• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 03/2002

NAJCZĘSTSZE CHOROBY BOBU

To chętnie uprawiane warzywo z rodziny motylkowatych (o jego uprawie na zbiór wczesny pisaliśmy w HO 12/2001) ma wysoką wartość odżywczą wynikającą z dużej zawartości białka w nasionach. Bób ma niewielkie wymagania klimatyczne (kiełkuje już w temperaturze 3–4°C), większe jednak co do stanowiska i jest wrażliwy na brak wody (zwłaszcza w okresie kiełkowania, kwitnienia oraz zawiązywania nasion). Stresowe warunki powodują wzrost podatności na czynniki chorobotwórcze we wszystkich stadiach rozwojowych rośliny. Na bobie obserwuje się wiele chorób wirusowych i grzybowych, jednak nie wszystkie mają istotne znaczenie gospodarcze. Najbardziej szkodliwe to askochytoza, czekoladowa plamistość i rdza. Duże straty mogą spowodować fuzaryjna zgorzel oraz zgnilizna twardzikowa — ich wystąpienie prowadzi najczęściej do znacznego obniżenia plonu i pogorszenia jego jakości.
Askochytoza
Powoduje największe straty w uprawie bobu, czasem — w niewielkim stopniu — może porażać groch. W Polsce jest szeroko rozpowszechniona i występuje corocznie. Rozwój choroby przebiega gwałtownie zwłaszcza w latach o dużej ilości opadów, wysokiej wilgotności (powyżej 85%) i temperaturze powietrza (około 20°C). W takich warunkach jej objawy można obserwować na wszystkich nadziemnych częściach rośliny. Porażenie (przez grzyb Ascochyta fabae) kiełków i siewek prowadzi do wystąpienia zgorzeli. Na liściach starszych roślin obserwuje się plamy o średnicy do 1 cm (czasem nawet większe), z ciemnobrunatną obwódką (fot. 1).

FOT. 1. ASKOCHYTOZA BOBU


W środku plam tworzą się widoczne gołym okiem drobne, czarne punkty — piknidia grzyba z zarodnikami konidialnymi. W czasie deszczowej pogody zarodniki te uwalniają się — w postaci czerwonej wydzieliny i dokonują nowych zakażeń. Na strąkach i łodygach plamy są mniejsze, wydłużone, o wzniesionych, ciemno zabarwionych brzegach. Z porażonych młodych strąków grzybnia przerasta do nasion, które nie wypełniają się, pozostają płaskie, z rozlanymi ciemnobrązowymi plamami. W starszych strąkach nasiona mogą być porażone bezobjawowo, jednak nie powinny być używane jako materiał siewny. Grzyb może zimować na nasionach i pozostawionych w polu resztkach pożniwnych.

Czekoladowa plamistość
Jej rozwojowi sprzyjają podobne warunki jak askochytozie (często obie choroby występują na roślinach równocześnie). Bardziej wrażliwe na porażenie są rośliny słabo zaopatrzone w fosfor i potas. Sprawcą czekoladowej plamistości jest grzyb Botrytis fabae, będący czasem przyczyną przedwschodowej zgorzeli kiełków. Ten grzyb najczęściej poraża starsze tkanki, stąd większe nasilenie choroby w drugiej połowie okresu wegetacji (w czerwcu, lipcu i sierpniu). Porażone kwiaty i młode zawiązki zasychają i opadają. Objawem chorobowym są liczne, okrągłe, czekoladowobrunatne, wyraźnie odgraniczone plamki o średnicy 0,1–2 mm (fot. 2).

FOT. 2. CZEKOLADOWA PLAMISTOŚĆ BOBU


Często mają one szarozielonkawą lub czerwoną obwódkę. W miarę rozwoju choroby środki plam mogą wysychać i jaśnieć. Przy dużym porażeniu plamy się zlewają, liście schną i opadają, część łodyg zabarwia się na brunatno. Najsilniej porażane są dolne liście oraz rośliny w środku pola. Zakażeniom sprzyja obecność rosy miodowej, wydzielanej w dużych ilościach przez żerujące na bobie w okresie wegetacji mszyce. Grzybnia zimuje na resztkach roślinnych oraz na nasionach, a także bezpośrednio w glebie (w formie sklerocji).

Fuzaryjna zgorzel bobu
Występuje powszechnie w rejonach uprawy bobu i bobiku. Rozwojowi choroby sprzyja częste uprawianie warzyw strączkowych na tym samym polu, uszkodzenia korzeni przez szkodniki (zawłaszcza nicienie), nadmierna wilgotność gleby i powietrza oraz wysoka — powyżej 23°C — temperatura. Zgorzel ta wywoływana jest przez kompleks grzybów z rodzaju Fusarium: F. solani, F. avenaceum, F. culmorum, które zakażają przeważnie system korzeniowy, podstawę pędów, oraz, rzadziej, inne organy nadziemne rośliny. Źródłem infekcji pierwotnej są resztki pozbiorcze, w których grzyby zimują i na których mogą przetrwać kilka lat. Typowe dla tej choroby jest jej gniazdowe występowanie na plantacji. Fuzaria mogą porażać rośliny bobu już od fazy siewek, wówczas w warunkach sprzyjających chorobie jej przebieg jest gwałtowny a oznaki najbardziej widoczne w okresie kwitnienia i owocowania. Jeśli do porażenia dochodzi, gdy rośliny są starsze — przebieg choroby jest łagodniejszy, obserwuje się powolniejszy wzrost i słabsze plonowanie. Nasiona pochodzące z takich roślin mają obniżoną wartość siewną. Na łodygach, przeważnie u podstawy, oraz na korzeniach występują prawie czarne, podłużne plamki stopniowo powiększające się nawet do kilkunastu centymetrów. Na przekroju łodygi widać często (charakterystyczne dla fuzarioz) czernienie wiązek przewodzących, następnie ich suchą zgniliznę. Korzenie ulegają zniszczeniu (fot. 3).

FOT. 3. FURAZYJNA ZGORZEL BOBU


Rośliny porażone rosną wolniej, nie zawiązują strąków, bardzo łatwo dają się wyrwać z ziemi. Liście stopniowo żółkną od dołu i zasychają. Choroba może prowadzić do więdnięcia wywołanego zniszczeniem wiązek przewodzących lub zgnilizną korzeni, a także do nekroz porażonych organów. Przy dużej wilgotności, gdy choroba szybciej się rozwija, na porażonych organach rośliny można dostrzec biały lub łososiowy nalot złożony z grzybni i zarodników. Na strąkach, gdzie objawy chorobowe pojawiają się rzadziej, są one widoczne głównie w postaci ciemnych, wgłębionych plam, pod którymi tkanka zapada się i zasycha. Podobne objawy mogą wystąpić na nasionach.

Rdza bobu
Wywołuje ją grzyb Uromyces pisi, który poraża też bobik, i w mniejszym stopniu, groch. Objawy chorobowe najwyraźniejsze są w sierpniu, niekiedy pojawiają się już w połowie lipca. Na górnej i dolnej stronie liści, na ogonkach liściowych i strąkach występują rdzawe poduszeczki — skupienia (uredinia) zarodników letnich — (uredospor) o średnicy 0,5–1 mm. Później na ogonkach liściowych i łodygach oraz na liściach można zaobserwować ciemnobrunatne do czarnych podłużne skupienia (telia) zarodników przetrwalnikowych (teleutospor). Przy silnym porażeniu telia pokrywają niemal całą powierzchnię liści prowadząc do przedwczesnej ich defoliacji (zrzucanie liści zachodzi jednak w takim okresie, że ma mniejsze znaczenie dla wzrostu roślin). Silnie porażone rośliny mogą szybciej dojrzewać, lecz ich strąki są zdeformowane a plon mniejszy.

Zgnilizna twardzikowa
Wywołuje ją powszechny polifag, grzyb Sclerotinia sclerotiorum. Choroba występuje zazwyczaj pod koniec okresu wegetacji bobu, z większym nasileniem w latach o przedłużającym się (z powodu opadów i niskiej temperatury powietrza) okresie zbiorów. Częsta uprawa na tym samym polu podatnych na nią roślin, zwłaszcza warzyw korzeniowych i sałaty, powoduje nasilenie jej występowania. Najczęściej widoczne zmiany patologiczne to wodniste, brązowiejące i ulegające stopniowo mokrej zgniliźnie plamy na strąkach, pokryte białą grzybną, w której pojawiają się czarne, twardniejące grudki — sklerocje grzyba, których żywotność w glebie wynosi do 3 lat. Są one — wraz z grzybnią — źródłem pierwszych zakażeń.

Zapobieganie i zwalczanie
- Możliwość wystąpienia większości wymienionych chorób można ograniczyć używając zdrowego i kwalifikowanego materiału siewnego. - W zmianowaniu zaleca się 3–4-letnią przerwę w uprawie bobu i bobiku, a przy częstym zagrożeniu czekoladową plamistością nawet 4–5 letnią. - Wcześniejszy siew nasion pozwala przyspieszyć dojrzewanie i częściowo uniknąć strat plonu spowodowanego porażeniem przez grzyb Botrytis fabae. - Bób należy uprawiać na stanowiskach przewiewnych, sprzyjających szybszemu obsychaniu roślin. Zachowanie szerokich międzyrzędzi (30–40 cm) poprawia cyrkulację powietrza. Nie można dopuszczać do nadmiernego zachwaszczenia plantacji powodującego wzrost wilgotności w łanie. Nie lokalizować upraw bobu w pobliżu plantacji bobiku, który może być źródłem tych chorób. - Istotne jest prawidłowe nawożenie mineralne, na przykład rośliny przenawożone azotem są podatniejsze na choroby. Przy zagrożeniu rdzą bobu zaleca się zwiększyć dawkę potasu, podnoszącego odporność roślin na tę chorobę. - Prawie wszystkie wymienione choroby przenoszą się z resztkami roślin, dlatego wszelkie pozostałości pozbiorcze zaleca się głęboko przyorać, co utrudnia dalszy rozwój patogenom. - W miarę możliwości chore rośliny należy usuwać z plantacji i palić lub głęboko zakopywać. Nie powinno się ich kompostować. - Infekcje roślin w okresie kiełkowania i wschodów ograniczyć można zaprawiając kompleksowo nasiona mieszaniną preparatów: Zaprawa Marshal 250 DS (10 g/kg nasion) + Zaprawa Funaben T (3 g/kg) lub Zaprawa Nasienna T zawiesinowa (3 g/kg) + Apron XL 350 ES (0,5 ml/kg). Zabieg z wykorzystaniem pierwszej mieszaniny chroni jednocześnie w tym okresie przed, stanowiącymi również poważny problem, oprzędzikami. - W okresie wegetacji 1, 2 zabiegi chemiczne wykonuje się po wystąpieniu pierwszych objawów chorobowych. Zaleca się fungicydy zawierające mankozeb, na przykład Dithane M-45 80 WP (2–3 kg/ha), Manconex 80 WP (2–3 kg/ha), Penncozeb 80 WP (2–3 kg/ha), pamiętając każdorazowo o obowiązującym okresie karencji, który znajduje się na etykiecie każdego preparatu.

Dr hab. Stanisław Mazur jest pracownikiem Katedry Ochrony Roślin AR w Krakowie