Numer 09/2000
W ostatnich latach wyraźnie nasiliło się występowanie chorób bakteryjnych na niektórych gatunkach warzyw. Najczęściej atakowane przez bakteriozy są pomidory - pod osłonami oraz w polu, warzywa kapustne - zwłaszcza kapusta głowiasta, pekińska, brokuł i kalafior oraz nieco rzadziej - fasola i ogórki.
| W ostatnich latach wyraźnie nasiliło się występowanie chorób bakteryjnych na niektórych gatunkach warzyw. Najczęściej atakowane przez bakteriozy są pomidory — pod osłonami oraz w polu, warzywa kapustne — zwłaszcza kapusta głowiasta, pekińska, brokuł i kalafior oraz nieco rzadziej — fasola i ogórki. Prawdopodobnie zjawisko to spowodowane jest ociepleniem się klimatu w Polsce (przykładem tego było lato zeszłego roku) oraz dużą koncentracją towarowej produkcji warzyw w określonych rejonach kraju. Ponadto potencjalnym źródłem chorób bakteryjnych oraz grzybowych, dotychczas w Polsce nieobserwowanych, są powszechnie wprowadzane do uprawy nowe odmiany pochodzenia zagranicznego i krajowego, których pełna kontrola fitosanitarna przez organa Inspekcji Ochrony Roślin i Inspekcji Nasiennej jest praktycznie niemożliwa. | |
|
| |
| Na pomidorach... | |
| ...polowych, zwłaszcza w rejonach intensywnej ich produkcji dla przemysłu przetwórczego, od ośmiu lat obserwujemy duże, czasem epidemiczne, nasilenie bakteryjnej cętkowatości pomidora powodowanej przez Pseudomonas syringae pv. tomato. Pierwsze objawy tej choroby pojawiają się na liściach, ogonkach liściowych i łodygach w okresie produkcji rozsady, później także na płatkach kwiatów, zawiązkach i dojrzewających owocach. Na porażonych częściach rośliny mogą występować małe, ciemnobrunatne do czarnych plamy, otoczone żółtawą obwódką lub jej pozbawione, które w trakcie rozwoju choroby zlewają się w ciemnobrunatne, z czasem wykruszające się nekrozy. W przypadku pomidorów uprawianych w polu plamy koncentrują się najczęściej na brzegach liści, a u uprawianych pod osłonami — na całej powierzchni blaszki. Na tworzących się zawiązkach widoczne są małe, najczęściej okrągłe, ciemno przebarwione, lekko wzniesione pęcherzyki. Dla pomidorów pod osłonami, a także dla uprawianych w polu odmian szklarniowych prowadzonych przy palikach, poważniejszym zagrożeniem jest, coraz częściej występujący, rak bakteryjny pomidora, którego sprawcą jest bakteria Clavibacter michiganensis subsp. michiganensis. Choroba ta w produkcji szklarniowej, zwłaszcza na podłożach inertnych, wolnych od patogenów, pojawia się sporadycznie. Jednak, gdy dojdzie do jej zawleczenia do obiektu, rośliny zakażone lub tylko podejrzane o zainfekowanie, należy bezwzględnie usunąć i spalić wraz ze sznurkiem je podtrzymującym. Podłoże lub maty z wełny mineralnej powinno się zdezynfekować (termicznie lub chemicznie) lub nawet usunąć ze szklarni. Uprawę pomidorów w zainfekowanym obiekcie należy przerwać na co najmniej 3, 4 lata. Źródłem choroby mogą być zainfekowane nasiona, skrzynki wysiewne, narzędzia, sznury, konstrukcje, folia, a także resztki roślinne pozostawione w ziemi (do 3 lat). Infekcja następuje zwykle przez korzenie, jeśli patogen pochodził z zakażonych nasion lub podłoża. Rozwojowi choroby sprzyja wysoka temperatura (optimum to 24–28°C). Objawy raka bakteryjnego mogą występować na wszystkich częściach rośliny. W niższej temperaturze choroba może mieć charakter utajony, a pierwsze jej symptomy ujawniają się dopiero po 6, 7 tygodniach od zakażenia. Bakterie atakują system wiązek naczyniowych szyjki korzeniowej, łodygi i ogonków liściowych we wszystkich fazach rozwoju rośliny. Prowadzi to do postępującego więdnięcia oraz stopniowego brązowienia i zasychania liści, łodyg, a z czasem całych roślin. Więdnięcie i zasychanie rozpoczyna się od pojedynczych odcinków z jednej strony osi najstarszych liści lub łodygi pomidorów. Potem w tych miejscach na ogonkach lub łodydze powstają małe pęknięcia skórki, przybierające postać pęcherzykowatych nekroz, z których podczas wilgotnej pogody i w wyższej temperaturze wycieka kleista, żółtawa substancja będąca wysiękiem bakteryjnym. Patogen wtórnie przenosi się podczas prac pielęgnacyjnych, wraz z owadami latającymi, z wodą podczas deszczu. Przy silnym porażeniu roślin owoce masowo opadają, co naraża producenta na poważne straty. | |
|
| |
| Ochrona | |
| Podstawową zasadą ochrony pomidorów przed chorobami bakteryjnymi jest pełna profilaktyka. Z uwagi na powszechność występowania bakteryjnej cętkowatości pomidora w uprawach polowych i pod osłonami oraz zagrożenie rakiem bakteryjnym, proponujemy: - bezwzględne przestrzeganie higieny w obiektach szklarniowych; - wysiewanie zdrowych nasion, całkowicie wolnych od patogenów; - termiczne lub chemiczne odkażanie podłoża i skrzynek wysiewnych, zgodnie z zaleceniami Programu ochrony warzyw; - opryskiwanie roślin w okresie produkcji rozsady jednym ze środków miedziowych (Champion 50 WP, Funguran-OH 50 WP, Kocide 101 WP lub Miedzian 50 WG w stężeniu 0,3%). Pełne zalecenia kompleksowej ochrony pomidorów przed chorobami bakteryjnymi i grzybowymi podajemy w Programie ochrony roślin warzywnych (HO 1/2000). | |
|
| |
| Na warzywach kapustnych... | |
| ...występują patogeny z rodzaju Xanthomonas, Pseudomonas i Erwinia — są one głównymi sprawcami chorób bakteryjnych tej grupy warzyw. Do najbardziej powszechnych należy czarna zgnilizna kapusty wywoływana przez Xanthomonas campestris pv. campestris oraz mokra zgnilizna róży brokuła i kalafiora powodowana przez bakterie Erwinia carotovora ssp. carotovora oraz Pseudomonas spp. (czytaj HO 9/99 i 12/99 oraz "Choroby i szkodniki warzyw"). | |
|
| |
| Ochrona | |
| Dla warzyw kapustnych nie opracowano jeszcze metod profilaktycznej ochrony przed chorobami bakteryjnymi (np. z wykorzystaniem środków miedziowych), jak dla pomidorów, ogórków i fasoli. Środki te nie są zarejestrowane do ochrony warzyw kapustnych i używanie ich jest zabronione. Zabiegi przeprowadzane na własną rękę, oprócz konsekwencji prawnych dla producenta, mogą mieć ujemny wpływ na rośliny. Obecnie prowadzone są badania nad zastosowaniem nowych środków w ochronie tej grupy warzyw także przed chorobami bakteryjnymi. Należy jednak pamiętać, że podstawową metodą ochrony warzyw kapustnych przed chorobami (zwłaszcza bakteryjnymi) jest pełna profilaktyka: - przestrzeganie zasad prawidłowego zmianowania; - wysiewanie zdrowych nasion, kompleksowo chemicznie i termicznie odkażonych; - bezwzględne unikanie używania materiału siewnego niewiadomego pochodzenia i bez pełnej kontroli fitosanitarnej; - deszczowanie plantacji podczas ciepłego lata rzadko, lecz dużą ilością wody. Prof. dr hab. J. Robak jest pracownikiem Instytutu Warzywnictwa w Skierniewicach |