• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 01/2000

PODSTAWY PRAWNE ORGANIZOWANIA GRUP PRODUCENCKICH

W drugim artykule z serii poświęconej grupom producenckim autor przedstawia różne formy prawne, jakie przyjąć mogą takie organizacje. Poniżej omówione zostaną ogólne kryteria wyboru tych form, a bardziej szczegółowo - spółdzielnie. Za miesiąc przybliżymy także wady i zalety spółek prawa handlowego, zrzeszeń oraz stowarzyszeń - red.
Jednym z niezbędnych warunków, aby grupy producenckie mogły wystąpić z wnioskiem o wydanie certyfikatu uznania (czyt. HO 12/99), jest uzyskanie osobowości prawnej. O wyborze jej formy muszą zadecydować sami producenci zamierzający podjąć wspólną działalność gospodarczą. Przed podjęciem decyzji powinni oni dokładnie rozważyć następujące zagadnienia:
- Czy obrana forma umożliwi grupie spełnienie zakładanych celów, w tym, między innymi, prowadzenie wspólnej działalności gospodarczej w rozmiarach niezbędnych do osiągnięcia planowanych zamierzeń oraz swobodę działań marketingowych?
- W jakim stopniu dana forma zapewnia wpływ członków na zarządzanie grupą?
- Jak obowiązujące obecnie przepisy prawne regulują odpowiedzialność właścicieli i zakres ponoszonego przez nich ryzyka (np. w przypadku trudności natury gospodarczej)?
- Jakie są możliwości finansowania określonej formy prawnej organizacji i w jakim stopniu członkowie-właściciele mogą samodzielnie dysponować osiągniętym zyskiem oraz majątkiem pozostałym po ewentualnej likwidacji grupy producenckiej?
- Jakie zobowiązania podatkowe wynikają z dokonanego wyboru?
- Jakie są wymogi w odniesieniu do rachunkowości i sprawozdawczości finansowej oraz kontroli przeprowadzanej przez urzędy państwowe?
- Jaki jest stopień ryzyka dla ewentualnych kredytodawców lub inwestorów angażujących środki finansowe w poszczególnych typach przedsiębiorstw?
Grupy producentów rolnych w państwach Unii Europejskiej powstają i prowadzą swoją działalność opierając się na systemie prawnym danego kraju, uwzględniając uregulowania prawne zawarte w rozporządzeniach Rady Europejskiej. W naszym kraju producenci planujący wspólne przedsięwzięcie gospodarcze w zakresie zaopatrywania się w środki produkcji, wstępnego przetwarzania i sprzedaży produktów z gospodarstw oraz wspólnego użytkowania maszyn mogą się organizować w zrzeszenia, stowarzyszenia, spółdzielnie oraz spółki prawa handlowego. Każda z tych form prawnych może prowadzić działalność gospodarczą w celach zarobkowych na własny rachunek, a osobowość prawną uzyskuje z chwilą wpisania do rejestru sądowego. Zgodnie z zapisami, w projekcie ustawy "O grupach producentów rolnych i ich związkach" każdy z tych podmiotów może być dla grup producenckich odpowiednią formą prawną, ale wybór nie przesądza, czy zrzeszeni producenci zostaną w przyszłości formalnie uznani za grupę producencką. Aby zdobyć certyfikat uznania, organizacja producentów — oprócz posiadanej osobowości prawnej — będzie zobowiązana spełnić kryteria i wymogi zapisane w ustawach oraz rozporządzeniach dotyczących poszczególnych branż i rodzajów produktów rolnych w UE.

Spółdzielnia
Spółdzielnie istnieją i działają w Europie już od XIX wieku i są najbardziej efektywną formą prawną dla grup producenckich. Obecnie w państwach Unii Europejskiej za spółdzielnie uważane są wszystkie organizacje producenckie, które w swoim statucie i działaniu uwzględniają międzynarodowe zasady spółdzielcze. Pierwszą zasadą jest całkowicie dobrowolne i otwarte przystępowanie do spółdzielni wszystkich chętnych do współdziałania w zakresie przyjętych celów gospodarczych i zapisanych w statucie warunków członkostwa. Druga zasada określa demokratyczne zarządzanie — zgodnie ze statutem, regulaminem i strukturą wewnętrzną, wszyscy członkowie mają wpływ na podejmowanie decyzji (według zasady 1 członek = 1 głos) i ponoszą za nie grupową odpowiedzialność. Trzecia zasada to autonomia i niezależność — spółdzielnie zachowują całkowitą samodzielność i demokratyczną kontrolę ze strony swoich członków w przypadku przystąpienia do innych organizacji gospodarczych oraz uczestnictwa w związkach spółdzielczych i strukturach wielostopniowych. Po czwarte, każda spółdzielnia jest organizacją samofinansującą się, do której majątku członkowie wnoszą ekonomiczny udział w postaci obowiązkowych wkładów finansowych lub rzeczowych, według zasad określonych w statucie. Statut również ustala zasady podziału nadwyżki bilansowej.
Działalność spółdzielni w Polsce określa ustawa "Prawo spółdzielcze" (Dz. U. nr 30 poz. 210 z 1982 r.) z 16 września 1982 roku, z późniejszymi zmianami, oraz statut. Zgodnie z art. 1 tej ustawy, spółdzielnia jest dobrowolnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób, o zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym, które w imieniu swoich członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą. Liczba członków założycieli nie może być mniejsza niż 10 osób fizycznych lub 3 prawne. Po spełnieniu ustawowych procedur oraz sporządzeniu i przedłożeniu w sądzie rejestrowym wymaganych dokumentów organizacja uzyskuje osobowość prawną i zostaje wpisana do rejestru spółdzielni, który prowadzi Krajowa Rada Spółdzielcza. Spółdzielnia działa w oparciu o statut sformułowany i zaakceptowany przez jej członków. Powinien on określać (wg art. 5 "Prawa spółdzielczego"):
- nazwę z dodatkiem "spółdzielnia" lub "spółdzielczy" i siedzibę;
- przedmiot działalności oraz czas trwania, o ile spółdzielnie założono na czas określony;
- wysokość wpisowego oraz wysokość i ilość udziałów, które członek obowiązany jest zadeklarować, terminy ich wnoszenia i zwrotu oraz skutki niewniesienia udziału w określonym czasie, a jeżeli statut przewiduje wnoszenie więcej niż jednego udziału, może określić górną ich granicę;
- prawa i obowiązki członków;
- zasady przyjmowania, wykreślania i wykluczania członków oraz wypowiadania członkostwa;
- tryb zwoływania walnych zgromadzeń, obradowania i podejmowania uchwał;
- sposób wyboru oraz odwoływania członków organów spółdzielni;
- zasady podziału nadwyżki bilansowej oraz pokrywania strat.
Zgodnie z art. 35 "Prawa spółdzielczego", każda spółdzielnia powinna wybrać następujące organa władz: walne zgromadzenie, radę nadzorczą oraz zarząd. Zarządzanie leży w rękach walnego zgromadzenia spółdzielców. Powołuje ono radę nadzorczą, która reprezentuje interesy członków pomiędzy kolejnymi walnymi zgromadzeniami. Na co dzień sprawami spółdzielni kieruje zarząd (wybierany przez radę nadzorczą lub walne zgromadzenie). Charakterystyczną cechą spółdzielni jest to, że każdy członek przy podejmowaniu uchwał dysponuje tylko jednym głosem, bez względu na liczbę posiadanych udziałów, natomiast w pokrywaniu strat uczestniczy do wysokości zadeklarowanych udziałów.

Gospodarka finansowa spółdzielni
Spółdzielnia jako osoba prawna w czasie swojego istnienia jest właścicielem majątku (który stanowi prywatną własność jej członków), a w przypadku jej rozwiązania nikt poza członkami nie ma prawa do pozostałego mienia. Każdy nowo wstępujący zobowiązany jest zadeklarować wniesienie udziału oraz ewentualnie wkładów pieniężnych lub innych, stosownie do postanowień statutu. Zgodnie z ustawą "Prawo spółdzielcze", spółdzielnia tworzy dwa fundusze obowiązkowe: fundusz udziałowy — z wpłat udziałów członkowskich — oraz fundusz zasobowy — z wpisowego oraz odpisów z nadwyżki bilansowej. Corocznie przynajmniej 5% tej ostatniej musi być przeznaczane na uzupełnienie funduszu zasobowego, aż do zrównania jego wysokości z udziałowym. Ze względu na duże potrzeby inwestycyjne (finansowanie rozwoju bazy technicznej spółdzielni), w początkowym okresie działalności grupy producenckiej pożądane jest utworzenie specjalnego funduszu inwestycyjnego. Niezbędne sumy na ten cel, w wysokości zaakceptowanej uchwałą walnego zgromadzenia, mogą być na przykład odejmowane od należności za dostarczone z gospodarstw członków produkty. Wpłaty te powinny być ewidencjonowane jako wkłady członkowskie na indywidualnych kontach. Zgromadzone w ten sposób środki własne pozwolą spółdzielni na rozpoczęcie zaplanowanych prac i zakupów inwestycyjnych oraz umożliwią w przyszłości pozyskiwanie kredytów i wykorzystanie środków pomocowych z instytucji krajowych i zagranicznych.
Po uchwaleniu i wejściu w życie ustawy o grupach producenckich, co prawdopodobnie nastąpi w bieżącym roku, należy rozważyć utworzenie przez grupy funduszu operacyjnego (specjalnego), powstającego z wpłat członków. Umożliwi to spełnienie jednego z ustawowych kryteriów uznania oraz da prawo korzystania z form wsparcia i uregulowań przewidzianych dla grup producenckich. Stworzy także możliwość pozyskiwania z instytucji rządowych dodatkowych środków pieniężnych w takiej samej wysokości, jak zgromadzony fundusz operacyjny. Dokumentacja i lokowanie środków na rachunkach powinno być prowadzone w taki sposób, aby możliwe było rozliczenie każdego funduszu oddzielnie.

Autor jest pracownikiem Regionalnego Ośrodka Usług Spółdzielczych w Krakowie, Fundacji Spółdzielczości Wiejskiej