Numer 02/2001
W poprzednim numerze Autorka przedstawiła podstawowe pojęcia związane z podatkiem VAT, zasady jego pobierania oraz przykładowe sposoby rozliczania. Poniżej wyjaśnia różnice pomiędzy rolnikiem ryczałtowym, a tym rozliczającym VAT na zasadach ogólnych - red.
Ustawa o podatku o wartości dodanej nie definiuje precyzyjnie, kto jest rolnikiem ryczałtowym. Zgodnie z dokumentem, jest nim każdy, kto przy sprzedaży towarów wyprodukowanych we własnym gospodarstwie korzysta ze zwolnienia od podatku VAT, a także — jako jednostka gospodarcza — nie ma obowiązku prowadzenia ksiąg rachunkowych (w języku urzędowym — ewidencjonowania zaszłości gospodarczych). A zatem, w myśl ustawy, rolnikiem ryczałtowym jest nie tylko rolnik w pojęciu potocznym (zajmujący się produkcją polową i łąkową), ale także pszczelarz, ogrodnik, sadownik, hodowca trzody chlewnej, bydła, owiec, koni, ptactwa domowego i ryb.
Rolnicy ryczałtowi nie płacą podatku VAT od sprzedanych przez siebie własnych produktów, ale mają jednak prawo do uzyskania od nabywców (zarejestrowanych jako podatnicy VAT, na przykład punktów skupu, hurtowni, przetwórni) zwrotu zryczałtowanego VAT-u zawartego w cenie netto sprzedanych produktów. A zatem rolnicy ryczałtowi będą otrzymywać z tytułu sprzedaży swoich nieprzetworzonych produktów kwotę zwiększoną o 3%, co ma zrekompensować skutki obciążania producentów VAT-em zawartym w cenach środków produkcji. Kwoty tej nie nalicza rolnik ryczałtowy, lecz podatnik będący nabywcą produktów rolnych. Ten ostatni zobowiązany jest do wystawienia sprzedawcy faktury dokumentującej zakup, oznaczanej jako Faktura VAT RR. Jej oryginał jest przekazywany sprzedającemu, kopia pozostaje u nabywcy. Jest to szczególne rozwiązanie, gdyż nakłada obowiązek wystawienia faktury dokumentującej sprzedaż na kupującego, a nie na sprzedawcę.
Rolnik ryczałtowy w zakresie prowadzonej działalności rolniczej (czytaj HO 1/2001) został praktycznie zwolniony ze wszystkich obowiązków, jakim podlega w ramach VAT podatnik rozliczający się na zasadach ogólnych. Rolnik ryczałtowy nie ma obowiązku:
- zgłoszenia rejestracyjnego dla potrzeb VAT i tym samym składania deklaracji rozliczeniowych w urzędzie skarbowym;
- prowadzenia ewidencji sprzedaży i zakupów oraz całej ewidencji podatkowej;
- wystawiania faktur VAT, potwierdzających dokonanie sprzedaży produktów rolnych.
Obowiązki rolnika ryczałtowego (wymagane dla uzyskania zryczałtowanego zwrotu podatku) ograniczają się do:
- posiadania rachunku bankowego, na który będą przekazywane należności wypłacone przez nabywców;
- przechowywania otrzymanych od nabywców oryginałów faktur VAT RR przez 5 lat, licząc od końca roku, w którym wystawiono fakturę;
- podania kupującemu informacji niezbędnych do wystawienia faktury VAT RR, w postaci imienia i nazwiska, numeru NIP lub numeru PESEL oraz adresu, a także nazwy banku i numeru swojego rachunku bankowego;
- złożenia na fakturze VAT RR podpisu oraz oświadczenia w brzmieniu: "oświadczam, że jestem rolnikiem ryczałtowym zwolnionym od podatku od towarów i usług na podstawie art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym".
Nabywca produktów od rolnika ryczałtowego może — w rozliczeniu z urzędem skarbowym — odzyskać kwotę zryczałtowanego zwrotu podatku tylko wtedy, gdy udokumentuje fakt przekazania zapłaty na rachunek bankowy rolnika. Być może taki model zwrotu podatku — z uwagi na stworzoną możliwość odzyskiwania tej kwoty przez pośredników nabywających produkty od rolników — przyśpieszy realizację zapłaty rolnikom za dostarczone produkty, zwłaszcza że w dotychczasowej praktyce producenci oczekują na zapłatę nawet po kilka miesięcy.
Zgodnie z przepisami ustawy, rolnikowi ryczałtowemu — jako zwolnionemu od VAT-u — przysługuje prawo rezygnacji ze zwolnienia i możliwość przejścia na rozliczanie podatku od wartości dodanej na zasadach ogólnych. Mogą one być korzystniejszą formą opodatkowania podatkiem od towarów i usług niż otrzymywanie zwrotów ryczałtowych. Wybór zasad ogólnych daje bowiem prawo do pełnego odliczenia od podatku należnego (przy sprzedaży własnych produktów) tego naliczonego przy zakupie towarów i usług związanych ze sprzedawanymi produktami rolnymi. Warunkiem skorzystania z prawa do odliczania podatku naliczonego VAT od zakupów jest wykazanie, że nabywane towary mają związek ze sprzedażą opodatkowaną. Przy sprzedaży produktów rolnych w obrocie krajowym obowiązuje stawka VAT 3%, a w eksporcie — 0%.
Każdy producent musi więc samodzielnie skalkulować opłacalność decyzji pozostania rolnikiem ryczałtowym lub rezygnacji ze zwolnienia od podatku VAT i przejścia na rozliczenie na zasadach ogólnych.
Jednakże, aby przejść na zasady ogólne, należy przede wszystkim prowadzić ewidencję własnej sprzedaży przez co najmniej trzy kolejne miesiące poprzedzające bezpośrednio miesiąc, od którego rolnik ryczałtowy rezygnuje ze zwolnienia podatkowego.
Wybór opodatkowania na zasadach ogólnych wymaga spełnienia przez rolnika łącznie następujących warunków:
- Osiągnięcia przychodów o wartości powyżej 20 000 zł ze sprzedaży nieprzetworzonych produktów rolnych pochodzących z własnej działalności rolniczej w poprzednim roku podatkowym. Do kwoty tej nie może być wliczana wartość produktów rolnych pochodzących z importu oraz nabytych wcześniej od innych producentów. Jednocześnie istnieje obowiązek udokumentowania sprzedaży wytworzonej produkcji.
- Zgłoszenia rejestracyjnego dla celów podatku od towarów i usług. Dokonuje się go we właściwym dla rolnika urzędzie skarbowym na druku VAT-R, umożliwiającym identyfikację podatników prowadzących działalność rolniczą i podlegających opodatkowaniu VAT na zasadach ogólnych. W przypadku osób fizycznych prowadzących gospodarstwo rolne, leśne lub rybackie zgłoszenia rejestracyjnego dokonuje wyłącznie jedna z osób, na którą będą wystawiane faktury zarówno przy zakupie towarów i usług, jak również przy sprzedaży nieprzetworzonych produktów rolnych. Ponadto, jeżeli podatnik nie posiada numeru identyfikacji podatkowej, wówczas powinien złożyć zgłoszenie identyfikacyjne w celu otrzymania NIP. Urząd skarbowy wydaje decyzję o przyznaniu NIP-u i przesyła ją do podatnika. Od momentu otrzymania numeru podatnik ma obowiązek posługiwania się nim przy wystawianiu i otrzymywaniu faktur oraz regulowaniu wszelkiego rodzaju zobowiązań podatkowych zarówno w urzędzie gminy czy miasta, jak i w urzędzie skarbowym.
- Prowadzenia ewidencji rachunkowej sprzedaży i zakupów towarów oraz usług, umożliwiającej sporządzenie deklaracji podatkowej VAT-7 dla prawidłowego rozliczenia podatku VAT. Jednakże ustawodawca nie określił szczegółowo danych, jakie powinna zawierać taka ewidencja. Prawidłowa ewidencja dla potrzeb podatku od towarów i usług powinna składać się z dwóch części: ewidencji zakupów oraz ewidencji sprzedaży, zwykle w postaci rejestrów zakupu i sprzedaży.
Obowiązki i uprawnienia rolnika po uzyskaniu statusu podatnika rozliczającego się na zasadach ogólnych są takie same, jak innych podmiotów gospodarczych.
Do najważniejszych uprawnień każdego podatnika VAT, w tym rolników rozliczających się na zasadach ogólnych, należą:
- możliwość obniżania podatku należnego od sprzedaży towarów i usług (w tym także nieprzetworzonych produktów rolnych pochodzących z własnej działalności rolniczej, z importu, a także zakupionych w kraju w celu odprzedaży) o podatek naliczony zawarty w cenach nabywanych towarów i usług (m.in. energii elektrycznej, cieplnej, opału, gazu, oleju napędowego, materiałów budowlanych), pod warunkiem bezpośredniego związku danego zakupu z prowadzoną działalnością gospodarczą;
- prawo zwrotu z urzędu skarbowego nadwyżki podatku naliczonego nad należnym (uprawnienie to przysługuje w odniesieniu do obniżonych stawek 3% dla nieprzetworzonych produktów rolnych);
- prawo do zwrotu z urzędu skarbowego podatku naliczonego przy eksporcie płodów rolnych;
- prawo do zwrotu podatku naliczonego zawartego w cenie dóbr inwestycyjnych.
Obowiązki rolnika, po uzyskaniu statusu podatnika VAT rozliczającego się na ogólnych zasadach, są takie same, jak innych podatników i obejmują:
- opodatkowanie sprzedaży towarów i usług stosownie do obowiązujących stawek ustawowych (0%, 7%, 22% lub 3% — dla sprzedaży nieprzetworzonych produktów rolnych);
- dokumentowanie sprzedaży towarów i usług prawidłowo sporządzonymi fakturami VAT, zaś w przypadku nabywania produktów rolnych od rolników ryczałtowych — fakturami VAT RR;
- prowadzenie szczegółowej ewidencji sprzedaży;
- prowadzenie szczegółowej ewidencji zakupów;
- rozliczenie podatku zgodnie ze składanymi deklaracjami dla podatku VAT;
- terminowe regulowanie ewentualnych zobowiązań podatkowych wobec urzędu skarbowego,
- przechowywanie przez okres 5 lat chronologicznie uporządkowanych dokumentów sprzedaży oraz zakupów (licząc od końca roku, w którym zostały wystawione);
- w przypadku zaprzestania działalności — zgłoszenie tego faktu urzędowi skarbowemu, który dokonał rejestracji podatnika VAT, z jednoczesnym sporządzeniem inwentaryzacji i wyceny zapasów;
- dokonywanie aktualizacji danych w zgłoszeniu identyfikacyjnym podatnika.
Z podatku od towarów i usług podatnicy rozliczają się w cyklu miesięcznym, składając deklaracje za dany miesiąc do 25 dnia miesiąca następującego po tym, w którym powstał obowiązek podatkowy.
Rolnicy decydujący się na opodatkowanie swojej sprzedaży na zasadach ogólnych i sprzedający wyłącznie produkty rolne mają możliwość rozliczania się z podatku za okresy kwartalne, w terminie do 25 dnia miesiąca następującego po kwartale, w którym powstał obowiązek podatkowy. Wybór kwartalnego trybu rozliczania się z podatku spowoduje, że zwrot podatku naliczonego od dokonywanych zakupów będzie następował z jedno- lub dwumiesięcznym opóźnieniem w porównaniu do sytuacji podatnika rozliczającego się za okresy miesięczne. Deklaracje rozliczeniowe kwartalne można składać po uprzednim pisemnym zawiadomieniu urzędu skarbowego w terminie do końca kwartału poprzedzającego ten, za który po raz pierwszy będzie składana deklaracja. Należy przy tym uwzględnić, że wybór kwartalnego rozliczania się z podatku powoduje, że ponownie do składania deklaracji za okresy miesięczne można wrócić nie wcześniej niż po upływie czterech kwartałów, w których rozliczano się w ten sposób.
Ponadto z rozliczenia w formie deklaracji kwartalnych nie mogą korzystać producenci, którzy sprzedają również towary inne niż nieprzetworzone artykuły rolne. Podatnicy ci są zobligowani do rozliczania się z podatku za okresy miesięczne na ogólnych zasadach, bez wezwania przez urząd skarbowy.
Podkreślić należy, że w podatku od towarów i usług nie występuje kategoria rozliczenia rocznego, a ewentualne korekty można wprowadzać w kolejno następujących po sobie deklaracjach VAT-7.
Dr Anna Jargiełło jest pracownikiem AR w Lublinie
Rolnicy ryczałtowi nie płacą podatku VAT od sprzedanych przez siebie własnych produktów, ale mają jednak prawo do uzyskania od nabywców (zarejestrowanych jako podatnicy VAT, na przykład punktów skupu, hurtowni, przetwórni) zwrotu zryczałtowanego VAT-u zawartego w cenie netto sprzedanych produktów. A zatem rolnicy ryczałtowi będą otrzymywać z tytułu sprzedaży swoich nieprzetworzonych produktów kwotę zwiększoną o 3%, co ma zrekompensować skutki obciążania producentów VAT-em zawartym w cenach środków produkcji. Kwoty tej nie nalicza rolnik ryczałtowy, lecz podatnik będący nabywcą produktów rolnych. Ten ostatni zobowiązany jest do wystawienia sprzedawcy faktury dokumentującej zakup, oznaczanej jako Faktura VAT RR. Jej oryginał jest przekazywany sprzedającemu, kopia pozostaje u nabywcy. Jest to szczególne rozwiązanie, gdyż nakłada obowiązek wystawienia faktury dokumentującej sprzedaż na kupującego, a nie na sprzedawcę.
Rolnik ryczałtowy w zakresie prowadzonej działalności rolniczej (czytaj HO 1/2001) został praktycznie zwolniony ze wszystkich obowiązków, jakim podlega w ramach VAT podatnik rozliczający się na zasadach ogólnych. Rolnik ryczałtowy nie ma obowiązku:
- zgłoszenia rejestracyjnego dla potrzeb VAT i tym samym składania deklaracji rozliczeniowych w urzędzie skarbowym;
- prowadzenia ewidencji sprzedaży i zakupów oraz całej ewidencji podatkowej;
- wystawiania faktur VAT, potwierdzających dokonanie sprzedaży produktów rolnych.
Obowiązki rolnika ryczałtowego (wymagane dla uzyskania zryczałtowanego zwrotu podatku) ograniczają się do:
- posiadania rachunku bankowego, na który będą przekazywane należności wypłacone przez nabywców;
- przechowywania otrzymanych od nabywców oryginałów faktur VAT RR przez 5 lat, licząc od końca roku, w którym wystawiono fakturę;
- podania kupującemu informacji niezbędnych do wystawienia faktury VAT RR, w postaci imienia i nazwiska, numeru NIP lub numeru PESEL oraz adresu, a także nazwy banku i numeru swojego rachunku bankowego;
- złożenia na fakturze VAT RR podpisu oraz oświadczenia w brzmieniu: "oświadczam, że jestem rolnikiem ryczałtowym zwolnionym od podatku od towarów i usług na podstawie art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym".
Nabywca produktów od rolnika ryczałtowego może — w rozliczeniu z urzędem skarbowym — odzyskać kwotę zryczałtowanego zwrotu podatku tylko wtedy, gdy udokumentuje fakt przekazania zapłaty na rachunek bankowy rolnika. Być może taki model zwrotu podatku — z uwagi na stworzoną możliwość odzyskiwania tej kwoty przez pośredników nabywających produkty od rolników — przyśpieszy realizację zapłaty rolnikom za dostarczone produkty, zwłaszcza że w dotychczasowej praktyce producenci oczekują na zapłatę nawet po kilka miesięcy.
Zgodnie z przepisami ustawy, rolnikowi ryczałtowemu — jako zwolnionemu od VAT-u — przysługuje prawo rezygnacji ze zwolnienia i możliwość przejścia na rozliczanie podatku od wartości dodanej na zasadach ogólnych. Mogą one być korzystniejszą formą opodatkowania podatkiem od towarów i usług niż otrzymywanie zwrotów ryczałtowych. Wybór zasad ogólnych daje bowiem prawo do pełnego odliczenia od podatku należnego (przy sprzedaży własnych produktów) tego naliczonego przy zakupie towarów i usług związanych ze sprzedawanymi produktami rolnymi. Warunkiem skorzystania z prawa do odliczania podatku naliczonego VAT od zakupów jest wykazanie, że nabywane towary mają związek ze sprzedażą opodatkowaną. Przy sprzedaży produktów rolnych w obrocie krajowym obowiązuje stawka VAT 3%, a w eksporcie — 0%.
Każdy producent musi więc samodzielnie skalkulować opłacalność decyzji pozostania rolnikiem ryczałtowym lub rezygnacji ze zwolnienia od podatku VAT i przejścia na rozliczenie na zasadach ogólnych.
Jednakże, aby przejść na zasady ogólne, należy przede wszystkim prowadzić ewidencję własnej sprzedaży przez co najmniej trzy kolejne miesiące poprzedzające bezpośrednio miesiąc, od którego rolnik ryczałtowy rezygnuje ze zwolnienia podatkowego.
Wybór opodatkowania na zasadach ogólnych wymaga spełnienia przez rolnika łącznie następujących warunków:
- Osiągnięcia przychodów o wartości powyżej 20 000 zł ze sprzedaży nieprzetworzonych produktów rolnych pochodzących z własnej działalności rolniczej w poprzednim roku podatkowym. Do kwoty tej nie może być wliczana wartość produktów rolnych pochodzących z importu oraz nabytych wcześniej od innych producentów. Jednocześnie istnieje obowiązek udokumentowania sprzedaży wytworzonej produkcji.
- Zgłoszenia rejestracyjnego dla celów podatku od towarów i usług. Dokonuje się go we właściwym dla rolnika urzędzie skarbowym na druku VAT-R, umożliwiającym identyfikację podatników prowadzących działalność rolniczą i podlegających opodatkowaniu VAT na zasadach ogólnych. W przypadku osób fizycznych prowadzących gospodarstwo rolne, leśne lub rybackie zgłoszenia rejestracyjnego dokonuje wyłącznie jedna z osób, na którą będą wystawiane faktury zarówno przy zakupie towarów i usług, jak również przy sprzedaży nieprzetworzonych produktów rolnych. Ponadto, jeżeli podatnik nie posiada numeru identyfikacji podatkowej, wówczas powinien złożyć zgłoszenie identyfikacyjne w celu otrzymania NIP. Urząd skarbowy wydaje decyzję o przyznaniu NIP-u i przesyła ją do podatnika. Od momentu otrzymania numeru podatnik ma obowiązek posługiwania się nim przy wystawianiu i otrzymywaniu faktur oraz regulowaniu wszelkiego rodzaju zobowiązań podatkowych zarówno w urzędzie gminy czy miasta, jak i w urzędzie skarbowym.
- Prowadzenia ewidencji rachunkowej sprzedaży i zakupów towarów oraz usług, umożliwiającej sporządzenie deklaracji podatkowej VAT-7 dla prawidłowego rozliczenia podatku VAT. Jednakże ustawodawca nie określił szczegółowo danych, jakie powinna zawierać taka ewidencja. Prawidłowa ewidencja dla potrzeb podatku od towarów i usług powinna składać się z dwóch części: ewidencji zakupów oraz ewidencji sprzedaży, zwykle w postaci rejestrów zakupu i sprzedaży.
Obowiązki i uprawnienia rolnika po uzyskaniu statusu podatnika rozliczającego się na zasadach ogólnych są takie same, jak innych podmiotów gospodarczych.
Do najważniejszych uprawnień każdego podatnika VAT, w tym rolników rozliczających się na zasadach ogólnych, należą:
- możliwość obniżania podatku należnego od sprzedaży towarów i usług (w tym także nieprzetworzonych produktów rolnych pochodzących z własnej działalności rolniczej, z importu, a także zakupionych w kraju w celu odprzedaży) o podatek naliczony zawarty w cenach nabywanych towarów i usług (m.in. energii elektrycznej, cieplnej, opału, gazu, oleju napędowego, materiałów budowlanych), pod warunkiem bezpośredniego związku danego zakupu z prowadzoną działalnością gospodarczą;
- prawo zwrotu z urzędu skarbowego nadwyżki podatku naliczonego nad należnym (uprawnienie to przysługuje w odniesieniu do obniżonych stawek 3% dla nieprzetworzonych produktów rolnych);
- prawo do zwrotu z urzędu skarbowego podatku naliczonego przy eksporcie płodów rolnych;
- prawo do zwrotu podatku naliczonego zawartego w cenie dóbr inwestycyjnych.
Obowiązki rolnika, po uzyskaniu statusu podatnika VAT rozliczającego się na ogólnych zasadach, są takie same, jak innych podatników i obejmują:
- opodatkowanie sprzedaży towarów i usług stosownie do obowiązujących stawek ustawowych (0%, 7%, 22% lub 3% — dla sprzedaży nieprzetworzonych produktów rolnych);
- dokumentowanie sprzedaży towarów i usług prawidłowo sporządzonymi fakturami VAT, zaś w przypadku nabywania produktów rolnych od rolników ryczałtowych — fakturami VAT RR;
- prowadzenie szczegółowej ewidencji sprzedaży;
- prowadzenie szczegółowej ewidencji zakupów;
- rozliczenie podatku zgodnie ze składanymi deklaracjami dla podatku VAT;
- terminowe regulowanie ewentualnych zobowiązań podatkowych wobec urzędu skarbowego,
- przechowywanie przez okres 5 lat chronologicznie uporządkowanych dokumentów sprzedaży oraz zakupów (licząc od końca roku, w którym zostały wystawione);
- w przypadku zaprzestania działalności — zgłoszenie tego faktu urzędowi skarbowemu, który dokonał rejestracji podatnika VAT, z jednoczesnym sporządzeniem inwentaryzacji i wyceny zapasów;
- dokonywanie aktualizacji danych w zgłoszeniu identyfikacyjnym podatnika.
Z podatku od towarów i usług podatnicy rozliczają się w cyklu miesięcznym, składając deklaracje za dany miesiąc do 25 dnia miesiąca następującego po tym, w którym powstał obowiązek podatkowy.
Rolnicy decydujący się na opodatkowanie swojej sprzedaży na zasadach ogólnych i sprzedający wyłącznie produkty rolne mają możliwość rozliczania się z podatku za okresy kwartalne, w terminie do 25 dnia miesiąca następującego po kwartale, w którym powstał obowiązek podatkowy. Wybór kwartalnego trybu rozliczania się z podatku spowoduje, że zwrot podatku naliczonego od dokonywanych zakupów będzie następował z jedno- lub dwumiesięcznym opóźnieniem w porównaniu do sytuacji podatnika rozliczającego się za okresy miesięczne. Deklaracje rozliczeniowe kwartalne można składać po uprzednim pisemnym zawiadomieniu urzędu skarbowego w terminie do końca kwartału poprzedzającego ten, za który po raz pierwszy będzie składana deklaracja. Należy przy tym uwzględnić, że wybór kwartalnego rozliczania się z podatku powoduje, że ponownie do składania deklaracji za okresy miesięczne można wrócić nie wcześniej niż po upływie czterech kwartałów, w których rozliczano się w ten sposób.
Ponadto z rozliczenia w formie deklaracji kwartalnych nie mogą korzystać producenci, którzy sprzedają również towary inne niż nieprzetworzone artykuły rolne. Podatnicy ci są zobligowani do rozliczania się z podatku za okresy miesięczne na ogólnych zasadach, bez wezwania przez urząd skarbowy.
Podkreślić należy, że w podatku od towarów i usług nie występuje kategoria rozliczenia rocznego, a ewentualne korekty można wprowadzać w kolejno następujących po sobie deklaracjach VAT-7.
Dr Anna Jargiełło jest pracownikiem AR w Lublinie