• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 08/2000

NAWADNIANIE WARZYW POLOWYCH

Tegoroczna wiosenna susza znowu przypomniała o tym, że uprawa warzyw bez nawadniania jest ryzykowna. Wiosenny niedobór wody spowodował opóźnienie i nierównomierne wschody cebuli, porów, marchwi i buraków.
Tegoroczna wiosenna susza znowu przypomniała o tym, że uprawa warzyw bez nawadniania jest ryzykowna. Wiosenny niedobór wody spowodował opóźnienie i nierównomierne wschody cebuli, porów, marchwi i buraków. Producenci w oczekiwaniu na deszcz opóźniali sadzenie rozsad, natomiast wzrost warzyw, które wcześniej posadzono w pole (wczesne kapusty, kalafiory) został w dużym stopniu zahamowany. Ten dość znaczny niedobór wody w okresie wiosennym może być przyczyną mniejszych i gorszych jakościowo plonów niektórych warzyw w tym roku, zwłaszcza w gospodarstwach nie posiadających urządzeń do nawadniania.
Zjawisko wiosennej suszy nie jest czymś wyjątkowym w naszych warunkach klimatycznych. Również w lecie dość często występują niedobory wody. W okresie wegetacji na terenie całej środkowej Polski, a także na terenach północno-wschodnich i północno-zachodnich niedobór wody wynosi 200 mm raz na 5 lat i 100 mm co drugi rok. Braki wody mogą występować w kolejnych 4, 5, a nawet 6 latach i być znacznie większe od podanych wcześniej wartości.

Wymagania wodne warzyw
Warzywa są bardzo wrażliwe na suszę, gdyż mają słabo rozwinięty system korzeniowy. - Najbardziej wrażliwe — ogórek, cebula, sałata, rzodkiewka, seler, kalafior, brokuł, kapusta pekińska — to gatunki, których korzenie znajdują się w 20–30-centymetrowej warstwie gleby. - Nieco mniej wrażliwe na suszę — kapusta brukselska, pomidor karłowy, por, fasola szparagowa — wymagają dużo wody, z uwagi na wytwarzaną masę nadziemną. - Najmniej wrażliwe na niedobór wody są warzywa korzeniowe — marchew, pietruszka, burak ćwikłowy, chrzan, a także pomidor wysoko rosnący, groch i szparag — jednak w przypadku długotrwałej suszy również i one powinny być nawadniane, aby dały duży plon dobrej jakości.
Ilość wody potrzebnej do nawadniania warzyw w sezonie wegetacyjnym zależy od gatunku rośliny, rodzaju gleby i warunków pogodowych. Sezonowe normy nawodnień w naszym kraju wahają się od 40 mm (400 m3/ha) dla warzyw o krótkim okresie wegetacji do 150 mm (1500 m3/ha) w przypadku warzyw o długim okresie wegetacji (tab. 1). Mogą one być jednak niższe w latach wilgotnych i znacznie wyższe w latach suchych.

TABELA 1. ŚREDNIE SEZONOWE NORMY NAWADNIANIA WARZYW



Terminy nawadniania
Zapotrzebowanie warzyw na wodę i ich wrażliwość na jej niedobór zmieniają się w trakcie wegetacji. Warzywa uprawiane z siewu wymagają optymalnej wilgotności gleby podczas kiełkowania i wschodów nasion. Susza w tym czasie powoduje opóźnione i nierównomierne wschody nasion (fot. 1). Nawadniać powinno się raczej przed wysiewem, aby nie utrudniać wschodów na glebach ciężkich, zaskorupiających się oraz nie powodować wymakania i gnicia nasion (zwłaszcza przy niskiej temperaturze gleby). Warzywa uprawiane z rozsady powinno się nawadniać bezpośrednio po posadzeniu w pole — rośliny dobrze się wówczas ukorzeniają i przyjmują.

FOT. 1. NIERÓWNOMIERNE WSCHODY CEBULI SPOWODOWANE SUSZĄ


W czasie wzrostu roślin można wyróżnić fazy szczególnej wrażliwości na niedobór wody w glebie. Warzywa uprawiane na nasiona (strączkowe lub plantacje nasienne) oraz warzywa owocujące (pomidor, ogórek) potrzebują najwięcej wody w fazie kwitnienia, wiązania nasion i tworzenia zawiązków owocowych. Susza w tym okresie powoduje słabsze wiązanie nasion oraz opadanie zawiązków owocowych. Warzywa kapustne i korzeniowe, a także pory, najbardziej odczuwają niedobór wody w okresie przyrostu głównej masy wegetatywnej. Plantacje cebuli powinno się nawadniać od okresu wiązania cebul do załamywania szczypioru, czyli w naszych warunkach od połowy czerwca do końca lipca (tab. 2).

TABELA 2. OKRESY NAJWIĘKSZEJ WRAŻLIWOŚCI NA BRAK WODY



Dawki wody i częstotliwość nawadniania
Wielkość jednorazowej dawki wody podczas deszczowania zależy od pojemności wodnej gleby oraz zamierzonej głębokości zwilżania. Na glebach lekkich, o małej pojemności wodnej zaleca się mniejsze dawki niż na ciężkich (duża pojemność wodna). Podana ilość wody powinna zwilżyć warstwę gleby, w której znajduje się główna masa korzeniowa roślin — w zależności od gatunku warzyw — od 20 do 50 cm. Zwilżenie takiej warstwy wymaga 10–40 mm opadu, czyli 100–400 m3 wody na hektar (tab. 3).

TABELA 3. DAWKI WODY I INTENSYWNOŚĆ NAWADNIANIA: * ilości wody podawanej w mm odpowiada l/m2


Bardzo ważna jest też intensywność nawadniania (ilość wody podana na powierzchnię pola w określonym czasie). Zależy ona od szybkości wchłaniania wody przez glebę oraz od stopnia pokrycia gleby przez rośliny. Gleby lekkie mogą szybciej wchłaniać wodę niż gleby ciężkie, dlatego też na lekkich intensywność nawadniania może być wyższa niż na ciężkich (tab. 3). W początkowej fazie wzrostu roślin nawadnia się mniej intensywnie, aby krople spadające na nieosłoniętą przez rośliny glebę nie pogorszyły jej struktury. Ponadto niektóre warzywa (np. sałata, szpinak, ogórek) są wrażliwe na zbyt duże natężenie opadu, które może uszkodzić liście oraz zanieczyścić rośliny ziemią.

Metody nawadniania
W uprawach polowych najpraktyczniejsze jest deszczowanie. Do nawadniania warzyw najbardziej polecane są deszczownie ruchome, zwłaszcza szpulowe, które najbardziej odpowiadają wymogom dotyczącym zużycia wody i energii oraz pozwalają na oszczędność robocizny. Dwa z tego typu deszczowni (rys. 1) są najczęściej wykorzystywane:

RYS. 1. SCHEMAT PRACY DESZCZOWNI SZPULOWEJ: A) Z JEDNYM ZRASZACZEM, B) Z BELKĄ DESZCZUJĄCĄ


- Deszczownia szpulowa z jednym zraszaczem. Składa się ze szpuli z hydraulicznym napędem, na którą nawijana jest rura PE o długości do 600 m, oraz z jednego zraszacza o dużej wydajności zamocowanego na wózku. W czasie zabiegu rura PE nawijana jest na szpulę i ciągnie zraszacz, który deszczuje pas pola o szerokości 50–80 m. Aby zapewnić prawidłową pracę instalacji, ciśnienie robocze na zraszaczu powinno wynosić 0,4–0,5 MPa. Wydajność takiego urządzenia wynosi od 1,5 do 5 ha/dzień.
- Deszczownia szpulowa z belką deszczującą. Różni się od poprzedniej jedynie budową zraszacza. W miejsce jednego zraszacza na wózku zamontowana jest belka z umieszczonymi co 0,5–1,0 m dyszami o średnicy 3–6 mm lub mikrozraszaczami. Szerokość deszczowni dochodzi do 60 m, przy czym belka może być składana, co ułatwia transport deszczowni. Ten typ urządzenia pozwala obniżyć ciśnienie robocze na zraszaczach do 0,1–0,15 MPa, dzięki czemu znacznie oszczędza się energię oraz zużycie wody. Jego zaletą jest również równomierny rozkład wody na powierzchni pola, nawet przy wietrze, niska intensywność opadu oraz możliwość dokładnego deszczowania pól w kształcie kwadratu lub prostokąta. Wydajność takiej deszczowni wynosi do 2,4 ha/dzień.
W ostatnich latach coraz większe zastosowanie znajduje także nawadnianie kroplowe. Polega ono na dostarczaniu małych dawek wody przewodami nawadniającymi lub kroplownikami bezpośrednio do strefy systemu korzeniowego roślin. Można w ten sposób zaoszczędzić dużo wody i energii (niskie ciśnienie robocze — około 0,05 do 0,1 MPa ) i utrzymać optymalną wilgotność gleby. Jednocześnie jest możliwość płynnego nawożenia (fertygacji) i zmniejsza się ryzyko porażenia roślin przez choroby grzybowe.
Przewody nawadniające można rozłożyć na powierzchni ziemi pomiędzy rzędami roślin (fot. 2) lub umieścić w glebie na głębokości około 15 cm.

FOT. 2. PRZEWODY NAWADNIAJĄCE T-TAPE W UPRAWIE OGÓRKÓW


Najczęściej do nawadniania kroplowego używa się przewodów nawadniających T-Tape (rys. 2). W skład systemu kroplowego wchodzą ponadto przewody doprowadzające wodę, dozowniki nawozów oraz filtry.

RYS. 2. PRZEWÓD NAWADNIAJĄCY T-TAPE


Prof. dr hab. Stanisław Kaniszewski jest dyrektorem IW w Skierniewicach