• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 04/2001

ŚWIADCZENIA PIENIĘŻNE WYPŁACANE PRZEZ KASĘ ROLNICZEGO UBEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO

W poprzednich numerach "Hasła Ogrodniczego" (11 i 12/2000 oraz 1/2001) pisaliśmy o zasadach funkcjonowania ubezpieczenia społecznego rolników. W cyklu rozpoczętym poniższym artykułem Autorka omówi świadczenia pieniężne przysługujące rolnikom, ich małżonkom oraz domownikom (red.).
Rolnicy, ich małżonkowie oraz domownicy, którzy podlegają ubezpieczeniu społecznemu rolników, mogą ubiegać się o przyznanie prawa do wszystkich świadczeń pieniężnych przewidzianych w przepisach ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. nr 7, poz. 25 z 1998 r., z późniejszymi zmianami). Do świadczeń z ubezpieczenia emerytalno-rentowego należą: - emerytura rolnicza i renta inwalidzka rolnicza, - renta rodzinna, - dodatki do emerytur i rent oraz - zasiłek pogrzebowy. Z kolei świadczeniami z ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego są: - jednorazowe odszkodowanie z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu albo śmierci wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej, - zasiłek chorobowy, - zasiłek z tytułu urodzenia lub przyjęcia dziecka na wychowanie oraz - zasiłek macierzyński.
Wymienione świadczenia przysługują zarówno ubezpieczonym obowiązkowo, jak i na wniosek (dobrowolnie) i mogą być przyznane, nawet jeżeli rolnik nie opłacił lub zalega w opłacaniu składek na ubezpieczenie społeczne (ale pod warunkiem, że był zobowiązany do ich opłacenia). Składki (łącznie z odsetkami za nieterminową zapłatę) mogą być bowiem potrącone rolnikowi z przyznanych świadczeń pieniężnych.
Prawo do emerytury lub renty inwalidzkiej ustalane jest na podstawie wniosku osoby zainteresowanej, który powinna ona złożyć w oddziale regionalnym lub placówce terenowej KRUS, właściwej ze względu na miejsce położenia gospodarstwa rolnego (działu specjalnego).

Warunki przyznania emerytury rolniczej
Przepisy ustawy zakładają , że emerytura rolnicza przysługuje ubezpieczonemu, który bez względu na płeć podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez co najmniej 100 kwartałów (25 lat) oraz osiągnął wiek emerytalny — 65 lat dla mężczyzn oraz 60 lat dla kobiet. Limit wieku może ulec skróceniu na podstawie innych przepisów (na przykład o 5 lat w przypadku kombatantów).
Chociaż przepisy ustawy nie posługują się pojęciem wcześniejszej emerytury rolniczej, to potocznie określenia tego używa się do wskazania, że chodzi o emeryturę rolniczą dla osób, które nie osiągnęły jeszcze wieku emerytalnego. Ten rodzaj świadczenia dotyczy jednak tylko rolnika lub jego małżonka, ale nie domowników. Ustawa wymaga bowiem w tym przypadku: l osiągnięcia wieku 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn, l podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez co najmniej 120 kwartałów (bez względu na płeć) oraz l zaprzestania działalności rolniczej w rozumieniu przepisów. W praktyce rolnik spełnia ten ostatni wymóg, jeżeli przekaże gospodarstwo rolne lub zlikwiduje dział specjalny. Z przekazanego gospodarstwa rolnik może wyłączyć i pozostawić sobie grunty, których łączna powierzchnia nie zobowiązuje do podlegania podatkowi rolnemu. Domownikowi nie można przyznać wcześniejszej emerytury, gdyż — z założenia ustawowego — jest on osobą pracującą w gospodarstwie rolnika, a nie posiadającą i prowadzącą gospodarstwo lub dział specjalny na własny rachunek.

Warunki przyznania inwalidzkiej renty rolniczej
Jest to świadczenie pieniężne, przysługujące ubezpieczonemu, który jest długotrwale niezdolny do pracy w gospodarstwie i podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez co najmniej:
- 4 kwartały, jeżeli niezdolność do pracy powstała przed 20. rokiem życia;
- 8 kwartałów, jeżeli niezdolność powstała pomiędzy 20. a 22. rokiem życia;
- 12 kwartałów, jeżeli niezdolność powstała pomiędzy 22. a 25. rokiem życia;
- 16 kwartałów, jeżeli niezdolność powstała pomiędzy 25. a 30. rokiem życia;
- 20 kwartałów, jeżeli niezdolność powstała w wieku powyżej 30 lat;
- jakikolwiek okres, jeżeli niezdolność jest skutkiem wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej.
Wymagane jest również, aby niezdolność do pracy w gospodarstwie powstała w czasie podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu lub w okresie do 18 miesięcy od jego ustania. Gdy ubezpieczony w wieku powyżej 30 lat stał się długotrwale niezdolny do pracy w gospodarstwie, okres 20 kwartałów powinien przypadać w ciągu 10 lat przed zgłoszeniem wniosku o rentę inwalidzką rolniczą, a jeżeli zainteresowany rentą w chwili zgłoszenia wniosku nie prowadzi działalności rolniczej — okres 20 kwartałów powinien przypadać przed dniem powstania długotrwałej niezdolności do pracy rolniczej.
Ubezpieczonego uważa się za długotrwale niezdolnego do pracy w gospodarstwie rolnym, jeżeli — ze względu na możliwość pogorszenia się jego stanu zdrowia — istnieją przeciwwskazania do osobistego wykonywania niezbędnych prac w gospodarstwie dłużej niż przez 6 miesięcy. Potwierdzenie niezdolności do pracy należy do lekarza rzeczoznawcy KRUS, który orzeka w 1. instancji, lub do komisji lekarskiej KRUS (2. instancja, w wyniku odwołania od orzeczenia lekarza rzeczoznawcy). Orzeczenie komisji lekarskiej jest prawomocne i nie można się od niego odwoływać. Odwołanie przysługuje natomiast od decyzji oddziału regionalnego KRUS, jeśli na podstawie prawomocnego orzeczenia o braku długotrwałej niezdolności do pracy w gospodarstwie wyda on decyzję odmawiającą prawa do renty inwalidzkiej rolniczej. Zainteresowany ma prawo — do 30 dni od otrzymania tej decyzji — wnieść odwołanie do sądu okręgowego — sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.

Renta inwalidzka rolnicza stała i okresowa
Rentę inwalidzką przyznaje się jako stałą, jeżeli ubezpieczony jest długotrwale i stale niezdolny do pracy w gospodarstwie rolnym. Warunkiem uznania niezdolności za stałą są nieodwracalne zmiany w stanie zdrowia, w stopniu powodującym przeciwwskazania do wykonywania niezbędnych prac w danym gospodarstwie w okresie dłuższym niż 6 miesięcy. Rentę inwalidzką przyznaje się również jako stałą, jeżeli ubezpieczony osiągnął wiek o 5 lat krótszy od wieku emerytalnego
Ubezpieczonym, którzy nie spełniają tych warunków, ale posiadają prawo do renty inwalidzkiej, przyznaje się rentę okresową do końca miesiąca, w którym przypada termin badania kontrolnego (uprawniony kierowany jest na to badanie z urzędu), z zastrzeżeniem możliwości skrócenia tego czasu w przypadku objęcia rolnika innym ubezpieczeniem społecznym.
Osoby pobierające rentę inwalidzką rolniczą okresową muszą się więc liczyć z faktem, że stracą prawo do jej pobierania, jeżeli będą podlegały innemu ubezpieczeniu społecznemu.

Okresy uwzględniane przy ustalaniu prawa do emerytury rolniczej oraz renty inwalidzkiej rolniczej
Jak zaznaczono wcześniej, emerytura lub renta inwalidzka przysługuje ubezpieczonemu, który przez odpowiedni okres podlega ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu. Ponieważ nie wszystkie osoby spełniają ten wymóg, przepisy o ubezpieczeniu społecznym rolników pozwalają na zaliczenie do okresu podlegania ubezpieczeniu również:
- Czasu podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników indywidualnych i członków ich rodzin w latach 1983–1990; jest to ubezpieczenie, któremu rolnicy, ich małżonkowie i domownicy podlegali na podstawie ustawy z 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin ( Dz. U. nr 24, poz. 133 z 1989 r., z późniejszymi zmianami).
- Czasu prowadzenia gospodarstwa rolnego i pracy w nim po ukończeniu 16. roku życia, przed 1 stycznia 1983 r.; dotyczy to okresu, w którym rolnicy podlegali ubezpieczeniu społecznemu na podstawie ustawy z 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin ( Dz. U. nr 32, poz.140 ), oraz okresu sprzed 1 lipca 1977 r. — przed wprowadzeniem ubezpieczenia społecznego rolników.
- Czasu pobierania renty inwalidzkiej rolniczej (jednak nie dłużej niż 2 lata).
- Czasu uwzględnianego przy ustalaniu prawa do emerytury w systemie pracowniczym (określonego w przepisach ustawy z 7 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych — Dz. U. nr 162, poz. 1118, z późniejszymi zmianami).
Wszystkie wyżej wymienione przedziały czasu mogą być zaliczone do okresu ubezpieczenia emerytalno-rentowego pod warunkiem, że nie zostały uwzględnione przy ubieganiu się o emeryturę lub rentę z tytułu innego ubezpieczenia społecznego.

Ogólne zasady ustalania emerytury lub renty inwalidzkiej rolniczej
Oba świadczenia ustala się według takich samych zasad. Dlatego też osoba, której przyznano prawo do renty inwalidzkiej po ukończeniu wieku emerytalnego nie musi składać wniosku o emeryturę, bowiem to drugie świadczenie nie będzie wyższe.
Zarówno emerytura, jak i renta inwalidzka składają się z dwóch części — składkowej i uzupełniającej — których suma stanowi pełną wysokość świadczenia.
Mechanizm obliczania wysokości tych świadczeń jest dosyć skomplikowany i wynika z art. 25 (dotyczy części składkowej) i 26 (dotyczy części uzupełniającej) ustawy z 20 grudnia 1990 r. Ogólnie wysokość świadczeń emerytalno-rentowych zależy od okresu opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników, wysokości tych składek w latach 1983–90, długości okresu pracy w gospodarstwie przed wprowadzeniem obowiązkowego ubezpieczenia (nie dalej jednak niż z 25 lat wstecz przed nabyciem prawa do świadczeń emerytalno-rentowych) oraz od długości okresów podlegania innemu ubezpieczeniu społecznemu (na przykład z tytułu zatrudnienia poza rolnictwem — ubezpieczenie w ZUS).
Wysokość części składkowej i uzupełniającej emerytury lub renty inwalidzkiej rolniczej ustalana jest za pomocą indywidualnego wskaźnika wymiaru świadczenia lub jego części (szczegółowe informacje na ten temat przedstawimy w kolejnym artykule).

Wypłata emerytury lub renty inwalidzkiej rolniczej
Warunkiem wypłaty pełnej emerytury lub renty inwalidzkiej (czyli części składkowej i uzupełniającej) jest zaprzestanie prowadzenia działalności rolniczej. Jednocześnie ustawa uznaje, że emeryt lub rencista zaprzestał prowadzenia tej działalności, jeżeli ani on, ani jego małżonek nie jest właścicielem (współwłaścicielem) lub posiadaczem gospodarstwa podlegającego opodatkowaniu podatkiem rolnym (czyt. HO 11/2000) i nie prowadzi działu specjalnego w rozumieniu przepisów podatkowych (czyt. HO 1/2001). Jeżeli rolnik nadal prowadzi działalność rolniczą, przyznana mu emerytura lub renta inwalidzka zostaje ograniczona do części składkowej, natomiast wypłata części uzupełniającej jest zawieszona w całości lub w określonej części (25% lub 50%). Wypłata pełnych świadczeń może nastąpić dopiero wtedy, gdy rolnik udowodni zaprzestanie prowadzenia działalności rolniczej, przedkładając:
- akt notarialny — w razie zawarcia jakiejkolwiek umowy przenoszącej własność i posiadanie gospodarstwa rolnego na inną osobę (np. umowa darowizny, sprzedaży, o dożywocie);
- umowę dzierżawy zgłoszoną do ewidencji gruntów i budynków, zawartą w formie pisemnej co najmniej na 10 lat, z osobą niebędącą małżonkiem emeryta (rencisty), jego zstępnym lub pasierbem, osobą pozostającą z emerytem lub rencistą we wspólnym gospodarstwie domowym oraz małżonkami wyżej wymienionych;
- decyzję Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, w razie odpłatnego przekazania gospodarstwa rolnego na skarb państwa;
- decyzję właściwego organu, w razie wywłaszczenia gospodarstwa;
- zaświadczenie wydane przez organ prowadzący ewidencję gruntów i budynków, w razie zwrotu gospodarstwa rolnego właścicielowi (dotyczy sytuacji, gdy rolnik jest tylko posiadaczem gospodarstwa rolnego — patrz HO 1/2001 str. 34);
- zaświadczenie urzędu skarbowego stwierdzające, że rolnik nie jest już podatnikiem podatku dochodowego od przychodów z działów specjalnych, bądź takie, z którego będzie wynikało, że podatek z działów specjalnych nie przekracza połowy stawki podatku rolnego z 1 ha przeliczeniowego.

Mgr Alicja Lejk-Kępka jest głównym specjalistą w Biurze Świadczeń centrali KRUS w Warszawie