| Bardziej opłacalna była bezpośrednia sprzedaż produktów (hurtowo lub detalicznie), najniższe ich ceny — jak co roku — notowano w zakładach przetwórczych, z których część zmniejszyła skup (motywując to trudną sytuacją finansową). Spotęgowało to kryzys cenowy na rynku podstawowych gatunków przetwórczych — truskawek, malin i porzeczek (rys. 2). Duża podaż jabłek przemysłowych umożliwiła zakładom przetwórczym zaopatrywanie się w towar w okresie zbiorów (gdy ceny były najniższe) i na początku 2002 r. owoce te praktycznie nie były już skupowane. Zbiory owoców z drzew wzrosły o 57% (jabłek o 68%) do 2,890 mln ton (rys. 3), co było podstawową przyczyną nieopłacalności produkcji. Spadły ceny prawie wszystkich gatunków, z wyjątkiem jabłek, których notowania utrzymały się na bardzo niskim poziomie z 2000 roku. |
RYS. 1. PRODUKCJA OWOCÓW W POLSCE W OSTATNICH DWÓCH LATACH
|
RYS. 2. CENY SKUPU OWOCÓW JAGODOWYCH W ZAKŁADACH PRZETWÓRCZYCH W OSTATNICH DWÓCH LATACH
|
RYS. 3. ZBIORY OWOCÓW Z DRZEW (BEZ JABEK) W OSTATNICH DWÓCH LATACH
|
|
|
| Truskawki |
|
 Areał uprawy truskawek wzrósł w 2001 r. o 6,1% (do 66 000 ha), a ich zbiory wyniosły 242 000 ton, o 39% więcej niż w 2000 r. Duża produkcja spowodowała, że nie wszystkie owoce zebrano, nie tylko ze względu na porażenie szarą pleśnią, ale przede wszystkim z powodu niskich cen owoców dla przetwórstwa. Spółdzielnie ogrodnicze zaczęły skupować truskawki deserowe z szypułkami w drugiej dekadzie czerwca, początkowo po 3,41 zł/kg (o 0,60 zł więcej od pierwszej ceny oferowanej rok wcześniej). Notowania spadły jednak już w pierwszym tygodniu skupu do 1,10 zł/kg i do końca kampanii średnie dzienne ceny nie przekroczyły 1,50 zł/kg. Przeciętnie w 2001 r. za truskawki z szypułką płacono producentom 1,58 zł/kg, niewiele mniej (o 2%) niż w 2000 r. Truskawki deserowe były w ubiegłym sezonie o 60% droższe niż te kierowane do przetwórstwa (rok wcześniej różnica wyniosła około 20%). Zakłady przetwórcze i chłodnie rozpoczęły skup truskawek bez szypułek 2 tygodnie później niż w roku poprzednim. Na początku oferowano 0,93 zł/kg (o 15% mniej niż w 2000 r.), później ceny wahały się od 0,90–1,10 zł/kg. Średnie notowania truskawek przemysłowych wyniosły 1,00 zł/kg, czyli o około 40% mniej niż w 2000 r. Na niską cenę wpłynęły — oprócz zwiększonej podaży — niekorzystne notowania eksportowe mrożonych owoców. Według nieoficjalnych źródeł zachodnioeuropejskich, za polskie mrożone truskawki kontrahenci niemieccy oferowali 1100–1200 DM/t. Na rynkach hurtowych za truskawki polowe w czerwcu płacono 1,00–3,00 zł/kg. Wcześniej pojawiły się owoce spod osłon, w opakowaniach jednostkowych. W maju za takie truskawki oferowano w skupie około 9,00 zł/kg, w hurcie — 4,00–10,00 zł/kg. Po zakończeniu głównych zbiorów na rynek weszły owoce z upraw opóźnionych. Za truskawki w opakowaniach półkilogramowych w październiku można było uzyskać nawet 10 zł/kg. Rynek truskawek deserowych umacnia swoją pozycję. Jeszcze kilka lat temu owoce spod osłon i z upraw opóźnionych rodzimej produkcji były bowiem w Polsce rzadkością. |
|
| Maliny |
|
 W 2001 roku powierzchnia plantacji malin zwiększyła się o 2,6% — do 12 900 ha, a produkcja owoców wyniosła 45 000 ton (o 23% więcej niż w 2000 r.). Podobnie jak w przypadku truskawek, deszcze pogorszyły jakość i ilość zebranych owoców. Sezon skupu malin w spółdzielniach ogrodniczych rozpoczął się w trzeciej dekadzie czerwca, trzy tygodnie później niż przed rokiem. Początkowo oferowano 1,80 zł/kg, a do połowy okresu skupu notowania nie przekraczały 2,00 zł/kg. Od połowy do końca lipca cena skupu w spółdzielniach wahała się od 2,10 do 2,70 zł/kg, średnia z całego sezonu wyniosła 2,04 zł/kg (rok wcześniej — 2,58 zł/kg). Skup malin dla przetwórstwa rozpoczął się w trzeciej dekadzie czerwca. Na początku płacono 1,80 zł/kg, ale od drugiego tygodnia lipca do końca kampanii (do początku sierpnia) cena nie spadała już poniżej 2,00 zł/kg. Zakłady płaciły średnio 2,03 zł/kg (o 18% mniej niż w 2000 r.). |
|
| Porzeczki czarne |
|
 Ogólna produkcja porzeczek (czarnych i kolorowych) w Polsce w ubiegłym roku wyniosła 175 000 ton (o ponad 19% więcej niż w 2000 r.), na co wpłynęło obfite kwitnienie, dobre zawiązywanie owoców oraz sprzyjające warunki w okresie ich wzrostu. Według szacunku Samodzielnej Pracowni Ekonomiki Ogrodnictwa IERiGŻ, zbiory porzeczek czarnych wyniosły 80 000 ton i były znacznie wyższe niż w 2000 r. Wysoka podaż przyczyniła się jednak do spadku cen. Sezon skupu porzeczek czarnych rozpoczął się od początku lipca. Spółdzielnie ogrodnicze płaciły najpierw 3,25 zł/kg, ale w ciągu tygodnia cena gwałtownie spadła do 1,90 zł/kg i w sezonie w zasadzie nie przekraczała 2,00 zł/kg (średnia z całego sezonu 2001 wyniosła 2,08 zł/kg, w 2000 r. — 3,70 zł/kg). Zakłady przetwórcze i chłodnie rozpoczęły kampanię od niższej ceny (2,80 zł/kg) i średnio w sezonie płaciły po 2,01 zł/kg (w 2000 r. — 3,96 zł/kg) |
|
| Porzeczki czerwone |
|
 Samodzielna Pracownia Ekonomiki Ogrodnictwa IERiGŻ oszacowała zbiory porzeczek czerwonych w 2001 r. na 95 000 ton, niewiele więcej niż rok wcześniej. Spółdzielnie ogrodnicze w pierwszych dniach kampanii (na początku lipca) oferowały najwyższą cenę — 1,30 zł/kg. Potem obniżyła się ona i do końca sezonu (początek sierpnia) wahała się od 1,12 zł/kg do 1,20 zł/kg (średnio — 1,19 zł/kg, o 3% mniej niż w 2000 roku). W przetwórstwie sezon skupu trwał dłużej — do końca drugiej dekady sierpnia. Przemysłowe porzeczki czerwone uzyskały wyższą cenę średnią (1,34 zł/kg, zaledwie 2 grosze mniej niż w 2000 r.) od tej oferowanej przez spółdzielnie. |
|
| Agrest |
|
 Mimo zmniejszającej się powierzchni plantacji agrestu, jego zbiory były wyższe niż w 2000 r. W 2001 roku szacowano je na 30 000 ton (około 4% więcej niż przed rokiem). W wyniku niesprzyjającej pogody krzewy, zwłaszcza te niechronione, zostały porażone mączniakiem amerykańskim. Wyższa podaż owoców spowodowała, że ceny skupu w spółdzielniach ogrodniczych były o 7% niższe niż w 2000 r. i wyniosły 1,04 zł/kg. Nieco więcej — 1,16 zł/kg — oferowały zakłady przetwórcze. |
|
| Pozostałe owoce jagodowe |
|
 Zbiory pozostałych owoców jagodowych wyniosły w ubiegłym roku 31 000 ton i o 37% przekroczyły te z 2000 r. Przyczyną wzrostu produkcji było powiększenie powierzchni upraw o ponad 35%. W tej grupie najwięcej zebrano aronii. Zakłady przetwórcze skupowały ją od końca trzeciej dekady sierpnia do połowy października, oferując średnio po 0,66 zł/kg, o 40% więcej niż rok wcześniej. Duża podaż zazwyczaj drogich jagód leśnych spowodowała, że w ubiegłym roku ich ceny w przetwórstwie spadły prawie o połowę — do 3,50 zł/kg. |
|
| Jabłka deserowe i przemysłowe |
|
 Zbiory jabłek (deserowych i przemysłowych) wyniosły w 2001 roku 2,434 mln ton, o 68% więcej niż w 2000 r. Sadownikom sprzyjała pogoda — długa i ciepła jesień poprzedzająca sezon wegetacyjny, brak strat zimowych i przymrozkowych, obfite kwitnienie, dobre zawiązywanie owoców, a także korzystne warunki dorastania jabłek. Według danych Samodzielnej Pracowni Ekonomiki Ogrodnictwa IERiGŻ, ceny skupu jabłek deserowych w głównym okresie zbiorów (od września do listopada) kształtowały się następująco: we wrześniu — 0,90 zł/kg (rok wcześniej — 0,97 zł/kg), w październiku 0,84 zł/kg (0,78 zł/kg) i w listopadzie 0,84 zł/kg (0,79 zł/kg). Jedynie w październiku i listopadzie 2001 r. notowania przewyższały więc ceny z 2000 r. odpowiednio o 8% i 6%, a we wrześniu były niższe o 7% (ceny z Wielkopolskiej Giełdy Rolno-Ogrodniczej SA w Poznaniu prezentujemy poniżej). W zakładach przetwórczych za jabłka przemysłowe płacono: we wrześniu — 0,12 zł/kg (w 2000 r. — 0,13 zł/kg), w październiku 0,12 zł/kg (0,12 zł/kg) i w listopadzie 0,13 zł/kg (0,19 zł/kg). Notowania jabłek przemysłowych w głównym okresie zbiorów w minionym roku najbardziej spadły w listopadzie — o 32% w porównaniu z danymi sprzed roku. Na podstawie cen jabłek oferowanych producentom do końca 2001 r. można oceniać, że mimo wszystko opłacalność produkcji tego gatunku była nieco lepsza niż w 2000 r. O sytuacji w całym sezonie 2001/2002 zadecyduje jednak eksport (głównie na rynki wschodnie) w pierwszym półroczu tego roku. Duże zbiory jabłek (o prawie 40% wyższe od średnich z lat 1996–2000) nie pozwalają przypuszczać, aby ceny znacząco wzrosły w najbliższych miesiącach. Ostatnio eksport jabłek deserowych z Polski do Europy Środkowowschodniej (głównie do krajów WNP) rozwija się jednak dynamicznie. W 1999 r. wyniósł on 144 000 ton, w 2000 r. — 204 000 ton, a w I połowie 2001 r. — 130 000 ton (o 6000 ton więcej niż rok wcześniej). |
|
| Gruszki |
|
 Zbiory gruszek w Polsce wyniosły w ubiegłym roku 77 000 ton i były o 5,2% mniejsze od tych z 2000 r. Po obfitym kwitnieniu i zawiązaniu owoców w 2000 r., w ubiegłym plony były mniejsze, a owoce miały gorszą jakość. Ich ceny skupu w spółdzielniach ogrodniczych w głównym okresie zbiorów (od sierpnia do października) wahały się od 1,51 zł/kg w sierpniu (rok wcześniej — 1,27 zł/kg), przez 1,46 zł/kg we wrześniu (w 2000 r. — 1,03 zł/kg) do 1,68 zł/kg w październiku (w 2001 r. — 0,97 zł/kg). |
|
| Wiśnie |
|
 W 2001 r. spośród wszystkich gatunków owoców z drzew uprawianych w naszym kraju w największym stopniu obniżyła się opłacalność produkcji wiśni — ich ceny skupu spadły o 60%, a zbiory wyniosły 180 000 ton (w 2000 r. — 139 000 ton). Jest to przede wszystkim efekt zwiększenia areału plantacji w ostatnich latach oraz obfitego kwitnienia i dobrego zawiązania owoców w 2001 r. W latach 90. Polska podwoiła produkcję wiśni i zwielokrotniła eksport owoców mrożonych. Mniejsze dostawy owoców z Serbii, Węgier i Niemiec oraz zastój produkcji w USA, spowodowały, że Polska stała się największym światowym producentem i eksporterem wiśni. Obecny kryzys na rynku tych owoców w Europie wynika więc głównie z dużych nowych nasadzeń wiśni w Polsce. W 2001 roku spółdzielnie ogrodnicze skupowały wiśnie średnio po 1,46 zł/kg (w 2000 r. — po 2,05 zł/kg, prawie o 30% więcej). Sezon rozpoczął się w pierwszej dekadzie lipca (tydzień później niż w 2000 r.) od 1,62 zł/kg, pod koniec skupu (20 sierpnia) oferowano już tylko 0,98 zł/kg. W zakładach przetwórczych średnia cena skupu wiśni w 2001 r. wyniosła 0,90 zł/kg, czyli o ponad 50% mniej niż w 2000 r. (1,96 zł/kg). Pierwsze owoce kupowano 13 lipca (o 2,5 tygodnia później niż w 2000 r.) po 0,80 zł/kg, ostatnie – po 1,05 zł/kg. |
|
| Śliwki |
|
 Zbiory śliwek w 2001 r. wyniosły w naszym kraju 132 000 ton, były o 23,4% wyższe niż w roku poprzednim. Owoce miały jednak gorszą jakość — łatwo pękały i gniły. Średnia cena skupu śliwek w spółdzielniach ogrodniczych w 2001r. wyniosła 1,00 zł/kg, czyli o 14% mniej niż w 2000 r. (1,16 zł/kg). Pierwsze owoce skupowano 30 lipca (o tydzień później niż w 2000 r.) po 1,40 zł/kg, ostatnie — 2 października, po 1,17 zł/kg. W zakładach przetwórczych płacono za śliwki średnio po 0,52 zł/kg, o 10% mniej niż w 2000 r., a kampania rozpoczęła się 10 sierpnia (prawie dwa tygodnie później niż rok temu) od 0,75 zł/kg i trwała do 1 października (0,48 zł/kg). |
|
| Czereśnie |
|
 W ubiegłym roku zebrano w Polsce 45 000 ton czereśni, o 15,8% więcej niż w roku poprzednim. Drzewa obficie kwitły i zawiązywały owoce, których jakość pogorszyła się jednak pod koniec zbiorów z powodu licznych opadów. Średnia cena skupu czereśni w 2001 r. w spółdzielniach ogrodniczych wyniosła 2,80 zł/kg, o 12% mniej niż w 2000 r. (3,15 zł/kg). Pierwsze owoce skupowano 4 czerwca (tydzień później niż w 2000 r.) po 3,25 zł/kg, ostatnie — 14 lipca po 2,70 zł/kg. |
|
| Pozostałe owoce z drzew |
|
 W 2001 r. zbiory pozostałych owoców z drzew były wyższe niż w roku poprzednim o 11,4% i wyniosły 22 000 ton. W obrębie tej grupy najlepiej plonowały orzechy włoskie (około 6000 ton), najsłabiej — morele i brzoskwinie. Mniejsze zbiory tych ostatnich wpłynęły na wzrost cen ich skupu w spółdzielniach ogrodniczych w sierpniu do 1,90 zł/kg (o około 20% więcej niż w 2000 r.). Mgr Grażyna Stępka oraz mgr Tomasz Smoleński są pracownikami Samodzielnej Pracowni Ekonomiki Ogrodnictwa IERiGŻ w Warszawie |
