Hasło Ogrodnicze 07/2006

W dniach 11 i 12 maja Warszawa gościła uczestników międzynarodowej konferencji na temat wdrażania prawnej ochrony odmian w Unii Europejskiej. Zorganizowana została przez Wspólnotowe Biuro Odmian Roślin (CPVO), które ma siedzibę w Angers (Francja), przy współpracy Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin Uprawnych, pod honorowym patronatem ministra rolnictwa i rozwoju wsi RP. Jej przesłanie można by streścić następująco: egzekwowanie wyłącznego prawa ma być coraz skuteczniejsze.

Stosowane w pracy kancelarii "Dynastia" przepisy prawa, stanowiące podstawę roszczeń z tytułu naruszenia praw do odmian, zgrupowane są w kilku kategoriach.

Pytania Czytelników kierowane w ostatnim czasie do naszej redakcji świadczą o tym, że interpretacja prawa regulującego opodatkowanie działów specjalnych produkcji rolnej budzi wiele wątpliwości. Okazuje się również, że w różnych rejonach kraju ogrodnicy prowadzący uprawy w szklarniach są w tym względzie różnie traktowani przez urzędy skarbowe. Zdarzają się i takie przypadki, że ogrodnicy z sąsiednich województw, prowadzący takie same uprawy w szklarniach o podobnej powierzchni, są rozliczani inaczej — jedni na podstawie norm szacunkowych, innym odmówiono ustalenia dochodu na podstawie norm szacunkowych.

Niektóre związki chemiczne — zawarte w nawozach wykorzystywanych do przygotowywania pożywek hydroponicznych — przez długi czas zachowują swoje właściwości, inne z kolei bardzo szybko je zmieniają. Większość powszechnie używanych — w postaci stałej bądź płynnej — ulega powolnemu rozkładowi pod wpływem temperatury, wilgoci, światła lub wchodzi w reakcję z innymi substancjami, w czego wyniku powstają nowe produkty o zupełnie innych właściwościach. Największą trwałością wyróżniają się pojedyncze związki chemiczne, a ich mieszaniny (w postaci stałej albo płynnej) są mniej trwałe, zwłaszcza gdy niewłaściwie się je przechowuje. Wielu ogrodników spotkało się z tym problemem w praktyce.

Towarową produkcję owoców czarnej porzeczki rozpoczęto w niewielu krajach przed drugą wojną światową, a na szeroką skalę dopiero w latach 70. ub. wieku. Dokładna ocena wielkości produkcji owoców tego gatunku nie jest łatwa, z powodu braku rzetelnych informacji dotyczących powierzchni plantacji oraz zbiorów w poszczególnych krajach. Wiadomo jednak na pewno, że Polska utrzymuje pozycję lidera wśród producentów owoców czarnej porzeczki — nie tylko w UE, ale i na świecie.

Po uwzględnieniu danych ze wszystkich miesięcy 2005 roku można stwierdzić, że ceny detaliczne owoców były w tym okresie w Polsce wyższe niż w roku poprzednim, choć wzrost ten prawdopodobnie był mniejszy niż w przypadku cen żywności ogółem. Podobnie przedstawia się sytuacja na rynku warzyw. W całym sezonie 2005/2006, w porównaniu z danymi z sezonu 2004/2005, średnie ceny owoców i warzyw również będą wyższe, a w przypadku warzyw wzrost może być nawet większy niż ten dotyczący cen żywności ogółem.

Rozmowa z Januszem Józefem Bylińskim prezesem Warszawskiego Rolno-Spożywczego Rynku Hurtowego SA Bronisze

W ostatnich latach dostawy polskich owoców do Rosji gwałtownie się zmniejszyły, jeszcze bardziej zmalał eksport ziemniaków, cebuli, kapusty, marchwi oraz buraków ćwikłowych. Moim zdaniem, doprowadził do tego nieumiarkowany wzrost cen polskich owoców i warzyw w ostatnich trzech latach. I stało się to, czego należało się spodziewać — miejsce Polski zajęły Uzbekistan, Kazachstan czy Tadżykistan. Warunki klimatyczne w tych krajach pozwalają na produkcję dużych ilości płodów rolnych. Co więcej, produkcją warzyw i owoców zajęto się także w południowych regionach Rosji. Jakość tych artykułów jest może i niższa, ale są one tańsze niż sprowadzane z zagranicy, a tym samym dostępne dla uboższych warstw społeczeństwa.

"Pięć lat temu KRUS przyznał mi stałą rentę z tytułu niezdolności do pracy. W tym roku zmarł mój mąż, który otrzymywał emeryturę pracowniczą. ZUS przyznał mi rentę rodzinną po śmierci męża, a KRUS wstrzymał wypłatę renty z tytułu niezdolności do pracy. Dlaczego niektórzy mogą otrzymywać dwa świadczenia emerytalno-rentowe, a mnie wypłacane jest jedno?" Takie pytania zadają często osoby, które nabyły prawo do więcej niż jednego świadczenia emerytalno-rentowego. Poniżej wyjaśniam część tych wątpliwości.

Usłyszałem niedawno o działającej w Polsce firmie trudniącej się handlem owocami. Wystawianiem faktur zajmuje się w niej 25 osób, które robią to 24 godziny na dobę. Przedmiotem fakturowania są nie tony, ale co najmniej dziesiątki ton owoców. Firma ta nie zajmuje się, niestety, eksportem polskich jabłek. Funkcjonuje bowiem w sektorze owoców importowanych, w którym skala działalności jest rzeczywiście imponująca: do Polski sprowadzamy z zagranicy ponad 900 tysięcy ton owoców rocznie o wartości prawie pół miliarda euro. W handlu jabłkami porównywalnej skali doczekamy się zapewne nieprędko. Według mnie, stan tego sektora wyczerpująco charakteryzuje zdanie z majowego felietonu profesora Makosza (czyt. HO 5/2006) — "W ten sposób sami stwarzamy dobrą okazję osobom lub instytucjom, które chcą wykorzystać nasz rynek owoców dla własnych celów".

"Mrożonki pełne natury" to nazwa kampanii promocyjnej polskich wyrobów mrożonych, finansowanej w 80% z funduszy unijnych. Inicjatorem tej akcji jest Stowarzyszenie Mrożonej Żywności, które za główny cel postawiło sobie wykreowanie żywności mrożonej jako pełnowartościowej, wygodnej w użyciu oraz funkcjonalnej. Tym ostatnim mianem określa się żywność, której przypisuje się m.in. fizjologiczny wpływ na ludzki organizm (np. obniżanie poziomu cholesterolu, wzmacnianie układu odpornościowego). "Mrożonki pełne natury" to program, który między innymi dla grup producenckich działających w branży ogrodniczej jest przykładem możliwości dofinansowania kampanii promujących artykuły rolno-spożywcze ze środków Unii Europejskiej.

Nawożenie sadów za pomocą tzw. dawek orientacyjnych prowadzi często do marnotrawstwa nawozów, a niekiedy powoduje nawet negatywne skutki. Podstawą racjonalnego nawożenia powinna być analiza gleby i liści. Analiza gleby pozwala określić, których składników mineralnych brakuje w danej glebie, a które znajdują się w nadmiarze. Wyniki analizy liści charakteryzują bieżący stan odżywienia drzew. Metody chemiczne wykorzystywane do analiz w laboratoriach są bardzo dokładne. Źródłem poważnych błędów i wynikających z nich niesłusznych wniosków może być jednak niewłaściwe pobranie próbek. Warto więc przypomnieć, jak robić to prawidłowo.

W Budapeszcie pod koniec maja odbyło się kolejne posiedzenie ekspertów zajmujących się wiśniami, którzy dokonali oceny bieżącej sytuacji w produkcji tych owoców oraz zapasów przetworów wiśniowych. W spotkaniu uczestniczyło 12 specjalistów z Węgier, 5 z Niemiec i jedna z Polski (niżej podpisany). Pod koniec maja na Węgrzech wiśnie były po opadzie zawiązków, a w Polsce i w Niemczech — przed opadem czerwcowym, dlatego prognozę zbiorów w tych dwóch krajach traktuje się jako wstępną (tabela).

Gospodarstwo Jerzego Karczewskiego w Lutyni koło Wrocławia ma powierzchnię 60 hektarów. Niedawno wydzielono z niego części — dla syna i córki. Syn Maciej absolwent Akademii Rolniczej we Wrocławiu odbywa staż w USA, gdzie podnosi swoje kwalifikacje zawodowe. Córka Magdalena — prawniczka — pomaga prowadzić sprawy urzędowe. Takie wsparcie jest bardzo potrzebne, przede wszystkim dlatego, że w gospodarstwie rodziny Karczewskich od kilkunastu lat prowadzona jest hurtownia środków ochrony roślin. Jerzy Karczewski w branży sadowniczej znany jest z wprowadzania do uprawy nowości odmianowych, których owoce szybko stają się poszukiwane i uzyskują wysokie ceny. Na przykład już siedem lat temu uprawiał na skalę towarową jabłonie odmiany 'Delbarestivale'. Najstarsze jego sady mają 11 i 10 lat, a roczna produkcja jabłek wynosi około 700 ton, w ciągu dwóch latach planowane jest przekroczenie poziomu 1000 ton.

Polska jest światowym potentatem w produkcji owoców wiśni — roczna produkcja wahała się w ostatnich 5 latach od 180000 ton do 200000 ton — a krajem mało znaczącym w produkcji czereśni (roczna produkcja około 45000 ton). Zwiększająca się produkcja wiśni, którym sprzyja nasz klimat, i przewidywana lekka tendencja wzrostowa dotycząca czereśni powodują, że producenci tych gatunków mają coraz większe obawy co do możliwości korzystnej sprzedaży ich owoców. Warto może zapoznać się z zaletami tych owoców i wykorzystać zawarte w tym materiale informacje w promocji sprzedaży wiśni czy czereśni. Zwłaszcza pobudzenie popytu na wiśnie, w tym zwrócenie uwagi na niedoceniane możliwości ich zagospodarowania, wymaga aktywnej działalności marketingowej.

Od 9 do 12 maja przebywała w Polsce delegacja Komisji Rolnictwa Parlamentu Europejskiego. Celem wizyty było zapoznanie się jej uczestników z polskim rolnictwem, zwłaszcza z problemem dotyczącym owoców miękkich. Zebrane przez komisję informacje mają posłużyć m.in. do przygotowania raportu, który zostanie przedstawiony Światowej Organizacji Handlu (WTO) i może stać się podstawą do wprowadzenia klauzul ochronnych, a także działań antydumpingowych w imporcie spoza UE warzyw i owoców oraz przetworów z nich. Członkowie delegacji spotkali się 11 maja z sadownikami na wiecu w Lubani koło Białej Rawskiej oraz uczestniczyli w debacie „Rozwój rynku owoców i warzyw” w ISK w Skierniewicach.

Można z dużym przekonaniem stwierdzić, że ogrodnictwo jest naszą narodową specjalnością. Choć zajmuje ono zaledwie 3,4% powierzchni produkcji roślinnej, to wartość produkcji ogrodniczej jest dwukrotnie wyższa niż zbóż, mimo że są one uprawiane na prawie 20-krotnie większym areale. Polska jest największym w Europie producentem owoców strefy klimatu umiarkowanego i światowym liderem w produkcji porzeczek i wiśni. Zajmuje również pierwsze miejsce w Europie w produkcji kapusty i marchwi, a trzecie — cebuli i ogórków. Nie mniejsze sukcesy odnosi w produkcji roślin ozdobnych. Powszechnie wiadomo, że swoją dzisiejszą pozycję ogrodnictwo zawdzięcza bliskim kontaktom z nauką ogrodniczą i wytężonej pracy kilku już pokoleń producentów owoców, warzyw i kwiatów. Nie zawsze jednak uświadamiamy sobie rolę techniki, choć doskonale wiemy, że radykalne przemiany polskiego ogrodnictwa nie były i nie są możliwe bez nowoczesnych technologii opartych na szerokim asortymencie specjalistycznych maszyn.

Podczas zorganizowanej 27 kwietnia przez Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach konferencji pt. "Nowe odmiany i technologie uprawy krzewów jagodowych" przedstawiono najnowsze wyniki dotyczące przydatności do produkcji towarowej nowych odmian porzeczek i agrestu, a także kilku — uprawianych jeszcze na niewielką skalę — gatunków sadowniczych.

Ręczny zbiór owoców jagodowych wymaga zaangażowania do 80% nakładów ponoszonych w całym cyklu ich produkcji. Tak duża pracochłonność była zasadniczą przeszkodą w powstawaniu gospodarstw wielkotowarowych. Sytuacja zmieniła się po opracowaniu modeli kombajnów, które zwiększyły wydajność zbioru na tyle, że możliwe stało się uprawianie krzewów jagodowych na plantacjach o powierzchni od kilkudziesięciu do kilkuset hektarów. W przypadku niektórych gatunków, np. porzeczki czarnej, uprawa na małych plantacjach przestaje być ekonomicznie uzasadniona. Dalsze zwiększanie areału upraw ma na celu obniżenie kosztów produkcji, a w konsekwencji podniesienie konkurencyjności produktu. Powstanie wielkoobszarowych plantacji wiąże się ze zmianą struktury nasadzeń oraz koniecznością używania specjalistycznych maszyn o dużej wydajności na każdym etapie produkcji.

Cukinia w Polsce przez długi okres uprawiana była głównie amatorsko. W ostatnich latach coraz częściej jest produkowana na skalę towarową — na zaopatrzenie zakładów przetwórstwa spożywczego. W roku 2005 uprawiano ją na powierzchni około 350 ha, a w 2006 r. — na ponad 500 ha. Ten istotny wzrost powierzchni uprawy cukinii jest spowodowany m.in. tym, że firmy przetwarzające warzywa coraz częściej, ze względów ekonomicznych, przenoszą niektóre uprawy, w tym także cukinii, np. z Francji czy Hiszpanii do Polski.

Budowa szklarni oraz nowoczesne rozwiązania techniczne w ich konstrukcji i wyposażeniu były omawiane na spotkaniu, które zorganizowały 27 kwietnia w Karczewie firma Bom Greenhouses z Holandii i jej przedstawiciel w Polsce — przedsiębiorstwo Jerzego Kazimierczaka zajmujące się budową szklarni. Uczestnikami seminarium byli głównie producenci pomidorów z okolic Karczewa i Otwocka, a także z Kalisza i Poznania.

Sałata charakteryzuje się bogactwem form uprawnych, ale w Polsce popularna jest przede wszystkim sałata głowiasta masłowa (poszukiwana przez konsumentów zwłaszcza wiosną) i w mniejszym stopniu sałata głowiasta krucha (zwana też "lodową" lub "amerykańską"). Ta ostatnia jest szczególnie polecana do uprawy letniej, gdyż nie tak łatwo, jak u masłowej wyrastają u niej pędy kwiatostanowe. Od pewnego czasu można napotkać na rynku także sałaty listkowe tworzące rozety zielonych lub czerwonych, często kędzierzawych liści (o dużych walorach dekoracyjnych). Niezbyt jeszcze znana jest u nas tworząca wydłużone główki sałata rzymska, popularna między innymi we Francji i Włoszech, która podobnie jak sałata krucha jest dość odporna na warunki letniej uprawy. Zupełnie nietypową i obecnie mało znaną w Polsce odmianą botaniczną tego gatunku jest natomiast sałata łodygowa, zwana również szparagową (Lactuca sativa var. augustiana; syn. L. sativa var. asparagina).

Od początku lat 90. ubiegłego wieku, wraz z intensywnym rozwojem upraw szklarniowych w wełnie mineralnej, rozwijały się systemy sterowania mikroklimatem pod osłonami. Obecnie dąży się do ścisłej kontroli jego parametrów, a także wzajemnych powiązań między nimi i oddziaływania warunków panujących w szklarni na uprawiane rośliny. Komputery klimatyczne są doskonalone i współpracują z coraz większą liczbą nowych urządzeń pomiarowych, na przykład z kamerami działającymi w podczerwieni. Zaprogramowanie temperatury w szklarniach często oparte jest na dwu podstawowych poziomach — dziennym i nocnym. Zmiany w tych ustawieniach są dokonywane zwykle z uwzględnieniem wielu czynników: wyglądu roślin (przewagi cech generatywnych czy wegetatywnych), temperatury panującej na zewnątrz, przebiegu prac pielęgnacyjnych — głównie usuwania liści czy pozostałości gron. W uprawie pomidorów dobre rezultaty może dawać także wprowadzanie popołudniowego obniżania temperatury, określanego także jako temperatura przednocna (ang. prenight).

Uprawa papryki w tunelach jest popularna m.in. w rejonach Radomia i Krakowa. Znajduje się tam wiele wyspecjalizowanych gospodarstw, w których często z konieczności prowadzona jest uprawa monokulturowa lub, w najlepszym przypadku, papryka sadzona jest przemiennie z ogórkami, pomidorami albo sałatą. Prowadzi to nieuchronnie do zjawiska zmęczenia gleby, polegającego na sukcesywnym nagromadzeniu się w podłożu organizmów chorobotwórczych, zwłaszcza grzybów i nicieni.

Na zaproszenie holenderskiego hodowcy — firmy Schreurs Gerberas & Roses — i jej polskiego przedstawiciela Roberta Redzyni nasi producenci mogli 24 i 25 kwietnia obejrzeć kolekcję odmian róż w szklarniach pokazowych tego przedsiębiorstwa w De Kwakel w Holandii. Chociaż, jak często powtarzają ogrodnicy, o sukcesie w sprzedaży kwiatów róż decyduje wybór odpowiednich odmian, to niewielu z nich (fot. 1) zdecydowało się na wyjazd w poszukiwaniu nowości.

28 kwietnia Magdalena Lesińska właścicielka firmy HortiFlora z Pszczyny zaprosiła producentów róż szklarniowych na tradycyjne już (bo organizowane od 2003 roku) Dni Otwarte, których celem jest promocja odmian hodowli holenderskiego przedsiębiorstwa Terra Nigra. To spotkanie z klientami odbyło się, jak zwykle, w gospodarstwie Jerzego Konika i Wojciecha Worytkiewicza w Brzeziu pod Krakowem. Goście mogli oglądać bukiety ciętych kwiatów kilku nowych odmian, a także - niektóre z nich - w warunkach produkcyjnych.

Holenderska giełda kwiaciarska FloraHolland przyznała wiosną — już po raz szósty — nagrody dla nowych produktów (odmian roślin ozdobnych) wyróżniających się na rynku. Spośród nowości, które trafiły do obrotu aukcyjnego, jury wybierało laureatki w dwóch kategoriach, po trzy kreacje reprezentujące poszczególne grupy użytkowe. W tym roku, jak zapewniał menedżer FloraHolland ds. produktów Xander Berents, zwracano szczególną uwagę na wartość handlową nominowanych roślin, a mniej na ich oryginalność.

Rośliny suszone są najpopularniejsze w okresie jesienno-zimowym, gdy cena świeżych kwiatów idzie w górę. Ich uprawa nie należy do łatwych, głównie ze względu na pracochłonność. Rośliny zbiera się ręcznie, co sprawia, że koszty robocizny sięgają często 50% poniesionych nakładów. Aby susz miał wysoką wartość handlową, poddaje się go barwieniu, wybielaniu lub preparowaniu. Niezrażeni tymi trudnościami Elżbieta i Grzegorz Samborscy od 17 lat produkują rośliny na suche bukiety na powierzchni około 10 ha w swoim gospodarstwie w Wąwolnicy k. Kazimierza Dolnego.

Małgorzata i Marcin Głowaccy (fot. 1) prowadzą swoje gospodarstwo na górzystym terenie Kielecczyzny w Warszówku k. Pawłowa, gdzie uprawy szklarniowe to rzadkość — także ze względu na dość surowy klimat. Specjalizują się m.in. w produkcji gatunków balkonowo-rabatowych, którą uzupełniają kwitnącymi roślinami doniczkowymi, różnymi w kolejnych porach roku. Młodzi ogrodnicy nie poprzestają na roślinach ozdobnych: produkują też kapustę pekińską oraz wiśnie w prawie 5-hektarowym sadzie. Wydaje się jednak, że kwiaciarska specjalizacja stanie się w przyszłości jedyną, a przynajmniej zdecydowanie przeważającą w tym gospodarstwie. Na taką perspektywę wpływ ma przystąpienie M. M. Głowackich do grupy "Kwiaty Polskie" (czyt. też HO 3/2006) i zbyt — za jej pośrednictwem — towaru, którego większa część kierowana jest do supermarketów. Taki odbiorca hurtowy decyduje zaś w dużej mierze o produkcji roślin, która musi być masowa, a one — odpowiednio podane. Między innymi dlatego od minionego sezonu ogrodnicy ci oferują część roślin rabatowych w "sześciopakach".