poprzednich numerach "Hasła Ogrodniczego" Autorka przedstawiła świadczenia (a także dodatki do nich) przysługujące rolnikom, członkom ich rodzin oraz domownikom. Poniżej przybliża zasady wypłaty najczęściej występujących "świadczeń zbiegowych", czyli emerytury lub renty inwalidzkiej rolniczej i świadczeń przyznanych przez ZUS z pracowniczego systemu emerytalno-rentowego oraz na podstawie przepisów o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych. Zasady wypłaty tych świadczeń wynikają z przepisów obowiązującej od 1.01.1991 r. ustawy z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 1998 r., nr 7, poz. 25, z późn. zm.) — red.
| Sytuacja, w której świadczeniobiorca nabywa prawo do więcej niż jednego świadczenia emerytalno-rentowego, nie zawsze oznacza możliwość wypłaty wszystkich przyznanych świadczeń. W polskim prawie dotyczącym ubezpieczenia społecznego powszechna jest zasada, że osoba, która uzyskała prawo do emerytury lub renty albo do dwóch rent na podstawie tych samych przepisów, ma prawo do wypłaty tylko jednego świadczenia. W związku z tym rolnik posiadający przyznaną rolniczą: rentę inwalidzką i emeryturę musi wybrać świadczenie, które ma być mu wypłacane. Jednak rolnicy — oprócz prowadzenia działalności rolniczej — często pracują również poza gospodarstwem i z tego tytułu nabywają prawo do pracowniczych świadczeń emerytalno-rentowych. Czy rolnik musi wybrać świadczenie, które ma być mu wypłacane, czy też ma prawo do wypłaty więcej niż jednego świadczenia emerytalno-rentowego? Jak zatem wygląda wypłata tego rodzaju świadczeń potocznie nazywanych „zbiegowymi”? | |
| Wypłata świadczenia rolniczego i pracowniczego | |
| Ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników zakłada, że w razie zbiegu prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej (przyznanej na podstawie tego aktu prawnego) z prawem do emerytury lub renty z innego ubezpieczenia społecznego osobie uprawnionej do tych świadczeń wypłaca się tylko jedno, przez nią wybrane. Zasada ta nie funkcjonuje tylko w jednym przypadku, gdy rencista uprawniony jest jednocześnie do renty inwalidzkiej rolniczej przyznanej w związku z długotrwałą niezdolnością do pracy w gospodarstwie, w wyniku wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej, oraz do emerytury lub renty inwalidzkiej z innego ubezpieczenia. W takim przypadku rencista ma prawo do wypłaty dwóch świadczeń, ale wyższe wypłacane jest w pełnej wysokości, natomiast niższe — w połowie. Inaczej przedstawia się sprawa wypłaty świadczeń emerytalno-rentowych pracowniczych i rolniczych, gdy te drugie przyznano na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników, które obowiązywały do 31.12.1990 r. Ustawy rolne obowiązujące przed tą datą — w przypadku zbiegu prawa do wymienionych świadczeń — dawały bowiem możliwość wypłaty wybranego świadczenia z jednego tytułu w pełnej wysokości oraz połowy — z drugiego tytułu. Taka zasada funkcjonowała do 31.12.1988 roku. 1.01.1989 r. znowelizowano obowiązującą wówczas ustawę z 14.12.1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz. U. z 1989 r., nr 24, poz. 133, z późn. zm.) i przyjęto jako ogólną zasadę możliwość pobierania tylko jednego świadczenia — emerytury lub renty inwalidzkiej rolniczej albo emerytury lub renty pracowniczej. Zmieniony przepis dotyczący wypłaty „świadczeń zbiegowych” zagwarantował jednak możliwość ich wypłaty na dotychczasowych zasadach osobom, którym już przed 1.01.1989 r. przyznano prawo do emerytury lub renty inwalidzkiej za przekazane gospodarstwo rolne oraz do emerytury lub renty z innego ubezpieczenia społecznego. Na dotychczasowych zasadach wypłacano również emerytury lub renty osobom, które przekazały gospodarstwo rolne do 31.12.1989 r. Kolejna nowelizacja ustawy przedłużyła możliwość wypłaty świadczeń rolniczych w zbiegu ze świadczeniami emerytalno-rentowymi pracowniczymi, ale pod warunkiem, że wniosek o emeryturę lub rentę inwalidzką rolniczą został zgłoszony do 30.06.1990 r., a gospodarstwo zostało przekazane do 31.12.1990 r. Jeżeli zatem rolnik nie dotrzymał chociażby jednego z tych ustawowych terminów — mógł uzyskać prawo do wypłaty tylko jednego wybranego przez siebie świadczenia. Mimo ustawowych ograniczeń wypłaty tylko jednego, wybranego świadczenia, jednocześnie w art. 107 ustawy z 20.12.1990 r. gwarantuje się, że przy zbiegu prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej przyznanej przed 1.01.1991 r. z prawem do emerytury lub renty z innego ubezpieczenia społecznego stosuje się przepisy dotychczasowe. Artykuł 107 ustawy z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz zasady postępowania w przypadku zbiegu świadczeń rolniczych i pracowniczych w myśl przepisów obowiązujących przed 1.01.1991 r. dotyczą więc osób, które: 1. do 31.12.1990 r. miały przyznane prawo do wypłaty świadczenia rolniczego i pracowniczego, 2. przed 1.01.1991 r. miały przyznane prawo do rolniczej emerytury lub renty inwalidzkiej, natomiast prawo do świadczenia z innego ubezpieczenia społecznego nabyły po tej dacie, 3. mają ustalone prawo do emerytury lub renty z innego ubezpieczenia społecznego oraz decyzję, warunkowo przyznającą prawo do emerytury rolniczej (tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego), wydaną na podstawie przepisów ustawy z 14.12.1992 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin, oraz po 31.12.1990 r. nabyły prawo do emerytury rolniczej na podstawie powyższej ustawy. Zasady wypłacania „świadczeń zbiegowych” osobom, o których mowa w pkt. 1 nie budzą wątpliwości — osoby, które w dniu wejścia w życie przepisów ustawy z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników miały wypłacane „świadczenia zbiegowe” na podstawie przepisów obowiązujących przed tą datą, zachowują nadal prawo do ich wypłaty. Wyjaśnienia natomiast wymagają sytuacje przedstawione w pkt. 2 i 3. Wypłata emerytury lub renty inwalidzkiej rolniczej przyznanej prawomocną decyzją na podstawie przepisów ustawy z 14.12.1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin w zbiegu z emeryturą lub rentą pracowniczą jest możliwa, gdy spełnione zostaną dwa warunki: – emeryt lub rencista, który nabył prawo do świadczenia rolnego, dotrzymał ustawowych terminów złożenia wniosku o świadczenie rolne (do 30.06.1990 r.) oraz przekazania gospodarstwa rolnego (do 31.12.1990 r.); – przy ustalaniu uprawnień do emerytury lub renty pracowniczej organ rentowy nie uwzględnił jakiegokolwiek okresu pracy i prowadzenia gospodarstwa rolnego. Przykład Zainteresowany w 1986 r. nabył prawo do emerytury rolniczej z tytułu przekazania gospodarstwa rolnego następcy. W 1998 r. oddział ZUS przyznał zainteresowanemu prawo do emerytury pracowniczej, z tym, że okres 2 lat służby wojskowej uzupełnił 23 latami pracy i prowadzenia gospodarstwa rolnego. Zainteresowany nabył prawo do wypłaty tylko jednego świadczenia, bowiem przy ustalaniu uprawnień do emerytury pracowniczej ZUS uwzględnił okres prowadzenia gospodarstwa rolnego. Przedstawione warunki powinny spełnić również osoby (pkt 3), którym przed 1.01.1990 r. warunkowo przyznano prawo do emerytury rolniczej (osoby, którym została wydana decyzja przyznająca emeryturę rolniczą od osiągnięcia wieku emerytalnego) i, którym po wejściu w życie obecnych przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników ponownie przyznano emeryturę rolniczą, na podstawie przepisów dotychczasowych. Przykład Rencistka pobierająca rentę inwalidzką pracowniczą w dniu 18.8.1990 r. złożyła wniosek o przyznanie emerytury rolniczej. Następnie przedstawiła akt notarialny z 1.09.1990 r., którym przekazała gospodarstwo rolne synowi. Z uwagi na brak wymaganego wieku emerytalnego rencistce przyznano emeryturę rolniczą od osiągnięcia tego wieku (decyzja warunkowa). W 1996 r. zainteresowana ukończyła 60 lat i zgłosiła wniosek o przyznanie emerytury rolniczej na podstawie przepisów ustawy z dnia 14.12.1982 r. (o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin) oraz wypłatę tego świadczenia łącznie z rentą inwalidzką pracowniczą. Zainteresowana ma prawo do emerytury rolniczej, ale może być jej wypłacane tylko jedno świadczenie. Emerytka nie dotrzymała bowiem jednego z warunków wymaganych do wypłaty ”świadczenia zbiegowego” (pierwszy wniosek o emeryturę rolniczą został zgłoszony po 30.06.1990 r.) | |
| Świadczenia rolnicze i renta inwalidy wojennego lub wojskowego | |
| Ustawa z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników nie określa zasad wypłaty rolniczych świadczeń emerytalno-rentowych z rentą inwalidy wojennego lub wojskowego, lecz w tej sprawie odsyła do przepisów ustawy z 29.05.1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin ( Dz. U. z 1983 r., nr 13, poz. 68, z późn. zm.). Zgodnie z art. 54 tej ustawy, inwalidzie wojennemu i wojskowemu, którego inwalidztwo powstało w związku ze służbą wojskową, pobierającemu rentę inwalidzką przyznaną na podstawie przepisów ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych, wypłaca się, w zależności od jego wyboru – rentę inwalidzką powiększoną o połowę emerytury albo – emeryturę powiększoną o połowę renty inwalidzkiej. Zasady te dotyczą także inwalidy wojennego, który nabył prawo do renty inwalidzkiej za gospodarstwo rolne przekazane następcy lub państwu. W przypadkach innych niż wymienione osobie uprawnionej do renty inwalidzkiej lub renty rodzinnej, przyznanych na podstawie ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz do innych świadczeń o charakterze rentowym wypłaca się jedno świadczenie — wyższe lub przez nią wybrane. Rolnik, który ma ustalone prawo do emerytury rolniczej i renty inwalidzkiej wojennej lub wojskowej, o ile jego inwalidztwo powstało w związku ze służbą wojskową, ma prawo do wypłaty dwóch świadczeń w stosownym zbiegu. Prawo do dwóch świadczeń ma również rolnik, któremu przyznano prawo do renty inwalidzkiej rolniczej i renty inwalidy wojennego. Nie ma natomiast prawa do wypłaty dwóch świadczeń rolnik mający ustalone prawo do renty inwalidzkiej rolniczej i renty inwalidzkiej wojskowej. W takim przypadku przysługuje wypłata tylko jednego świadczenia wyższego lub wybranego. Jeżeli rencista posiadający jednocześnie ustalone prawo do renty inwalidy wojskowego, którego inwalidztwo powstaje w związku ze służbą wojskową, oraz do renty inwalidzkiej rolniczej zgłosi wniosek o emeryturę rolniczą i takie świadczenie zostanie mu przyznane, nabędzie prawo do wypłaty dwóch świadczeń. W takiej sytuacji jedno świadczenie będzie mu wypłacane w pełnej wysokości, natomiast drugie — w połowie. Przykład Zainteresowany w 1989 r. przekazał gospodarstwo rolne i nabył prawo do rolniczej renty inwalidzkiej. Następnie oddział ZUS przyznał mu prawo do renty inwalidzkiej z tytułu przymusowego zatrudnienia w kopalni węgla. Zainteresowany nie nabędzie jednak prawa do wypłaty dwóch świadczeń. Osobom zaliczonym do jednej z grup inwalidzkich wskutek inwalidztwa pozostającego w związku z zatrudnieniem określonym w ustawie z 2.09.1994 r. (o świadczeniu pieniężnym i uprawnieniach przysługujących żołnierzom zastępczej służby wojskowej przymusowo zatrudnionym w kopalniach oraz zakładach uzyskania rud uranu – tekst jednolity, Dz.U. z 2001 r., nr 60, poz. 622) przysługuje renta inwalidzka w wysokości przewidzianej dla inwalidów wojskowych, których inwalidztwo powstaje w związku ze służbą wojskową. Prawo do zbiegu rolniczej renty inwalidzkiej i renty inwalidzkiej, przyznanej z powyższego tytułu, jest rozpatrywane na podstawie wspomnianego wyżej art. 54 ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych. Zgodnie z tym przepisem (art. 54 ust. 3) zainteresowany ma prawo do wypłaty tylko jednej renty i nie ma możliwości zbiegu renty inwalidy wojskowego, którego inwalidztwo powstało w związku ze służbą wojskową, z jakąkolwiek inną rentą inwalidzką, w tym rolniczą. Należy zauważyć, że jednym z warunków, które przed 1.01.1991 r. musiał spełnić rolnik, aby uzyskać prawo do rolniczych świadczeń emerytalno-rentowych, było przekazanie gospodarstwa. Obecnie obowiązująca ustawa (z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników) nie stawia w ogóle wymogu przekazania gospodarstwa jako warunku niezbędnego do uzyskania prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej rolniczej. Natomiast przepis art. 54 ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin nie uwzględnia zmian w tym zakresie. Dlatego też w drodze wykładni przyjmuje się, że możliwe jest dokonanie zbiegu renty inwalidy wojennego z emeryturą (rentą inwalidzką), nawet jeżeli rencista nie przekazał gospodarstwa rolnego i pobiera świadczenie rolnicze tylko w części składkowej. W takiej sytuacji rencista ma prawo do wypłaty pełnej renty inwalidy wojennego oraz połowy części składkowej emerytury lub renty inwalidzkiej rolniczej. W analogiczny sposób wypłaca się rentę inwalidy wojskowego (którego inwalidztwo powstało w związku ze służbą wojskową) z emeryturą rolniczą wypłacaną w części składkowej. Przepisy nie dają możliwości wypłaty dwóch świadczeń rentowych domownikowi (osobie, która pracowała w gospodarstwie rolnym rolnika i z tytułu tej pracy nabyła prawo do renty inwalidzkiej). Domownik może uzyskać prawo do wypłaty bądź renty inwalidy wojennego (wojskowego), bądź renty inwalidzkiej rolniczej. Nie ma natomiast przeszkód, aby domownikowi wypłacać łącznie rentę inwalidy wojennego (wojskowego, którego inwalidztwo powstało w związku ze służbą) oraz emeryturę rolniczą. Niemożliwa jest wypłata renty rodzinnej po inwalidzie wojennym lub wojskowym w zbiegu z innymi świadczeniami emerytalno-rentowymi. W takiej sytuacji wdowie przysługuje prawo do wypłaty tylko jednego świadczenia — renty rodzinnej bądź emerytury lub renty inwalidzkiej rolniczej. | |
| Postępowanie w sprawie ”świadczenia zbiegowego” | |
| Każde ze „świadczeń zbiegowych” przyznaje odrębnie, według zasad przewidzianych dla poszczególnych rodzajów świadczeń, właściwy organ rentowy, oddział regionalny KRUS — świadczenia rolnicze, a oddział ZUS — świadczenia pracownicze, renty inwalidów wojennych oraz wojskowych. Natomiast właściwy oddział regionalny KRUS realizuje wypłatę łącznego „świadczenia zbiegowego”. KRUS wypłaca więc „świadczenia zbiegowe” na podstawie decyzji własnej oraz oddziału ZUS. Analizując te decyzje stwierdza się, czy istnieje prawo do wypłaty więcej niż jednego świadczenia oraz sprawdza, które z nich jest wyższe i będzie wypłacane w pełnej wysokości, a które w połowie. Oddział regionalny KRUS wypłaca również dodatki przysługujące do emerytur i rent, potrąca zaliczkę na podatek dochodowy od łącznej kwoty emerytury lub renty, składkę na kasę chorych, wypłaca należne wyrównania świadczeń oraz ewentualne odsetki. KRUS dokonuje również podwyżek w związku z waloryzacją świadczeń emerytalno-rentowych. Należy podkreślić, że w przypadku „świadczenia zbiegowego” oddział regionalny KRUS jest tylko płatnikiem świadczenia emerytalno-rentowego przyznanego przez ZUS, a więc wszelkie wątpliwości dotyczące prawa i wysokoś-ci tego świadczenia (w tym podwyższania świadczeń w związku z ich waloryzacją) świadczeniobiorcy powinni wyjaśniać w ZUS. Natomiast w razie niezadowolenia świadczeniobiorcy z wydanej przez KRUS decyzji w sprawie emerytury lub renty inwalidzkiej rolniczej lub łącznego świadczenia wypłacanego przez KRUS zainteresowani powinni występować do oddziału regionalnego KRUS, który wydał taką decyzję. Mgr Alicja Lejk-Kępka jest głównym specjalistą w Biurze Świadczeń centrali KRUS w Warszawie |
