• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 12/2001

CZY WAPNOWANIE GLEB ZASPOKAJA ZAPOTRZEBOWANIE ROŚLIN NA WAPŃ?

Zdecydowana większość roślin uprawianych w warunkach polowych wymaga gleb lekko kwaśnych — o odczynie (pH) zbliżonym do obojętnego. Niestety, ponad 70% gleb użytkowanych rolniczo w Polsce zaliczane jest do kwaśnych i bardzo kwaśnych (czyt. HO 11/2001), dlatego konieczne jest ich okresowe wapnowanie. Nawozy używane w tym celu działają odkwaszająco na glebę, można by więc przypuszczać, że będą stanowić dodatkowe źródło wapnia jako składnika pokarmowego dla roślin.
Rola nawozów wapniowych
Pozorna bliskość nawozów do odkwaszania gleb i do zasilania roślin wapniem jest przyczyną pomieszania pojęć, a także i celów, jakie chce się osiągnąć stosując nawozy zawierające w swym składzie wapń. Wapnowanie, wapno, nawozy wapniowe, wapń to określenia, które na pozór wydają się dotyczyć tego samego problemu, a w rzeczywistości mają odmienne znaczenia. Podstawowym celem wapnowania jest obniżenie kwasowości gleby (podwyższenie pH). Służą do tego nawozy popularnie nazywane wapnami. Ich podstawowymi składnikami są wapń oraz magnez, jednak spełniają zupełnie inną rolę niż nawozy zawierające w swym składzie fosfor, potas czy azot. W ograniczonym stopniu są źródłem dostępnego dla roślin wapnia. Oprócz regulowania kwasowości, zwiększają dostępność dla roślin wielu składników pokarmowych (np. fosforu czy molibdenu). Poprawiają również właściwości fizyczne gleby, co korzystnie wpływa na rozwój mikroorganizmów glebowych regulujących równowagę pomiędzy substancją organiczną i składnikami mineralnymi gleby.

Efektywne wapnowanie
Nawozy do odkwaszania gleb dostępne są w formie węglanowej lub tlenkowej. W tych pierwszych dominującym składnikiem jest węglan wapnia, a w tlenkowych — tlenek wapnia powstały poprzez prażenie skały wapiennej. Forma nawozu jest jednym z ważniejszych czynników decydujących o efektywności wapnowania, a zatem o szybkości odkwaszania gleby. Decydującą rolę w tym zakresie odgrywa rozpuszczalność nawozów w wodzie. Najłatwiej rozpuszczają się w glebie formy tlenkowe nawozów, znacznie trudniej natomiast węglanowe. Wapna tlenkowe polecane są przede wszystkim dla gleb ciężkich, gliniastych, a węglanowe — dla lekkich, piaszczystych. Nawożenie szybko działającym nawozem tlenkowym na glebach lekkich może prowadzić do niszczenia ich struktury, jednak w praktyce oznacza to pogorszenie właściwości decydujących o żyzności ziemi. Formy związków wapnia i magnezu występujące w nawozach do odkwaszania gleb są najczęściej trudno rozpuszczalne w wodzie. Sprawia to, że efekt ich stosowania w postaci zmniejszenia kwasowości może być zauważalny dopiero w następnym sezonie. W tabeli 1 podane są informacje pozwalające porównać rozpuszczalność w wodzie nawozów zawierających wapń.

TABELA 1. PORÓWNANIE ROZPUSZCZALNOŚCI W WODZIE NIEKTÓRYCH SKŁADNIKÓW NAWOZÓW WAPNIOWYCH


W naturalnych warunkach glebowych składniki te rozpuszczane są w roztworze glebowym, który jest zazwyczaj kwaśny, co ułatwia nieco ten proces. Niemniej jednak z przedstawionego zestawienia wyraźnie wynika, że przechodzenie form wapnia zawartych w nawozach do odkwaszania w formy aktywnie działające w glebie wymaga przede wszystkim dobrej wilgotności oraz czasu. Warto również pamiętać, że na glebach ciężkich, gliniastych efektywność wapnowania jest mniejsza, przez co dawki nawozów do odkwaszania gleb powinny być większe (tab. 2).

TABELA 2. JEDNORAZOWE DAWKI WAPNA (W PRZELICZENIU CaO), W ZALEŻNOŚCI OD KATEGORII GLEB I POTRZEB WAPNOWANIA


O skuteczności, a właściwie szybkości działania nawozów wapniowych decydują również inne ich właściwości. Szybciej uaktywniają się nawozy rozdrobnione oraz zawierające więcej wapnia i magnezu. Te właściwości będą lepiej zauważalne, jeśli nawozy zostaną wymieszane z glebą, co ułatwi proces rozpuszczania się w glebie. Dlatego wapnowanie poleca się wykonywać w okresie późnego lata i jesienią, przed zabiegami umożliwiającymi wymieszanie nawozu z wierzchnią warstwą gleby (podorywka, orka, kultywatorowanie). Niestety, w uprawie roślin wieloletnich, a zwłaszcza sadowniczych, efektywność wapnowania jest bardzo ograniczona w wyniku stosowania nawozów jedynie powierzchniowo. W tym przypadku nawożenie jesienią pozwala do wiosny na przeniknięcie ich do głębszych warstw gleby tylko wraz z wodą opadową.

Przydatność wapna dla roślin
Ważnym zagadnieniem związanym z odkwaszającym działaniem wapna jest jego przydatność dla roślin, jako źródła szybko dostępnego wapnia. W uprawie wielu gatunków, zwłaszcza sadowniczych, odgrywa on istotną rolę w kształtowaniu jakości owoców i ich przydatności do długotrwałego przechowywania w chłodni. Zaopatrzenie drzew jabłoni wczesną wiosną w ten składnik pokarmowy bezpośrednio z gleby poprzez system korzeniowy jest niezmiernie ważne. Ponad 50% całej puli wapnia gromadzonego przez drzewa w sezonie wegetacyjnym pobierane jest w ciągu pierwszych 6–8 tygodni wegetacji. Niestety, ograniczona rozpuszczalność form wapnia wchodzących w skład nawozów do odkwaszania gleb sprawia, że nie stanowią one efektywnego źródła tego składnika dla uprawianych roślin. Wykorzystując informacje zawarte w tabeli 1 możemy obliczyć, ile wapnia dostarczy się roślinom wraz z wprowadzanym do gleby wapnem, którego podstawowym składnikiem jest — przykładowo — węglan wapnia. Okazuje się, że z całej masy nawozu rozsianego na powierzchnię hektara (zazwyczaj kilka ton) jedynie ok. 13 kg węglanu wapnia zostanie bezpośrednio rozpuszczone w wodzie zgromadzonej w wierzchniej warstwie (30 cm) gleby i dostarczy korzeniom zaledwie 5,2 kg czystego wapnia. Taką ilość można wprowadzić do gleby z tylko około 27 kilogramami saletry wapniowej. Nawet tak uproszczone wyliczenia wskazują na niewielką rolę wapna w szybkim zaopatrzeniu roślin w wapń. Mylące jest zatem nazywanie nawozów do odkwaszania gleb nawozami wapniowymi, bowiem w praktyce nie stanowią one łatwo dostępnego dla roślin źródła tego składnika pokarmowego. Nawozy wapniowe powinny zawierać w swym składzie szybko rozpuszczalne w wodzie formy wapnia, umożliwiające efektywne dostarczenie tego składnika w rejon działania systemu korzeniowego. Warto o tym pamiętać w czasie tworzenia racjonalnego programu nawożenia wapniem, zwłaszcza gatunków wrażliwych na jego niedobór, takich jak jabłoń czy grusza. Dr Grzegorz Cieśliński jest pracownikiem SGGW w Warszawie