• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 05/2002

BAKTERIOZY I PERSPEKTYWY ICH ZWALCZANIA

Występowaniu bakterioz sprzyja z pewnością wysoka temperatura w okresie pełni wegetacji warzyw, duże ilości opadów atmosferycznych, w tym gradobicia, okresowe podtopienia pól. Problem jest istotny, ponieważ dotychczas nie było preparatów bakteriobójczych przeznaczonych do ochrony warzyw. Niektóre bakteriozy są już od wielu lat poważnym problemem, na przykład, będący chorobą kwarantannową rak bakteryjny pomidora (czytaj HO 4/2002). Niektóre odmiany ogórków tolerancyjne wobec mączniaka rzekomego dyniowatych, częściej chorują na bakteryjną kanciastą plamistość.
Do profilaktycznych zabiegów przeciwko chorobom bakteryjnym w uprawie niektórych gatunków (ogórki, pomidory, fasola) zalecane są fungicydy miedziowe. Niestety, niektórzy producenci w sposób niedozwolony używają ich także w innych uprawach. W Instytucie Warzywnictwa prowadzimy badania nowych środków o działaniu bakteriobójczym lub stymulującym odporność roślin na te choroby. Dużą nadzieję wiązaliśmy z syntetycznym środkiem acybenzolar-S-metylowy (Bion 50 WG), który indukował odporność roślin na wiele chorób bakteryjnych i grzybowych, zwłaszcza pomidorów na raka bakteryjnego. Niestety, preparat ten wykazał dużą toksyczność dla niektórych odmian pomidorów uprawianych pod osłonami oraz w polu i wpływał na zmianę pokroju roślin. Z tego względu, na nasz wniosek, został wycofany z rynku i dlatego nie zamieściliśmy go w Programie ochrony warzyw (HO 1/2002). W ostatnim roku stwierdziliśmy działanie bakteriobójcze ekstraktu z grejpfruta, zwłaszcza w uprawie ogórków, pomidorów, cebuli i warzyw kapustnych. Wymaga on jednak dalszych badań potwierdzających nasze wstępne obserwacje. Poszukujemy intensywnie bezpiecznych dla środowiska i ludzi środków oraz metod do kompleksowego zwalczania chorób bakteryjnych, grzybowych i wirusowych w uprawach warzyw.

Cebula
Choroby bakteryjne stały się poważnym zagrożeniem dla jej upraw (fot. 1).

FOT. 1. PLANTACJA CEBULI - ROŚLINY PORAŻONE PRZEZ BAKTERIE


Dotychczas nie ma w Polsce szczegółowego rozpoznania na temat znaczenia gospodarczego sprawców oraz epidemiologii i metod zwalczania tej grupy chorób cebuli. Na tym warzywie mogą występować trzy różne bakteriozy, których sprawcami są: Erwinia carotovora, Pseudomonas gladioli pv. allicola oraz Pseudomonas cepacia. Przyjęto, że bakterie te są sprawcami chorób także w naszym kraju. W zależności od sprawcy, objawy choroby mogą być następujące: ● miękka zgnilizna cebuli od szyjki; ● wodnistość i gnicie pojedynczych łusek wewnętrznych cebuli i stopniowe ich zasychanie; ● śluzowata zgnilizna z żółtym zabarwieniem wewnętrznych łusek cebuli. W naszych doświadczeniach obserwowaliśmy wszystkie wymienione rodzaje gnicia bakteryjnego cebuli.

FOT. 2. OBJAWY BAKTERIOZ WIDOCZNE NA PRZEKROJU CEBULI (a) I NA LIŚCIACH (b)


Ubiegłoroczne badania w Instytucie Warzywnictwa wstępnie potwierdziły dostateczną skuteczność ekstraktu z nasion i miąższu grejpfruta (w dawkach 1,0–1,5 l/ha), zarówno w zapobiegawczym (tab. 1), jak i interwencyjnym (tab. 2) zwalczaniu bakterioz na cebuli.

TABELA 1. SKUTECZNOŚĆ BADANYCH ŚRODKÓW W PROFILAKTYCZNEJ OCHRONIE CEBULI PRZED BAKTERIOZAMI W OKRESIE PRZEDZBIORCZYM (SKIERNIEWICE, 2001 r.)




TABELA 2. SKUTECZNOŚĆ BADANYCH ŚRODKÓW W INTERWENCYJNYM ZWALCZANIU BAKTERIOZ CEBULI (SKIERNIEWICE, 2001 r.)


Po jednym opryskaniu dawką 1,5 l/ha rozwój choroby został spowolniony, a całkowite jego zahamowanie nastąpiło po drugim zabiegu wykonanym tydzień później. Środek działał skutecznie, gdy szczypior nie był jeszcze załamany — wówczas preparat mógł wniknąć do szyjki cebuli i zniszczyć znajdujące się tam chorobotwórcze bakterie. Skuteczność zabiegów wykonywanych po załamaniu szczypioru była bardzo ograniczona. Preparat ten wymaga jednak dalszych badań.

Warzywa kapustne
Bakteriozy stanowią poważne zagrożenie także w ich uprawach. Rozwojowi chorób sprzyjają wysoka wilgotność i temperatura powietrza, zwłaszcza w nocy. Sprawcami są najczęściej bakterie z rodzajów Xanthomonas (czarna zgnilizna kapustnych), Pseudomonas i Erwinia (gnicie róż kalafiorów i mokra zgnilizna kapustnych). W ubiegłym roku, od 3. dekady lipca do połowy września, obserwowaliśmy w wielu rejonach kraju epidemiczne występowanie chorób bakteryjnych w uprawach letnich i jesiennych na wielu plantacjach kapusty głowiastej, kalafiorów, brokułów i kapusty pekińskiej. Na rozetowatych liściach kapusty głowiastej, kalafiorów i kapusty pekińskiej, najczęściej u podstawy ogonków liściowych, pojawiły się szare, wodniste, o nieregularnym kształcie plamy. Później rozwijała się miękka zgnilizna wewnętrznej części głąba. Na różach kalafiorów i brokułów obserwowano mokre gnicie w postaci nieregularnych, początkowo zapadających się plam. Występowanie takiego nasilenia chorób bakteryjnych stało się bezpośrednią przyczyną podjęcia przez nas badań. Podobnie jak w przypadku cebuli, przeprowadziliśmy wstępne doświadczenia polowe, poprzedzone badaniami laboratoryjnymi. Najwyższą skuteczność spośród przebadanych preparatów w ochronie brokułów przed mokrą zgnilizną róży i czernią krzyżowych, występujących łącznie w okresie pozbiorczym, uzyskano po użyciu mieszaniny fungicydu Rovral FLO 255 SC (w dawkach 0,8 i 1,5 l /ha) z ekstraktem z nasion i miąższu grejpfruta (w dawkach 1,0 i 1,5 l /ha). Zabiegi środkami w tych dawkach chroniły dostatecznie brokuły i kapustę głowiastą przed bakteriozą i tylko w małym stopniu przed czernią krzyżowych. Przy ograniczeniu o 50% dawki fungicydu Rovral FLO 255 SC (0,8 l /ha) i wyższej dawce ekstraktu grejpfruta (1,5 l /ha) uzyskaliśmy kompleksową ochronę warzyw kapustnych przed bakteriozami i czernią krzyżowych.

Prof. dr hab. Józef Robak jest pracownikiem Instytutu Warzywnictwa w Skierniewicach