• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 06/2002

PORÓWNANIE CEN JABŁEK W RÓŻNYCH REGIONACH POLSKI

,
W 2001 roku zebraliśmy 2,434 mln ton jabłek. Ceny skupu w różnych regionach kraju zmieniały się w zależności od struktury odmianowej, wielkości produkcji, popytu, zamożności regionu, możliwości eksportu, stopnia samozaopatrzenia gospodarstw, itp. W Polsce na notowania jabłek deserowych w małym stopniu (w porównaniu np. z cenami większości owoców jagodowych) wpływa koniunktura na rynkach międzynarodowych, bardziej — poziom zbiorów i możliwość zbytu na rynkach lokalnych. W rejonach o dużej produkcji (np. grójecko-warecki i nowosądecki), gdzie dominuje 'Idared', i z których eksportuje się jabłka na Wschód, ceny skupu były niższe. W Wielkopolsce za nowsze odmiany oferowano najwyższe ceny w Polsce. Notowania jabłek dla przetwórstwa zależą w dużym stopniu także od kondycji finansowej zakładów przetwórczych oraz liczby regionalnych jednostek skupujących i przetwarzających surowiec. Produkcja soku jabłkowego w Polsce jest podporządkowana interesom zagranicznych firm, dla których podstawowym celem jest pozyskanie u nas taniego surowca. Jednakże, gdy na danym terenie działa wiele podmiotów skupujących jabłka (np. w województwie mazowieckim) punkty te rywalizują między sobą i podnoszą ceny.
Rozmieszczenie produkcji
Większość polskich jabłek produkowana jest w województwie mazowieckim (około 40% krajowych zbiorów — rys. 1), a w dalszej kolejności: lubelskim (10%), łódzkim (10%), świętokrzyskim (8%), śląskim i małopolskim (po 6%), wielkopolskim (5%) oraz kujawsko-pomorskim (4%). Najmniej jabłek zbiera się w województwach: dolnośląskim i podkarpackim (po 2%) oraz podlaskim (1%). Pod względem areału nasadzeń jabłoni prym wiodą województwa mazowieckie i lubelskie. W tym pierwszym znajduje się powyżej 30% krajowych sadów jabłoniowych, w drugim — ponad 10%. Na trzecim miejscu znalazły się województwa łódzkie i małopolskie (po 9%). Plony uzyskiwane w tym ostatnim są jednak znacznie niższe od średniej krajowej (o jedną trzecią). W tym rejonie jest bowiem dużo ekstensywnych sadów przydomowych, w których przeważają stare odmiany. Kolejne miejsca zajmują województwa: świętokrzyskie (8%), wielkopolskie (6%) oraz podkarpackie (5%).

RYS. 1. PRODUKCJA JABŁEK W WOJEWÓDZTWACH (% PRODUKCJI CAŁKOWITEJ)



Zmiany w strukturze odmianowej
Struktura odmianowa uprawianych w Polsce jabłoni (rys. 2) wpływa na ceny skupu owoców. Notowania 'Idareda' (ciągle dominującego w polskich sadach) są ściśle powiązane z koniunkturą na rynkach wschodnich. Odmiana ta w połowie lat 90. stanowiła w krajowych sadach około 20%, w 2000 r. — 16%. Znacznie bardziej zmalała powierzchnia nasadzeń 'McIntosha' (z 13% do 6,0%), 'Spartana' (z 6% do 3%) i 'Jonatana' (z 10% do 6%). W ostatnich latach istotnie wzrosło znaczenie udział odmian, które nie były dotychczas wyszczególnione w statystyce lub ich udział był znikomy. Na przykład udział — nienotowanych wcześniej — 'Jonagolda' w 2000 r. wyniósł 7%, 'Ligola' — 1,5%, 'Gali' — 1%, 'Elstara' — 2%, a 'Šampiona' wzrósł z 0,2% w 1993 r. do 6,5% w 2000 r.

RYS. 2. STRUKTURA ODMIANOWA UPRAWIANYCH JABŁONI W POLSCE W 2000 r.



"Zagłębie" grójecko-wareckie
Badania przeprowadzone w połowie lat 90. wskazywały, że z tego terenu pochodziło około 40% krajowych jabłek, a tempo wzrostu produkcji w ostatnich 15 latach 4-krotnie przewyższało średnią krajową. Ponad połowa gospodarstw produkujących tutaj jabłka ma 4–8 ha powierzchni, a sadownicy osiągają o 40–70% wyższe plony niż w innych częściach Polski. W połowie lat 90. struktura odmianowa jabłoni (w wieku do 3 lat) w regionie grójecko-wareckim przedstawiała się następująco: 'Idared' — 16,2%, 'Jonagold' — 13,8%, 'Šampion' —11,1%, 'Cortland' — 8,4% i pozostałe odmiany — 60,5%. Zlokalizowanie tu wielu zakładów przetwórczych oraz sprzedaż na rynek wschodnioeuropejski spowodowały, że dominującą odmianą pozostawał 'Idared'. W latach 1995–2000 o 85% zwiększył się potencjał przechowalniczy gospodarstw rejonu grójecko-wareckiego, w tym liczba chłodni wzrosła o 45%. W tych ostatnich można obecnie przechowywać około 65 000 ton jabłek (zaledwie 13,7% ogólnego potencjału przechowalniczego), lecz przechowalni z KA i ULO jest ciągle niewiele.

Droższe jabłka deserowe
Produkcja jabłek w Polsce w 2001 r. o 68% przekroczyła tę z 2000 r. i o 38% średnią z lat 1996–2000. Z zestawień Samodzielnej Pracowni Ekonomiki Ogrodnictwa IERiGŻ wynika, że pomimo tego jabłka deserowe w większości województw były droższe, niż w roku poprzednim. W 2001 roku za kilogram jabłek deserowych (rys. 3) w okresie najwyższej podaży (od września do listopada) płacono przeciętnie 0,86 zł (o 1 grosz więcej niż w 2000 r.). W 2000 r. średnie ceny skupu w spółdzielniach ogrodniczych w głównym okresie zbiorów (rys. 3) wahały się w zależności od regionu od 0,62 zł/kg do 1,01 zł/kg, w następnym roku — od 0,73 zł/kg do 1,17 zł/kg. W 2001 roku najwyższe ceny oferowano producentom za jabłka deserowe w województwie wielkopolskim (1,17 zł/kg) oraz świętokrzyskim (1 zł/kg). Najniższe były notowania w województwie podlaskim (średnio 0,73 zł/kg), mazowieckim (0,75 zł/kg), łódzkim (0,78 zł/kg) i małopolskim (0,79 zł/kg). Rejony te odznaczają się wysoką produkcją (np. mazowieckie i łódzkiej), wieloma gospodarstwami o wysokim stopniu samozaopatrzenia, ekstensywnymi sadami (z niskimi plonami i owocami gorszej jakości) oraz brakiem nowoczesnej bazy przechowalniczej. Mniej zamożna jest też tamtejsza ludność. Zaskoczeniem jest wzrost o 30% średniej ceny skupu w województwie lubelskim, w którym w 2000 r. jabłka deserowe skupowano po 0,62 zł/kg (najtaniej w Polsce), natomiast w 2001 r. — po 0,80 zł/kg. Wiąże się to prawdopodobnie ze zmianą struktury uprawianych odmian. Do obrotu handlowego wchodzą już nowe odmiany, bardziej wydajne i droższe.

RYS. 3. ŚREDNIE CENY SKUPU JABŁEK DESEROWYCH (OD WRZEŚNIA DO LISTOPADA) W 2001 r. W WYBRANYCH WOJEWÓDZTWACH



Zróżnicowanie cen odmian
W styczniu 2002 roku jabłka odmiany 'Jonagold' spółdzielnie ogrodnicze skupowały po 1,04 zł/kg. Dość wysoko ceniono 'Šampiona', za którego producenci otrzymywali 1 zł/kg. Za 'Lobo' płacono tylko 0,87 zł/kg, a za 'Idareda' — 0,64 zł/kg (w Polsce centralnej około 0,40 zł/kg). Ceny Jonagoldów i 'Šampiona' wzrosły w stosunku do tych ze stycznia 2001 r. odpowiednio o 18% i o 9%. Natomiast o około 10% potaniał 'Idared', za którego rok temu płacono 0,71 zł/kg. Na obniżkę cen wpłynęła prawdopodobnie wysoka produkcja i pogorszenie się przydatności tej odmiany do przechowywania.

Eksport taniego 'Idareda'
Pomimo dużych zmian w strukturze uprawianych u nas odmian jabłoni, udział 'Idareda' wynosi wciąż prawie 20% ogólnych zbiorów. Przy wysokiej podaży, stabilnym spożyciu (19,56 kg na mieszkańca w1996 r. i 22,92 kg w 2000 r) oraz marginalnym eksporcie jabłek do krajów UE (kilka lub kilkanaście ton rocznie) bardzo ważne są dostawy 'Idareda' na Wschód. Eksport na te rynki wpływa na notowania tej odmiany, a także na średnią cenę skupu jabłek w Polsce, w poszczególnych województwach i regionach. Kryzys w krajach byłego ZSRR nie powoduje obecnie znaczącego ograniczenia wielkości polskiego eksportu na ten rynek (w 2000 r. — 208 000 ton). 'Idared' poza wieloma walorami (np. względnie długim okresem przechowywania i łatwością transportu) wyróżnia się relatywnie niską ceną. Przyciąga ona kontrahentów zza wschodniej granicy i stwarza możliwość zmniejszenia nadpodaży jabłek na rynku krajowym. Przełamanie spadkowej tendencji cen jabłek deserowych w styczniu 2001 r. było spowodowane właśnie ożywieniem popytu na polskie jabłka w Rosji i innych państwach tego regionu. Województwa z wysoką produkcją jabłek eksportowanych na rynki wschodnie (np. mazowieckie i nowosądeckie) charakteryzują się niższymi średnimi cenami skupu owoców. Aby podnieść w przyszłości ceny jabłek w tych województwach należałoby się koncentrować na ograniczaniu nasadzeń 'Idareda' na rzecz odmian droższych, ale akceptowanych przez odbiorców wschodnioeuropejskich. Możliwości eksportu jabłek na Wschód są duże, ale w przyszłości będą zależeć przede wszystkim od tego, czy nasza oferta będzie konkurencyjna pod względem ceny, jakości, odmian, itp. Promocja owoców na rynku importera, gwarancje płatności za towar to zadania dla organizacji rządowych i agencji handlowych. Promocja eksportu owoców oraz jego dotowanie jest bowiem powszechną praktyką w państwach, które postawiły na rozwój sadownictwa (np. Francji i Holandi).

Jabłka przemysłowe najtańsze w Polsce centralnej
Notowania jabłek przemysłowych kształtowały się nieco inaczej niż deserowych (rys. 4). Najmniej za kilogram tego surowca płaciły zakłady w województwie łódzkim — od września do listopada 2001 r. średnio 0,10 zł/kg. O 2 grosze więcej płacono w podkarpackim, w którym produkuje się zaledwie 2% krajowych jabłek, a plony tych owoców są na poziomie znacznie niższym niż średnia krajowa. Producenci w województwach dolnośląskim i małopolskim uzyskiwali 0,13 zł/kg. Relatywnie drogie były — mimo najwyższej koncentracji produkcji — jabłka przemysłowe w województwie mazowieckim — 0,15 zł/kg. Tyle samo kosztowały one w województwie podlaskim i kujawsko-pomorskim, natomiast najwięcej — podobnie, jak w przypadku jabłek deserowych — płacono za nie w Wielkopolsce — 0,16 zł/kg.

RYS. 4. ŚREDNIE CENY SKUPU JABŁEK PRZEMYSŁOWYCH (OD WRZEŚNIA DO LISTOPADA) W 2001 r. W WYBRANYCH WOJEWÓDZTWACH



Autorzy są pracownikami Samodzielnej Pracowni Ekonomiki Ogrodnictwa IERiGŻ w Warszawie