• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 03/2001

SZKODNIKI MARCHWI

Warzywa korzeniowe (marchew, pietruszka, seler, pasternak, burak ćwikłowy, skorzonera) są co roku atakowane przez wiele gatunków szkodników. Kilka z nich, między innymi połyśnica marchwianka, mszyce, szkodniki glebowe, na niechronionych plantacjach wyrządza poważne szkody. Nowoczesna ochrona polega na zapobieganiu ekonomicznym stratom spowodowanym niekontrolowanym wystąpieniem szkodników. W praktyce powszechnie stosuje się integrację metod ochrony przed szkodnikami, pozwalającą zminimalizować użycie pestycydów. Podstawową rolę odgrywają zabiegi agrotechniczne, między innymi mechaniczna uprawa gleby, nawożenie, walka z chwastami, przestrzeganie optymalnych terminów siewu, sadzenia i zbioru roślin.
Szczególnie istotna jest głęboka orka jesienna. Zdecydowana większość szkodników warzyw korzeniowych zimuje w ziemi (m.in. połyśnica marchwianka, śmietka ćwiklanka, rolnice, drutowce, pędraki). Orka przyczynia się do ich częściowego wyrzucenia na powierzchnię ziemi, gdzie giną wyjadane przez ptaki, są niszczone przez mróz, uszkadzane mechanicznie. Należy unikać zakładania plantacji na stanowisku (lub w jego pobliżu), na którym wcześniej stwierdzono liczne występowanie szkodnika. Duże znaczenie w ograniczaniu strat ma stała kontrola zdrowotności plantacji i szybkie reagowanie na stwierdzone zagrożenie — niezwłoczne wykonanie niezbędnego zabiegu. Przy wyborze zoocydu należy zwracać uwagę na to, aby — oprócz skuteczności — był mało toksyczny dla ludzi i zwierząt, stosunkowo szybko się rozkładał i miał krótki okres karencji.
Połyśnica marchwianka (Psila rosae). Szkody powodowane są przez wysmukłe, jasnożółte larwy długości do 7 mm, które drążą pod skórką korzeni płytkie chodniki. Od wewnątrz są one wypełnione czarnordzawymi, płynnymi odchodami larw (fot. 1).

FOT. 1. KORZEŃ MARCHWI I PIETRUSZKI USZKODZONE PRZEZ LARWY POŁYŚNICY MARCHWIANKI


Rośliny w stadium wschodów są całkowicie zjadane. Dorosła muchówka (fot. 2) ma długość do 4 mm, błyszczący, czarny tułów i odwłok oraz żółte odnóża i część głowy.

FOT. 2. POŁYŚNICA MARCHWIANKA


Owad ten jest cieniolubny i z tego powodu unika przewiewnych i otwartych przestrzeni. Największe zagrożenie stwarza na plantacjach usytuowanych w pobliżu zarośli i drzew. Połyśnica ma dwa pokolenia w ciągu roku. Larwy pierwszej generacji wyrządzają największe szkody w okresie wschodów — jedna może wówczas całkowicie zniszczyć do 10 roślin. Larwy drugiej generacji pojawiają się od końca lipca i żerują aż do zbiorów. Uszkodzone korzenie nie nadają się do przechowywania.
Ochrona. Marchew należy uprawiać na polu położonym z dala od zarośli i drzew oraz ubiegłorocznych plantacji marchwi, pietruszki, selera lub pasternaku, i unikać zbyt gęstego siewu nasion. Szkody można zmniejszyć przyspieszając lub opóźniając termin siewu tak, by ominąć loty much — szkodnik napotka silniejsze rośliny lub nie będzie mógł złożyć jaj.
Zaprawianie nasion przed siewem chroni przed pierwszym jej pokoleniem. Stosuje się jedną z następujących zapraw: Zaprawa Marshal 250 DS (70 g/kg nasion), Nomolt 150 SC (70 ml/kg), Gaucho 350 FS (50 ml/kg) lub Promet 400 CS (50 ml/kg). Należy do nich dodać jedną z zapraw grzybobójczych: Zaprawę Funaben T (3 g/kg), Sarfun T 450 FS (6 ml/kg), Sarfun T 65 DS (5 g/kg) lub Zaprawę Nasienną T zawiesinową (3 g/kg) + Apron 35 SD (l g/kg). Sposób zaprawiania nasion podano w instrukcji na opakowaniu. Zamiast powyższych zapraw można użyć preparatów Oftanol T (50 g/kg) + Apron 35 DS (l g/kg).
Przeciwko muchówkom i larwom drugiego pokolenia połyśnicy okresowo opryskuje się rośliny co 7–10 dni jednym z następujących insektycydów: Basudin 25 EC (0,9 l/ha), Basudin 600 EW (0,35 l/ha), Diazinon 250 EC (0,9 l/ha), Diazol 250 EC (0,9 l/ha), Dursban 480 EC (1,5 l/ha), Fyfanon 500 EC (1,5 l/ha), Nurelle D 550 EC (0,5 l/ha), Reldan 400 EC (0,9 l/ha), Sumithion Super 1000 EC (0,45 l/ha), Trebon 10 SC (0,6 l/ha) lub Trebon 30 EC (0,3 l/ha). Zabiegi wykonuje się po odłowieniu muchówek na żółtych tablicach lepowych umieszczonych między roślinami (średnio 1, 2 muchówki na tablicy przez 3 dni z rzędu). Najczęściej pierwszy zabieg przeciwko drugiemu pokoleniu wykonuje się w trzeciej dekadzie lipca. Przy występujących obecnie anomaliach pogodowych żółte tablice lepowe należy umieszczać na polu wcześniej. W ubiegłym roku pierwszy nalot na plantację miał miejsce w trzeciej dekadzie kwietnia.
Zamiast zaprawiania nasion, na mniejszych areałach, można jednorazowo podlać rośliny w okresie nalotu muchówek na plantację. Stosuje się: Basudin 600 EW (0,04%; 0,5 l cieczy na mb. rzędu), Basudin 25 EC, Bi 58 Nowy, Danadim 400 EC, Diazinon 250 EC lub Diazol 250 EC (każdy w dawce 0,l%; 0,5 l cieczy na mb. rzędu). Zabieg ten dotyczy wyłącznie marchwi przeznaczonej na zbiór jesienny, ponieważ okres karencji preparatów wnoszonych przez podlewanie wynosi 60 dni.

Bawełnica topolowo-marchwiowa (Pemphigus phenax). Jest to gatunek mszycy, który w niektórych rejonach kraju, szczególnie na ciężkich glebach, powoduje większe straty w plonie niż połyśnica marchwianka. Szkody wyrządzane są przez jasnożółte mszyce, długości do 3 mm, tworzące u nasady bocznych korzonków wyrastających z korzenia palowego kolonie przykryte białą, watowatą woskowiną (fot. 3). Efektem wysysania soków jest zahamowanie wzrostu korzeni, przy braku widocznych symptomów uszkodzenia roślin. Przy dużym nasileniu szkodnika spadek plonu może dochodzić do 50%.

FOT. 3. KORZENIE MARCHWI OPANOWANE PRZEZ BAWEŁNICĘ TOPOLOWO-MARCHWIOWĄ


Bawełnica jest gatunkiem dwudomnym. Jej wiosenne pokolenia (od 3 do 6) rozwijają się na liściach topoli, na których tworzą charakterystyczne pojedyncze galasy w centralnej części blaszki liściowej. Osobniki występujące na topolach są jasnozielone. Pojawiające się od czerwca formy uskrzydlone przelatują na marchew dając początek 6– 9 bezskrzydłym pokoleniom. Największą szkodliwość bawełnicy stwierdzono w sierpniu i wrześniu. Jesienią uskrzydlone osobniki wracają na topole, gdzie składają pod korę jaja, które zimują.
Ochrona. Nie należy zakładać plantacji w pobliżu większych skupisk topól. W przypadku opanowania przez szkodnika ponad 30% powierzchni uprawy, należy przyspieszyć termin zbioru korzeni.
Istotne zmniejszenie strat daje zaprawianie nasion insektycydem Gaucho 350 FS (w połączeniu z zaprawami grzybobójczymi) tak, jak to podano w części dotyczącej ochrony przed połyśnicą. Pozostałe zaprawy owadobójcze nie są skuteczne w zwalczaniu bawełnicy.
Jeżeli do zaprawiania nasion użyto innego niż Gaucho preparatu, to w pierwszej połowie sierpnia należy plantację opryskać jednym z następujących insektycydów: Pirimor 500 WG (0,5 kg/ha), Pirimor 25 WG (l kg/ha), Orthene 75 SP (l kg/ha), Nurelle D 550 EC (0,5 l/ha) lub Confidor 200 SL (0,5 l/ha). Zabieg należy powtórzyć po 7–10 dniach.

Mszyca głogowo-marchwiana (Dysaphis crataegi). Jej kolonie zasiedlają podstawę naci, szyjkę korzeniową oraz górną część korzenia marchwi. Przy większej liczebności tworzą rodzaj "kożucha", szczelnie pokrywającego powierzchnię ziemi dookoła roślin (fot. 4). Wysysanie soków powoduje zahamowanie wzrostu korzenia, a nać ulega przebarwieniu i zniekształceniu.

FOT. 4. ROŚLINY OPANOWANE PRZEZ MSZYCĘ GŁOGOWO-MARCHWIOWĄ


Mszyce są zielone, długości do 3 mm, pokryte szarym nalotem woskowym. Jest to również gatunek dwudomny. Mszyce wiosennych pokoleń żerują na liściach głogu, które zwijają się na brzegach przybierając czerwonawą barwę. Ukazujące się od połowy maja uskrzydlone osobniki przelatują na marchew, a także na inne rośliny baldaszkowate, dając początek letnim pokoleniom. We wrześniu przelatują z powrotem na głóg składając na gałęziach jaja, które tam zimują.
Ochrona. Nie należy zakładać plantacji marchwi w bezpośrednim sąsiedztwie krzewów głogu. W okresie pojawiania się pierwszych kolonii mszyc należy opryskać uprawę jednym z podanych insektycydów: Basudin 25 EC (0,9 l/ha), Basudin 600 EW (0,35 l/ha), Diazinon 250 EC (0,9 l/ha), Diazol 250 EC (0,9 l/ha), Fyfanon 500 EC (1,2 1/ha), Hostaquick 500 EC (0,3 l/ha), Pirimor 500 WG (0,4–0,5 kg/ha), Pirimor 25 WG (1 kg/ha), Nurelle D 550 EC (0,5 l/ha), Sumithion 500 EC (0,9 l/ha), Sumithion Super 1000 EC (0,45 l/ha). Zabieg należy ograniczyć do miejsc występowania, ponieważ szkodnik ten nie zasiedla równomiernie całej powierzchni pola.

Mszyca wierzbowo-marchwiowa (Cavariella aegopodii). Bezskrzydłe osobniki są zielone, długości do 2,7 mm. Forma uskrzydlona (zielona, z czarną głową i tułowiem) pojawia się na polu bardzo wcześnie żerując już na wschodzących roślinach, co przy liczniejszym wystąpieniu prowadzi do ich wyginięcia. Jest to gatunek dwudomny — zimuje na wierzbie. Oprócz marchwi, uszkadza także inne rośliny baldaszkowate (jest groźnym szkodnikiem kopru, szczególnie w okresie wschodów).
Ochrona — jak przed mszycą głogowo-marchwianą.

Mszyca marchwiowa ondulująca (Semiaphis dauci). Owady te żerują na środkowych liściach, powodując zahamowanie ich wzrostu i silną deformację. Rośliny są skarlałe, ze słabo rozwiniętymi korzeniami. Głowa i tułów uskrzydlonych osobników są czarne, a odwłok zielony. Bezskrzydłe osobniki są jaśniejsze, z brązową głową, osiągają długość do 1,7 mm.
Ochrona. Okresowe niszczenie chwastów, szczególnie z rodziny baldaszkowatych. Przy zwalczaniu chemicznym należy wykonać dwa zabiegi w odstępie 7 dni, używając tych samych insektycydów, które są zalecane do zwalczania mszycy głogowo-marchwianej.

Golanica zielonka (Trioza apicalis). Larwy i osobniki dorosłe wysysają soki z tkanki, co powoduje skręcanie się liści i kędzierzawienie. Młode rośliny zamierają. Szkodnik ten należy do rodziny miodówkowatych. Uskrzydlona golanica ma długość do 3 mm, jest zielonkawa, z czerwonymi oczami. Larwa jest jaśniejsza, również czerwonooka, płaska, z frędzelkami po bokach ciała. Zimują osobniki dorosłe na igłach sosny lub innych drzew szpilkowych oraz na dziko rosnącej marchwi.
Ochrona. Po licznym wystąpieniu szkodnika w poprzednim roku uprawy, w kolejnym plantację należy założyć z dala od zadrzewień, szczególnie drzew iglastych. Golanica występuje placowo — zabieg można ograniczyć do miejsca jej wystąpienia, używając jednego z insektycydów przeznaczonych do zwalczania mszycy głogowo-marchwianej.



W ubiegłym roku na plantacjach całej Polski licznie wystąpiły rolnice (fot. 5) wyrządzając poważne szkody. Opis tej grupy szkodników oraz metody ochrony przed nimi będą podane w następnej części artykułu.

FOT. 5. ROLNICE NA USZKODZONYM KORZENIU MARCHWI