Numer 05/2002
W poprzednich numerach "Hasła Ogrodniczego" Autorka przedstawiła zasady funkcjonowania ubezpieczenia społecznego rolników oraz przysługujące im świadczenia. Poniżej omawiane są te, które przyznawane są jedynie w drodze wyjątku i zawsze na wniosek składany przez zainteresowanego lub przez występujące w jego imieniu instytucje (red.).
| Komu przysługują | |
| Ustawa z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 1998 r., nr 7, poz. 25, z późn. zm.) w art. 55 upoważnia prezesa KRUS do przyznania w drodze wyjątku rolniczej: emerytury, renty inwalidzkiej lub rodzinnej. Ich wysokość nie może przekraczać wysokości odpowiedniego świadczenia ustawowego. Prezes KRUS może więc przyznać emeryturę lub rentę w wysokości podstawowej (tj. w kwocie najniższej emerytury pracowniczej) albo wynikającej z art. 25 (dla emerytury lub renty inwalidzkiej) lub z art. 30 (w przypadku renty rodzinnej) ustawy z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym roników. Uprawnienia prezesa KRUS obejmują przyznawanie świadczeń wyjątkowych tym rolnikom lub domownikom oraz pozostałym po nich członkom rodziny, którzy wskutek szczególnych okoliczności ? nie spełnili warunków do przyznania prawa do emerytury lub renty rolniczej w normalnym trybie oraz ? nie mają niezbędnych źródeł utrzymania i nie mogą ich uzyskać ze względu na wiek i stan zdrowia (oba warunki muszą wystąpić jednocześnie). W uproszczeniu można stwierdzić, że o przyznanie emerytury rolniczej w trybie wyjątku mogą ubiegać się osoby, które osiągnęły wiek emerytalny i nie posiadają wymaganego okresu ubezpieczenia emerytalno-rentowego (tj. 25 lat lub 30 lat — w przypadku emerytury wcześniejszej). Natomiast o rentę inwalidzką — osoby, które posiadają wymagany okres ubezpieczenia, ale nie spełniają warunków do renty, bowiem ich długotrwała niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym nie powstała w trakcie podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu bądź powstała po 18 miesiącach od jego ustania. O rentę inwalidzką w trybie wyjątkowym mogą ubiegać się też osoby, które co prawda legitymują się wystarczającym okresem ubezpieczenia (np.5-letnim, gdy długotrwała niezdolność do pracy powstała powyżej 30. roku życia), ale nie przypada on w ciągu ostatnich 10 lat przed zgłoszeniem wniosku o rentę inwalidzką. Prezes KRUS rozpatruje głównie prawo do renty rodzinnej dla dzieci, których zmarły rodzic nie spełniał warunków do przyznania emerytury lub renty inwalidzkiej. Prezes KRUS może również przedłużyć wypłatę renty rodzinnej dzieciom, które studiują, ale ze względu na wiek (ukończyły 25 lat), utraciły już prawo do świadczenia ustawowego. O emerytalno-rentowe świadczenia wyjątkowe mogą się więc ubiegać wyłącznie osoby, które w normalnym trybie nie otrzymałyby prawa do tych świadczeń. Prezes KRUS nie ma podstaw do stosowania trybu wyjątkowego przy wnioskach emerytów i rencistów o podwyższenie otrzymywanych z KRUS ustawowych emerytur i rent. Jeżeli więc emeryt lub rencista ma ustalone prawo do świadczenia ustawowego i występuje z wnioskiem, np. o podjęcie w drodze wyjątku wypłaty części uzupełniającej emerytury lub renty (na przykład, gdy świadczeniobiorca nie zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej i gospodarstwo rolne jest nadal w jego władaniu, przez co ma prawo do wypłaty tylko części składkowej emerytury lub renty inwalidzkiej), jego wniosek nie może być przez prezesa KRUS rozpatrzony pozytywnie (nie może być również rozpatrzony pozytywnie wniosek emeryta lub rencisty, którego świadczenie emerytalno-rentowe jest niskie, np. wypłacane w kwocie podstawowej). | |
|
| |
| Tryb postępowania | |
| Postępowanie w sprawie wyjątkowych świadczeń emerytalno-rentowych wszczynane jest wyłącznie na wniosek. Może go złożyć osoba, która jest lub była rolnikiem (domownikiem) bądź członkiem jego rodziny (w przypadku renty rodzinnej), lub inna, mająca interes prawny w ustaleniu tego prawa. Wniosek może być zatem złożony również przez zainteresowane organizacje lub instytucje (np. sąd, urząd gminy, organizacje społeczne). Wniosek o świadczenie wyjątkowe składa się do oddziału regionalnego KRUS, który wydał decyzję odmawiającą prawa do świadczenia ustawowego, lub bezpośrednio do prezesa KRUS. Wniosek o wyjątkowe świadczenia emerytalno-rentowe powinny składać osoby, posiadające prawomocną decyzję odmawiającą prawa do ustawowej emerytury lub renty rolniczej. Prawo złożenia wniosku przysługuje zarówno osobom, którym sąd oddalił odwołanie od decyzji oddziału regionalnego KRUS odmawiającej prawa do ustawowego świadczenia emerytalno-rentowego, jak również osobom, które nie składały do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych odwołania od decyzji organu rentowego. Samo złożenie wniosku nie oznacza jednak, że świadczenie w drodze wyjątku zostanie przyznane. W sprawie — co ocenia Prezes KRUS — muszą zachodzić przesłanki uzasadniające przyznanie świadczenia emerytalno-rentowego w drodze wyjątku. Do wniosku o przyznanie emerytury lub renty zainteresowany powinien dołączyć dowody potwierdzające, że brak uprawnień do ustawowego świadczenia emerytalno-rentowego spowodowany został szczególnymi okolicznościami, a wnioskodawca nie ma obecnie niezbędnych źródeł utrzymania i nie może ich uzyskać ze względu na wiek lub stan zdrowia. Na żądanie KRUS zainteresowany powinien przedstawić również wszelkie dowody i informacje ułatwiające podjęcie decyzji w sprawie świadczenia wyjątkowego. Wniosek wraz z pełną dokumentacją (w tym aktualnym wywiadem dotyczącym sytuacji materialnej i zdrowotnej zainteresowanego) przedstawiany jest prezesowi KRUS. Podejmuje on decyzję w drodze swobodnego uznania i nie musi jej uzasadniać (od tej decyzji nie przysługują żadne środki odwoławcze). Nie wydaje też formalnej decyzji (na piśmie), a jedynie zainteresowany jest informowany o stanowisku prezesa KRUS w sprawie świadczenia wyjątkowego. Taki tryb postępowania — odmienny od trybu rozpatrywania wyjątkowych świadczeń emerytalno-rentowych przez prezesa ZUS — jest zgodny z ustawą z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników. Nie nakłada ona bowiem na prezesa KRUS obowiązku wydawania decyzji ubezpieczeniowej lub administracyjnej w sprawach rozpatrywanych w drodze art. 55. Brak trybu odwoławczego w przypadku świadczeń wyjątkowych, rozpatrywanych przez prezesa KRUS, wynika z art. 83 ust. 4 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. nr 137, poz. 887, z późn. zm), który poprzez art. 52 ust. 1 ustawy z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, ma zastosowanie w sprawie świadczeń wyjątkowych, a głosi, że "od decyzji przyznającej świadczenia w drodze wyjątku oraz decyzji odmownej odwołanie nie przysługuje". | |
|
| |
| Wypłata | |
| Emerytura lub renta przyznana przez prezesa KRUS jest wypłacana przez oddział regionalny KRUS, bowiem cała dokumentacja będąca podstawą do przyznania tego świadczenia jest tam przekazywana. W sprawach wypłaty świadczeń wyjątkowych stosowane są takie same zasady, jak przy ustawowych świadczeniach emerytalno-rentowych, z tym że oddział regionalny KRUS wypłaca te pierwsze od dnia wskazanego przez prezesa KRUS. Świadczenia wyjątkowe wypłacane są w systemie miesięcznym, w dniu ustalonym jako termin płatności. Są one opodatkowane podatkiem dochodowym od osób fizycznych. W związku z tym, zgodnie z przepisami ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych z przyznanego świadczenia oddział regionalny potrąca miesięczne zaliczki na podatek dochodowy, a także składki na ubezpieczenie zdrowotne. Jeżeli osoba, której przyznano wyjątkowe świadczenie emerytalno-rentowe uzyska prawo do innego świadczenia z ubezpieczenia społecznego, wówczas przysługuje jej prawo wyboru. Rolnicze świadczenia emerytalno-rentowe przyznane w drodze wyjątku nie zbiegają się bowiem z tymi z innego ubezpieczenia społecznego. | |
|
| |
| Mgr Alicja Lejk-Kępka jest głównym specjalistą w Biurze Świadczeń centrali KRUS w Warszawie |