Numer 06/2002
W Polsce, podobnie jak w wielu innych krajach, wyrządzają one istotne szkody. Ciągle więc trwają poszukiwania skutecznych metod ograniczenia ich liczebności oraz strat przez nie powodowanych. W niniejszym artykule chciałabym przybliżyć rodzaje uszkodzeń i stadia szkodników, które tego dokonują, oraz najważniejsze elementy biologii i możliwości ograniczenia liczebności tych owadów.
| Pędraki i drutowce | ||||
Ostatnio w Polsce dość licznie występuje chrabąszcz majowy (Melolontha melolontha), chrabąszcz kasztanowiec (Melolontha hipocastani), ogrodnica niszczylistka (Phyllopertha horticola) oraz guniak czerwczyk (Rhizotrogus solstitialis). Larwa chrabąszcza majowego zwana pędrakiem, jest kremowobiała z nieco ciemniejszym odwłokiem, wygięta w podkówkę, z dużą brunatną głową i trzema parami silnych nóg tułowiowych. Pod koniec rozwoju osiąga długość do 5 cm (fot. 1).
Larwa ogrodnicy niszczylistki jest podobna do młodej larwy chrabąszcza majowego, ale wyrośnięta osiąga około 2 cm długości. Ostatnio pędraki powszechnie niszczyły młode plantacje truskawek (fot. 2), a także uszkadzały korzenie jabłoni w najmłodszych, głównie 1, 2-letnich sadach, osłabiając wzrost drzew lub powodując nawet ich zasychanie.
Ważną grupę szkodników glebowych stanowią również drutowce, którymi powszechnie określa się larwy kilku gatunków chrząszczy z rodziny sprężykowatych (Elateriadae). Szkodniki te podczas żerowania niszczą korzenie lub szyjkę korzeniową roślin uprawnych. Larwy są wydłużone, walcowatego kształtu, ich ciało ma średnicę około 2–4 mm zależnie od gatunku, długość do 2,5 cm, pokryte jest grubym, żółtawym lub lekko brązowawym oskórkiem chitynowym (fot. 3). Zarówno na plantacjach truskawek, jak i innych upraw sadowniczych, drutowce największe szkody wyrządzają w pierwszym okresie po posadzeniu roślin.
Chrząszcze można zauważyć, gdy nalatują na rośliny sadownicze i uszkadzają liście, a nawet zawiązki owoców na przykład ogrodnica niszczylistka na jabłoni. Lokalnie na jabłoniach konieczne jest zwalczanie chrząszczy zarówno ogrodnicy niszczylistki jak i chrabąszcza majowego. Owady te i ich larwy najczęściej występują w sąsiedztwie lasów, głównie liściastych, na polach ugorowanych, zaperzonych i zachwaszczonych, a także po likwidacja starych sadów, jagodników, łąk i pastwisk. W uprawie roślin sadowniczych nawet niezbyt licznie występujące pędraki i drutowce wyrządzają duże szkody, z powodu małego zagęszczenia roślin na jednostce powierzchni. Ponadto, jeśli dosadza się rośliny w miejsce zamarłych, ponosi się dodatkowe nakłady na zakup materiału, robociznę i automatycznie wydłuża się okres oczekiwania na pierwszy zbiór owoców. Jeżeli szkodniki te występują dość licznie, najlepiej zmienić lokalizację uprawy bądź zniszczyć szkodniki przed sadzeniem roślin. Warto zrobić wszystko aby zapobiec uszkodzeniom, gdyż zwalczanie szkodników glebowych na plantacji jest trudne i nie zawsze przynosi oczekiwany efekt. | ||||
|
| ||||
| Opuchlaki | ||||
Na plantacjach truskawek największe szkody wyrządzają larwy opuchlaków. W ostatnich latach chrząszcze te lokalnie powodowały istotne szkody na porzeczce, a także na jabłoniach. Larwy opuchlaków są beznogie, rogalikowato zgięte, barwy kremowobiałej z brązowawą głową (fot. 4), dorastają do 8–10 mm.
Na plantacjach truskawek najłatwiej je znaleźć pod osłabionymi roślinami w końcu maja i na początku czerwca, kiedy opuchlaki są już wyrośnięte. W drugiej połowie czerwca i w lipcu na roślinach lub pod nimi można także znaleźć chrząszcze opuchlaka (fot. 5).
Aby stwierdzić obecność szkodników glebowych, pobiera się losowo (np. po przekątnej pola) próbki gleby z pola przeznaczonego pod uprawę. Przyjęto, jako reprezentatywne, przesiewane próbki gleby pobrane na obszarze hektara z 32 dołków o wymiarach 25 x 25 cm i głębokości 0–25 cm, co stanowi 2 m2 powierzchni pola. Orientacyjny próg zagrożenia przez pędraki i drutowce (głównie dla truskawki) to średnio 0,5 larw/m2, a przez opuchlaki — 5–10 larw/m2. Po stwierdzeniu nadmiernej liczby szkodników najlepiej zrezygnować z uprawy na danym polu. | ||||
|
| ||||
| Zwalczanie mechaniczne | ||||
| Znaczącą rolę w ograniczeniu liczby larw, głównie pędraków, mają metody mechaniczne. Głęboka orka i kilkakrotna uprawa gleby na przykład przy użyciu talerzówki, kultywatora, glebogryzarki, brony, z przejazdami wzdłuż i w poprzek pola, mechanicznie niszczy wiele pędraków. Dodatkowo, część tych szkodników wyrzuconych na powierzchnię gleby ginie w wyniku przesuszenia lub jest zjadana przez ptaki. Pomocne może też być okresowe utrzymywanie gleby w czarnym ugorze. Brak korzeni roślin — pokarmu dla pędraków – jest przyczyną wyginięcia wielu z nich. W Niemczech opisane zabiegi mechaniczne zaleca się przeprowadzać głównie w latach rójki chrabąszczy po wylęgu larw – zwykle w sierpniu. Prawidłowo wykonane zabiegi mechaniczne mogą zmniejszyć liczebność szkodnika nawet o 60–90%, ale nie zawsze jest to wystarczające. Inną, bezpieczną metodą ograniczającą liczebność pędraków jest uprawa gryki. Stwierdzono, że jeśli na polu zniszczy się chwasty i zasieje grykę, pędraki nie mając innego pożywienia, żywią się korzeniami gryki podtruwając się, toksycznymi dla tych szkodników związkami (głównie taninami). Warto jednak wiedzieć, że uprawa gryki nie jest metodą, która powoduje śmiertelność pędraków w bardzo krótkim czasie, ale jej działanie może być długotrwałe, zaburzające rozwój owadów. Lokalnie, w mniejszym zakresie, można mechanicznie niszczyć chrabąszcze majowe strząsając je rano, z drzew liściastych, na których gromadzą się na odpoczynek. | ||||
|
| ||||
| Zwalczanie chemiczne | ||||
| Na polach zasiedlonych przez szkodniki glebowe zaleca się również używanie środków owadobójczych: płynnych — Dursban 480 EC i Pyrinex 480 EC, każdy w dawce 5 l/ha, oraz granulatów — Basudin 10 GR i Diazinon 10 GR w dawce 80–120 kg/ha. Preparatami płynnymi należy opryskiwać uprawianą glebę przed sadzeniem roślin, rozprowadzając środek w 400–600 l wody. Bezpośrednio po zabiegu należy wymieszać preparat z glebą, na przykład przez bronowanie. Zwiększa się w ten sposób i przyspiesza penetrację gleby przez substancje gazowe zawarte w preparatach oraz ogranicza straty ulatniania się substancji aktywnej. Basudin 10 GR i Diazinon 10 GR w wyższej z zalecanych dawek używa się do zwalczania pędraków i drutowców w niższej do zwalczania opuchlaków. Granulat rozsiewa się na całą powierzchnię pola, lub tylko w rzędy przed sadzeniem roślin (na przykład truskawek), zużywając 8–12 g preparatu na metr kwadratowy. Granulaty należy również zmieszać z glebą poprzez bronowanie. Trzeba jednak pamiętać, że jeśli gleba nie będzie dostatecznie wilgotna skuteczność działania tych środków będzie mniejsza. Jeśli natomiast stwierdzono larwy na plantacji, ich zwalczanie jest zwykle mało efektywne, a kosztowne. Na plantacjach truskawek do zwalczania opuchlaków można używać, Basudinu 10 GR lub Diazinonu 10 GR wiosną przed kwitnieniem lub po zbiorze owoców, ale granulat należy zmieszać z glebą. Po zbiorze można też podlewać rośliny preparatami Dursban 480 EC lub Pyrinex 480 EC w stężeniu (2,5–3 l/ha) najlepiej na wilgotną glebę. Należy jednak pamiętać, że nie zawsze uzyskane efekt rekompensuje poniesione koszty. | ||||
|
| ||||
| Doc. dr hab. Barbara H. Łabanowska Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa Skierniewice | ||||
