• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 03/2001

WERBENY MNOŻONE WEGETATYWNIE

Od kilku lat poszerza się asortyment gatunków i odmian roślin służących do dekoracji balkonów, tarasów, kwietników. "Boom rabatowy" rozpoczął się w Polsce od 'Surfinii' — petunii, za którą w ślad pojawiły się inne mnożone wegetatywnie rośliny o kaskadowym wzroście. W konsekwencji, z roku na rok coraz bogatszy jest dobór odmian werben (Verbena x hybrida) cechujących się silnym wzrostem i rozmnażanych przez sadzonkowanie. Obecnie jest ich ponad 90, zebranych w serie lub oferowanych pojedynczo.
Początki kariery kaskadowych werben
Pierwszą, wyraźnie różniącą się od uprawianych wcześniej werben, rozmnażanych z nasion, była seria Tapien (fot. 1), której przedstawicielki wyróżniają się szybkim wzrostem oraz długimi pędami, obfitym, długotrwałym kwitnieniem (nie przerywa go tworzenie się owoców i nasion), tolerancją wobec chłodów (jesienne kwitnienie trwa nawet wówczas, gdy temperatura spada do –4°C), a także wobec mączniaka prawdziwego, i łatwym ukorzenianiem się sadzonek pędowych.

FOT. 1. WERBENY Z SERII TAPIEN - NA PIERWSZYM PLANIE


Obecnie oferta rynkowa werben mnożonych wegetatywnie jest dużo bogatsza. Prócz roślin o kaskadowym wzroście, które stanowią większość, dostępne są również odmiany o wzniesionych pędach. Różnorodne są ponadto barwy kwiatów — od bieli, poprzez odcienie różu, czasami z perłowym połyskiem, oraz czerwieni do fioletów — i odcienie liści. Ta ostatnia cecha podnosi walory ozdobne roślin, zwłaszcza w fazie poprzedzającej kwitnienie.
Zaletą werben jest też ich niewielka wrażliwość na wirusy. Wyodrębniono co prawda grupę wirusów występujących w tych roślinach (między innymi gatunki z rodziny tospowirusów, wirus mozaiki lucerny, wirus żółtej mozaiki fasoli), ale nie dają one żadnych silnych objawów zewnętrznych, a rośliny rozwijają się zdrowo. Nie istnieją zatem obawy o wystąpienie plagi chorób wirusowych, które dają się we znaki, na przykład w uprawie petunii.

Różne pochodzenie
Duża różnorodność kolorów i kształtów tych werben wynika z pochodzenia: w powstawaniu odmian mnożonych wegetatywnie udział brało ponad 20 gatunków dziko rosnących na obu kontynentach Ameryki. Największy miały: - Verbena peruviana (zasiedla wyżyny Ameryki Południowej, a odznacza się płożącymi lub przewieszającymi się pędami, które przy kontakcie z podłożem łatwo się ukorzeniają, drobnymi, wrębnymi liśćmi i niewielkimi kwiatostanami), - Verbena tenera (występuje w południowej Brazylii, ma mocny wzrost, pędy nisko rozesłane, kwiaty najczęściej w odcieniach różu oraz fioletu), - Verbena elegans var. asperata (pochodzi z Teksasu, ma podobne cechy, jak poprzednia). Często trudno jest określić rodowód konkretnej odmiany, bowiem są one z reguły otrzymane przez wielokrotne krzyżowanie. Istnieją zatem niekiedy trudności z przyporządkowaniem, licznych już, odmian do poszczególnych grup.

Klasyfikacja
- Grupa Gracilis. U odmian ją reprezentujących dominują cechy V. peruviana: delikatny pokrój, drobne, często głęboko wrębne lub nawet sieczne liście, niewielkie kwiaty, zebrane w małych kwiatostanach, oraz duża tolerancja wobec mączniaka prawdziwego i chłodów. Należą tu serie Tapien (fot. 1; 5-odmianowa, reprezentowana m.in. przez 'T. Blue' — odmianę o kwiatach fioletowych, które przyjemnie pachną), Tiroler i Piccolo oraz pojedyncze odmiany: 'Butterfly' — ciemnoróżowa w czasie chłodów, jaśniejąca w dni ciepłe, 'Rosenquarz' — jasnoróżowa z "oczkiem", 'Bregkristall' — biała, 'Granat' — ognistoczerwona, 'Carneol' — różowa oraz nowość — 'Ipanema Blue Vilena' (fot. 2), niebieskofioletowa, która odznacza się delikatniejszym pokrojem i ma być o dwa tygodnie wcześniejsza od odmian z serii Tapien.

FOT. 2. 'IPANEMA BLUE VILENA'


Seria T a p i e n była nowością 1995 roku, jako pierwsza zaoferowała ją firma Kientzler. Tworzy prawdopodobnie najdłuższe pędy wśród wszystkich werben kaskadowych, mogące osiągnąć 80–100 cm pod koniec wegetacji. Obficie się krzewi, zdrowo rośnie, zakwita średnio późno i kwitnie nieprzerwanie, choć nie najobficiej. Poleca się ją do skrzynek balkonowych lub pojemników tarasowych — w kompozycjach z innymi gatunkami bądź samodzielnie — a także na rabaty. Na pędach w kontakcie z podłożem licznie wytwarzają się bowiem korzenie przybyszowe, dzięki którym rośliny rozrastają się szeroko tworząc dywan.
- Grupa Elegans. Odmiany należące do niej mają mocniejszy pokrój, małe liście w kształcie liści dębu oraz wcześniej zakwitają. Te ostatnie cechy sugerują pochodzenie grupy od gatunku V. tenera. Należą do niej serie: Babylon (9 odmian, wsród których znajduje się nowość, 'B. White', o czysto białych kwiatach, odznaczająca się dużą wczesnością i być może będąca zwiastunem zupełnie nowej serii), Kleopatra (7-odmianowa), Freefall (fot. 3) oraz kilkanaście odrębnych odmian. Są to: 'Venus' (różowa, pachnąca), 'Aphrodite' (fioletowo-biała), 'Aida' (purpurowa), 'Ophelia' (ciemnofioletowa), 'Nero' (czerwona), 'Nerito' (czerwona, drobnokwiatowa) — wszystkie o pędach przewieszających się, a także odmiany o pędach wyprostowanych — 'Blaze' (czerwona), 'Blaue Grotte' (granatowa), 'Stephan' (biała), 'Grü-Purpurball' (ciemnobiskupia z białym oczkiem), 'Grü-Rubin' (czerwona), 'Grü-Pastell' (różowa).

FOT. 3. 'FREEFALL LIGHT LAVENDER'


Odmiany z serii B a b y l o n (fot. 4), wyhodowanej w firmie Novartis Seeds (obecnie Syngenta Seeds), zakwitają bardzo wcześnie, gdyż są mało wrażliwe na niskie natężenie światła. Wyróżniają się ponadto szeroką skalą barw kwiatów, dość zwartym pokrojem i obfitym krzewieniem się roślin, przy czym niektóre mają początkowo wyprostowane pędy. Kwiaty są na ogół duże, wyjątek stanowią: 'B. Silver Perlena' (srebrzystobiała), 'B. Cherry Red Charmena' (wiśniowoczerwona) i 'B. Pink Morena' (różowa). Większość odmian kwitnie obficie, ale na początku wegetacji. Potem kwitnienie słabnie, a przekwitające kwiatostany pogarszają wygląd roślin. Werbeny z serii Babylon nadają się do uprawy w pojemnikach sadzone samodzielnie lub z innymi gatunkami, a część z nich również do uprawy na rabatach.

FOT. 4. PRZEDSTAWICIELKI Z SERII BABYLON


Werbeny z serii K l e o p a t r a (czasem figuruje jako Cleopatra) cechuje średnio silny wzrost i obfite tworzenie pędów bocznych. Jest ona dość wczesna, kwiaty osiągają średnią wielkość, lecz zebrane są w dość dużych kwiatostanach (fot. 5). W czasie deszczowej pogody stają się jednak podatne na mączniaka prawdziwego. Ponadto słabo się oczyszczają z przekwitających kwiatostanów, które latem powinno się usuwać. Werbeny z tej serii dobrze wyglądają sadzone w kompozycjach wielogatunkowych.

FOT. 5. 'KLEOPATRA WHITE'


- Grupa Grandiflora. Duże jasnozielone i lekko wrębne liście oraz duże kwiaty zebrane w płaskich kwiatostanach to cechy wyraźnie przypominające tradycyjne odmiany werben uprawianych z siewu. Jednak dłuższe, przewieszające się łodygi, niezawiązywanie nasion, obfite krzewienie się, łatwość rozmnażania przez sadzonki i zwiększona tolerancja wobec mączniaka prawdziwego są następstwem pokrewieństwa należących do tej grupy form z V. tenera i V. peruviana.
Należy tu seria T e m a r i, oferowana obecnie w pięciu odmianach, które odznaczają się trwałymi barwami kwiatów, średnio silnym krzewieniem i pędami płasko ścielącymi się po powierzchni podłoża, przewieszającymi się poza krawędzie pojemników (fot. 6). Wywodząca się od poprzedniej, seria Temari Patio składa się z 4 odmian (fot. 7), które mają łodygi początkowo bardziej wyprostowane i krótsze. Dzięki temu nadają się do sadzenia na rabatach.

FOT. 6. NAJPOPULARNIEJSZA, CZERWONO KWITNĄCA, ODMIANA Z SERII TEMARI - 'T. SCARLET'




FOT. 7. ODMIANY Z NOWEJ SERII TEMARI PATIO


Jedną z najnowszych serii odmian mnożonych wegetatywnie jest T u k a n a wyhodowana przez firmę Novartis Seeds. Pierwszą z odmian była w tym przypadku 'T. Scarlet Scarlena', o intensywnie czerwonych kwiatach zebranych w okazałych i licznych kwiatostanach, najbardziej zwarta, wczesna. Najmłodsze kreacje w tej serii to 'T. Denim Blue Spikena' (pokrój średnio zwarty, kwiaty niebieskie, lekko pachnące) i 'T. Salmon Rose Salmena' (kwiaty łososioworóżowe, dłuższe międzywęźla, najpóźniejsza — fot. 8). Wszystkie silnie rosną, dość dobrze się krzewią, są tolerancyjne wobec niekorzystnych warunków pogodowych i chorób grzybowych. 'Tukana Scarlet Scarlena' w czasie niemieckich doświadczeń porównawczych przeprowadzanych w 1999 roku w Saksonii, którym poddano 91 odmian werben mnożonych wegetatywnie, zajęła pierwszą lokatę wśród pięciu najobficiej i najrównomierniej kwitnących odmian.

FOT. 8. 'TUKANA DENIM BLUE SPIKENA' ORAZ 'T. SALMON ROSE SALMENA'


- Na pograniczu grupy Elegans i Grandiflora umieścić można coraz liczniejsze odmiany firmy Unger, określane wspólną nazwą D i a m o n d s. Wśród nich zwracają uwagę, między innymi: 'D. Lolith' — fioletowoniebieska, kwitnąca nawet w temperaturze –8°C; 'D. Topas' — niebieska, o pachnących kwiatach, szczególnie tolerancyjna wobec mączniaka, 'D. Apricot' — brzoskwiniowa (!), 'D. Spinell' — o zmiennej barwie kwiatów, od jasno- do intensywnie różowej. Odmiany te mają łodygi początkowo wyprostowane, potem przewisające poza krawędzie pojemników, mocną budowę i duże kwiaty, lecz stosunkowo małe liście. Cechą wyróżniającą odmiany z serii Diamonds jest ich zdrowotność, w tym duża tolerancja wobec mączniaka prawdziwego. Kwitnienie niektórych z nich nie jest bardzo obfite, ale za to kwiatostany są duże.

Cele hodowli nowych odmian wreben mnożonych wegetatywnie
- Zwiększenie odporności na choroby grzybowe, zwłaszcza mączniaka prawdziwego. Znajdujące się na rynku odmiany kaskadowe infekowane są przeciętnie o dwa tygodnie później niż odmiany uprawiane z siewu, a i stopień porażeń tych pierwszych jest o 75% niższy. Ciągle jednak nie ma form całkowicie odpornych — choroba daje o sobie znać zwłaszcza w deszczowych latach.
- Poszukiwanie nowych, atrakcyjnych barw kwiatów. Nie ma, jak do tej pory, odmian żółtych i pomarańczowych. Otrzymanie takich byłoby możliwe po zastosowaniu w hodowli metod inżynierii genetycznej, gdyż w obrębie rodzaju Verbena nie ma najprawdopodobniej genów odpowiedzialnych za powstawanie takich barw.
- Poprawa wczesności i obniżenie wrażliwości na niedobory światła, tak by uprawa była jak najkrótsza, a rośliny w sezonie wiosennej sprzedaży obficie kwitły (obecnie werbeny, z pojedynczymi rozwiniętymi kwiatostanami na wierzchołkach pędów, często nie wytrzymują konkurencji z innymi gatunkami sprzedawanymi z większą liczbą kwiatów).
- Zapach. Wyróżniają się nim już niektóre z oferowanych odmian (staje się on intensywniejszy wieczorem). Pachną kwiaty lub liście, niekiedy całe rośliny. Krzyżowanie z dzikimi gatunkami, o miłej woni, może uatrakcyjnić ofertę weben.

Uprawa
Zależnie od celu uprawy, rozpoczyna się ją w styczniu, gdy planuje się otrzymanie silnie rozrośniętych roślin w wiszących pojemnikach (kwitnienie w końcu kwietnia), albo w marcu, gdy produkuje się mniejsze okazy w doniczkach 10-centymetrowych, zakwitające na początku maja. Ukorzenione sadzonki, najczęściej dwuwęzłowe, oferowane są od końca grudnia do końca marca. Jeśli tylko posiada się zdrowe rośliny mateczne, odmiany nieobjęte ochroną licencyjną można rozmnożyć samemu przez sadzonki wierzchołkowe (wskazane byłyby w tym przypadku trójwęzłowe), ukorzeniając je w przepuszczalnym podłożu, w temperaturze 18–20°C. Trwa to przeciętnie 2 tygodnie. Zaleca się użycie ukorzeniaczy, na przykład Rhizoponu A (0,5%) lub innych przeznaczonych dla sadzonek zielnych lub półzdrewniałych, gdyż to poprawia jakość systemu korzeniowego. Dla otrzymania okazałych roślin sadzi się po 3–5 ukorzenionych sadzonek do pojemników o średnicy 25–30 cm. Pojedyncze rośliny umieszcza się natomiast w doniczkach 10–14-centymetrowych.
Werbeny wymagają podłoża o dużym kompleksie sorpcyjnym, dość ciężkiego i średnio przepuszczalnego. Najlepsza jest mieszanka torfu wysokiego z gliną w proporcji objętościowej 3 : 1, o pH od 5,5 do 6,5. Ze względu na duże wymagania pokarmowe tych roślin substrat należy wzbogacić w 2, 3 kg nawozu o spowolnionym działaniu na 1 m3 mieszanki. Poza tym warto dodać 1 kg dobrze rozpuszczalnego w wodzie nawozu wieloskładnikowego, który pokryje potrzeby roślin w początkowym okresie ich wzrostu. Proporcje podstawowych składników pokarmowych — N, P, K — podawanych w nawożeniu podstawowym czy pogłównym powinny wynosić mniej więcej 20 : 10 : 20. Po zakorzenieniu się w nowym podłożu, to jest po około 14 dniach od posadzenia ukorzenionych sadzonek do doniczek finalnych, należy rozpocząć dokarmianie. Można zasilać co tydzień, roztworem 0,1–0,15%, lub z każdym podlewaniem (fertygacja) — roztworem o stężeniu 0,05%.
Werbeny mają stosunkowo małe wymagania cieplne. Wyższa temperatura (18°C) niezbędna jest jedynie przez dwa tygodnie po posadzeniu roślin do doniczek, dla dobrego rozwoju korzeni. Dalszą uprawę można prowadzić w 15°C, zwłaszcza przy późnych terminach sadzenia. Dla werben posadzonych w styczniu lub lutym lepsza jest temperatura 12–14°C. Trzeba pamiętać, że wyższa stymuluje wzrost wydłużeniowy pędów, ujemnie wpływa na rozkrzewienie się roślin i sprzyja występowaniu niektórych szkodników. Zatem, w im wyższej temperaturze uprawia się werbeny, tym częściej należy je traktować retardantami wzrostu, by rośliny miały efektowny, zwarty pokrój. Przy uprawie w 16°C skarla się co 14 dni, przy 18°C — co 7–10 dni, przy 12–14°C — co 21 dni. Uprawa w tym ostatnim przypadku trwa jednak o 2, 3 tygodnie dłużej. Stwierdzono, że od 1 do 2 tygodni chłodu (6–8°C), po okresie intensywnego wzrostu, przyspiesza kwitnienie i wzmaga jego obfitość. Taki zabieg poleca się zwłaszcza w przypadku roślin produkowanych od stycznia w dużych, wiszących pojemnikach. W ostatnim miesiącu uprawy zaleca się obniżenie temperatury o 2°C w celu zahartowania roślin przed sprzedażą.
Werbeny mają duże wymagania świetlne. Dostatek światła skraca okres uprawy, pomaga w utrzymaniu zwartego pokroju roślin i zwiększa liczbę kwiatostanów. W doświadczeniach użycie w czasie uprawy białej folii, która odbijała światło zwiększając jego natężenie, umieszczonej na matach podsiąkowych (ograniczającej rozwój glonów) wyraźnie wpłynęło na wytworzenie krótszych pędów niż w przypadku zastosowania folii czarnej. Dłuższy dzień może przyspieszyć kwitnienie. Kierunkiem hodowli jest osłabienie reakcji odmian na niedobory światła. Już teraz niektóre serie odmianowe (np. Temari, Tukana) zakwitają mniej więcej w tym samym terminie zarówno przy długim, jak i krótkim dniu. Długość dnia może jednak nadal wpływać na pokrój roślin. Dziesięciogodzinny dzień stosowany okresowo lub stale może wpływać na tworzenie krótszych pędów i zwiększenie stopnia rozkrzewienia werben.
Pokrój modyfikuje się przede wszystkim za pomocą uszczykiwania i retardantów. Ten pierwszy zabieg trzeba przeprowadzić już po przekorzenieniu bryły w doniczce docelowej, gdy werbeny wznowią wzrost. Zapobiega to powstawaniu "pustego środka" i sprzyja zagęszczeniu się roślin już u nasady łodyg. Zaleca się uszczykiwanie pędów nad 4. węzłem. Jeśli rozpoczyna się uprawę od marca i prowadzi ją w niskiej temperaturze, jednokrotne ich przycięcie zazwyczaj wystarczy (tym bardziej że rośliny zakwitają po 6–10 tygodniach od tego zabiegu). Jeśli jednak uprawa trwa dłużej, konieczne jest powtórne, a w nielicznych przypadkach, również trzecie uszczykiwanie, zawsze nad 4., 5. parą liści. Przy produkcji okazałych roślin, w pojemnikach o średnicy 25–30 cm, niezbędne wydaje się opryskiwanie retardantem wzrostu, przeprowadzane po każdym kolejnym uszczykiwaniu, gdy młode pędy boczne mają około 3 cm długości. Najczęściej używa się preparatu B-Nine 85 SP (odpowiednik Alaru) w koncentracji 0,3–0,5% opryskując powierzchnię roślin. Można wykorzystać także Topflor (pamiętając o jego przedłużonym działaniu) w stężeniu 0,05%. Skarlanie można natomiast pominąć w uprawie małych roślin, w doniczkach o średnicy 10 cm, w późniejszych terminach i w niskiej temperaturze. Zamiast preparatami skarlającymi, można traktować rośliny zmienną temperaturą (DIF) — od południa utrzymując ją na poziomie 12°C, a od 18.00 podwyższając do 16°C — lub stosować "chłodny poranek" (Cool Morning) — od 5.00 do 11.00 około 6–8°C*.
Podlewanie powinno być regularne i dość obfite. Każdorazowe przesuszenie podłoża może bowiem powodować żółknięcie starszych liści, opóźnienie kwitnienia i wzmagać podatność werben na infekcje grzybowe oraz uszkodzenia przez szkodniki. Dobrą metodą uprawy jest więc wykorzystanie stołów zalewowych lub mat podsiąkowych. Przy produkcji dużych roślin w wiszących pojemnikach wskazane jest nawadnianie kroplowe, przez umieszczone w jednej doniczce dwie kapilary.
Werbeny bywają atakowane przez wciornastki i przędziorki — zwłaszcza podczas uprawy w wysokiej temperaturze (powyżej 16°C) oraz w okresach przesuszania roślin. Do innych szkodników tych roślin należą: miniarki, mączliki i mszyce. Najgroźniejszą z chorób jest mączniak prawdziwy (Sphaerotheca fuliginea), atakujący zwłaszcza odmiany o niebieskich kwiatach. Zdarza się też septorioza (Septoria verbenae) oraz szara pleśń (Botrytis cinerea).

Autor pracuje w Katedrze Roślin Ozdobnych Akademii Rolniczej w Poznaniu