0,2%) przeciwko szarej pleśni może zabezpieczyć sałatę także przez mączniakiem rzekomym, należy pamiętać o 21-dniowej karencji. Skutecznym środkiem zapobiegawczym jest Grevit 200 SL (0,1%), który nie ma karencji.

Mączniak prawdziwy. Na sałacie masłowej pojawia się rzadko, natomiast dość powszechnie — na sałacie kruchej. Może występować równocześnie z mączniakiem rzekomym. Jego sprawcą jest grzyb Erysiphe cichoracearum. Początkowo na górnej stronie starszych liści pojawia się biały, mączysty nalot zarodników konidialnych. Stopniowo obszary z białym nalotem się powiększają. Nalot może całkowicie pokryć powierzchnię liści, a czasami wystąpić na ich dolnej stronie. Zainfekowane liście mają tendencję do zwijania się. Na dalszym etapie liście żółkną, brązowieją i zasychają. Główki sałaty porażone przez mączniaka prawdziwego pozostają małe.

Grzyb ten zimuje na resztkach roślinnych oraz na chwastach różnych gatunków, a jego zarodniki — konidia — przenoszone są z wiatrem. Optymalna temperatura dla rozwoju choroby na sałacie wynosi 18–25°C (maksymalna do 30°C), porażeniu sprzyja wysoka wilgotność powietrza — 85% lub większa, oraz niska intensywność światła. Od infekcji do wytworzenia zarodników konidialnych upływa około 4–10 dni.

Zapobieganie i zwalczanie: Uprawa odmian odpornych na mączniaka prawdziwego sałaty. We wczesnej fazie rozwoju dopuszczalne jest użycie środków zwalczających tę chorobę — wysoką efektywność wykazuje środek naturalny Grevit 200 SL w stężeniu 0,1% stosowany profilaktycznie i interwencyjnie.

Zgnilizna twardzikowa. Jest to choroba występująca prawie na wszystkich warzywach w okresie wegetacji i w czasie przechowywania. Jej sprawcą jest grzyb Sclerotinia sclerotiorum. Pierwsze objawy zgnilizny twardzikowej pojawiają się na szyjce korzeniowej sałaty. Mają postać białego, watowanego nalotu, który szybko się rozprzestrzenia pokrywając powierzchnię u nasady dolnych liści. Liście te więdną, kładą się na ziemi i gniją. W obrębie nalotu pojawiają się czarne, nieregularnego kształtu i różnej wielkości przetrwalnikowe twory zwartej grzybni (sklerocja), które mogą zimować w glebie. Na sklerocjach w temperaturze 15–20°C wytwarzają się tzw. apotecja (owocniki) z workami wypełnionymi zarodnikami workowymi. Grzyb rozprzestrzenia się w czasie wegetacji najczęściej za pomocą sklerocjów i fragmentów grzybni, rzadziej za pomocą zarodników workowych. Duża wilgotność powietrza oraz uszkodzenia roślin sprzyjają rozwojowi choroby. Bardzo często źródłem infekcji są również nasiona.

Zapobieganie i zwalczanie: Chemiczne i termiczne odkażanie ziemi. Wysiewanie nasion zaprawionych. Usuwanie z plantacji chorych roślin (należy dokładnie zbierać i palić resztki). Niedopuszczanie do osiadania pary wodnej na roślinach, wietrzenie szklarni i tuneli, w miarę potrzeby dogrzewanie ich nocą. Ustawianie rozsady rosnącej w doniczkach na zagonach, bez zagłębiania ich całkowicie w podłożu. Podlewanie siewek lub rozsady po pikowaniu (ewentualnie opryskiwanie) środkami zalecanymi w "Programie ochrony warzyw" (Grevit 200 SL przemiennie z fungicydami zalecanymi do zwalczania mączniaka rzekomego — np. Euparen Multi 50 WG).

Szara pleśń. Występuje na sałacie przez cały okres wegetacji, szczególnie groźna jest w fazie siewek. Choroba atakuje wiele gatunków warzyw, zwłaszcza w uprawach pod osłonami oraz w czasie przechowywania. Jej sprawcą jest grzyb Botrytis cinerea. Pierwsze objawy na siewkach pojawiają się na części podliścieniowej w postaci brunatnych, gnilnych plam. Siewki przewracają się i zamierają, pokrywając się szarym, pylistym nalotem zarodników konidialnych. U młodych roślin jako pierwsza gnije szyjka korzeniowa, następnie liście leżące na ziemi, które także pokrywają się szarym, charakterystycznym nalotem. Na roślinach zawiązujących już główki B. cinerea poraża liście zewnętrzne.
U ich nasady pojawiają się miękkie plamy gnilne pokrywające się nalotem zarodników. Z czasem na powierzchni gnijącej tkanki widać czerniejące skupiska mikrosklerocjów będących jednocześnie jego formą przetrwalnikową.

Grzyb do rozwoju i infekcji wymaga wysokiej wilgotności powietrza i silnie zwilżonych liści. Rozwija się zarówno na świetle, jak i w ciemności, ale konidia wytwarza jedynie na świetle. Do infekcji może dojść w szerokim zakresie temperatury — od 0°C do 30°C. Optymalna temperatura wzrostu grzybni i powstawania zarodników konidialnych zawiera się w przedziale od 20°C do 23°C. Zarodniki te oraz fragmenty grzybni są przyczyną rozprzestrzeniania się choroby w czasie wegetacji roślin. Botrytis cinerea zimuje w postaci mikrosklerocjów oraz zarodników konidialnych.

Zapobieganie i zwalczanie: Należy postępować podobnie, jak w przypadku zwalczania zgnilizny twardzikowej sałaty.

Bakteryjne gnicie sałaty. Bakteriozy często atakują sałatę, a także cykorię liściową i kapustę. Ich sprawcami są bakterie Pseudomonas cichorii, P. marginalis, Xanthomonas campestris pv. vitians oraz Erwinia carotovora subsp. carotovora. Prawdopodobnie bakterie są przenoszone wraz z wodą, przez owady oraz z zainfekowaną rozsadą. Patogeny te wnikają do rośliny przez aparaty szparkowe i uszkodzenia mechaniczne. Do infekcji dochodzi, kiedy temperatura powietrza wynosi od 5°C do 30°C (optymalna 22–23°C). Bakteriozom sprzyja wysoka wilgotność powietrza i zwilżenie liści. Pierwsze objawy pojawiają się na starszych zewnętrznych liściach, w postaci małych brązowych plamek, z żółtą obwódką. Plamki te powiększają się dość szybko i przyjmują kształty kanciaste, ograniczone jedynie nerwami liści. Zaatakowana tkanka przebarwia się w warunkach wysokiej wilgotności i staje się czarna.

Zapobieganie i zwalczanie: Przestrzeganie prawidłowego zmianowania, niedopuszczanie do zaskorupiania się i zalewania gleby lub podłoża w szklarniach. Umiarkowane podlewanie sałaty, unikanie deszczowania. Przez prawidłowe nawożenie ogranicza się występowanie chorób bakteryjnych. W przypadku pojawienia się pierwszych objawów zaleca się użycie zarejestrowanych do zwalczania bakterioz w uprawach sałaty środków Grevit 200 SL i Biosept 33 SL (oba w stężeniu 0,1%).

Choroby rzodkiewki

Rzodkiewka jest rośliną o krótkim okresie wegetacji i traktuje się ją najczęściej jako uprawę przed- lub poplonową, w wielu gospodarstwach, niestety, pomija się aspekt zmianowania uprawiając rzodkiewkę w monokulturze, nawet dwa razy w roku na tym samym miejscu. Wykorzystuje się najczęściej nowoczesne odmiany pochodzenia zagranicznego, które według naszych obserwacji, wykazują dużą podatność na niektóre choroby, zwłaszcza mączniaka rzekomego.

Czernienie korzeni rzodkiewki. Jest to choroba odglebowa i nie przenosi się przez nasiona. Występuje zwykle na glebach silnie wilgotnych, na których zarodniki (pływki) tego grzyba — Aphanomyces scabies — mają duże zdolności infekcyjne. Zarodniki przetrwalnikowe mogą przeżywać w glebie dłużej niż rok. Optymalną temperaturą sprzyjającą infekcji i rozwojowi choroby jest 20–27°C. Patogen może atakować rośliny w każdym stadium ich rozwoju. Początkowo na zgrubieniach korzeniowych porażonych roślin występują niebieskawoszare lub czarne przebarwienia skórki, które następnie rozprzestrzeniają się na obwodzie całego zgrubienia powodując jego przewężenie. Silnie porażone korzenie rzodkiewki lub rzodkwi pękają poprzecznie, dając w ten sposób możliwość infekcji innym patogenom (jest to najczęściej mokra zgnilizna bakteryjna). Najwrażliwsze na czernienie są odmiany rzodkiewki lub rzodkwi o wydłużonym, białym korzeniu typu "sopel lodu".

Zapobieganie i zwalczanie: Właściwe zmianowanie — nie należy uprawiać warzyw kapustnych na tym samym polu lub w tym samym tunelu przez 3 lub 4 lata. Odkażanie zainfekowanej gleby co 2 lata chemicznie (Basamid 97 GR — 50 g/m2) lub termicznie. Wysiewanie zdrowych nasion, zaprawionych przedsiewnie fungicydami. W składzie zaprawy powinien znajdować się Apron XL 350 ES. Uprawa odmian odpornych, sprawdzonych w polskich warunkach.

Parch zwykły. Jest powszechną chorobą wielu gatunków uprawnych i dziko rosnących. Wobec braku żywiciela patogen może się rozwijać w glebie saprofitycznie. Zakażona gleba jest głównym źródłem choroby, może nim być również obornik. Sprawca choroby — bakteria Streptomyces scabies — występuje zwykle na glebach alkalicznych, o dużej zawartości wapnia.
Z tego powodu choroba zwykle pojawia się w większym nasileniu w uprawach na glebach świeżo wapnowanych, sprzyja jej również długotrwała susza i niedostateczne nawożenie mineralne oraz wysoka temperatura (25–28°C).

Pierwsze objawy można zauważyć już w okresie tworzenia się zgrubienia korzeniowego. Przybierają postać małych, białych plamek średnicy około 1 mm. Zainfekowane miejsce ulega stopniowo nekrozie i powstają zagłębienia o kształcie krateru z jaśniejszą obwódką. Wnętrze zagłębienia pokrywa się czasem ciemnym nalotem. Chorobie towarzyszą zwykle inne patogeny bakteryjne lub grzybowe.

Zapobieganie i zwalczanie: Unikanie uprawy rzodkiewki i rzodkwi oraz innych roślin żywicielskich w kolejnych latach na tym samym stanowisku (zwłaszcza po ziemniakach czy burakach, na których wykryto występowanie parcha). Dobrym przedplonem pod rzodkiewkę są ogórki lub fasola. Zaniechanie uprawy rzodkiewki lub rzodkwi na glebach alkalicznych albo bezpośrednio po wapnowaniu, unikanie gleb zlewnych o małej pojemności wodnej oraz ubogich w substancję organiczną (próchnicę). Stosowanie nawozów fizjologicznie kwaśnych. Niedopuszczanie do długotrwałego deficytu wody w glebie. Odkażanie chemiczne Basamidem 97 GR (50 g/m2) zainfekowanej gleby.

Mączniak rzekomy rzodkiewki.
W związku z całoroczną uprawą rzodkiewki pod osłonami obserwujemy na wielu nowych odmianach występowanie tej choroby w dużym nasileniu, głównie w okresie  wczesnowiosennym oraz letnio-jesiennym. Sprawcą choroby jest grzybopodobny organizm Peronospora parasitica, patotyp występujący tylko na rzodkiewce. Patogen ten zimuje w resztkach roślinnych w glebie w postaci oospor. Chorobie sprzyja wysoka wilgotność powietrza i niska temperatura nocą (poniżej 15°C).

Objawy mogą być widoczne na liścieniach i liściach w postaci ciemnoszarych nieregularnych oraz czerniejących plam pokrytych białym, puszystym nalotem zarodnikujacej grzybni (fot. 4) występujących na górnej części zgrubienia korzeniowego.


Fot. 4. Mączniak rzekomy na rzodkiewce

Zapobieganie: Przedsiewne zaprawianie nasion rzodkiewki zaprawą Apron XL 350 ES zabezpiecza rośliny przed mączniakiem rzekomym. Interwencyjne stosowanie wszelkich środków chemicznych w okresie wegetacji jest zabronione.