Etefon

Jednym ze związków stosowanych w czasie kwitnienia drzew i wkrótce po nim jest etefon (substancja czynna preparatów Agrostym 480 SL, Ethrel 480 SL lub Flordimex 420 SL).
Związek ten, po wniknięciu do tkanek roślinnych rozkłada się na etylen, który z łatwością migruje poprzez przestwory w tkankach roślinnych.

Etylen to gaz, który w naturalny sposób produkowany jest we wszystkich częściach rośliny. Jako bioregulator często wymieniany jest obok trzech głównych roślinnych regulatorów wzrostu: auksyn, cytokinin i giberelin. Jego rola w procesach fizjologicznych rośliny jest wciąż przedmiotem badań. Stwierdzono, że etefon, a właściwie wytworzony z niego etylen, korzystnie wpływa na różnicowanie i tworzenie się pąków kwiatowych, czyli w efekcie — na intensywność kwitnienia drzew w roku następnym. Jedną z wielu właściwości tego związku jest ograniczanie wzrostu pędów na długość (tę cechę wykorzystano do zapobiegania wyleganiu zbóż).

W przerzedzaniu zawiązków etefon najczęściej wykorzystywany jest przez dwa tygodnie po kwitnieniu. Efekt użycia tego związku widoczny jest dopiero po dwóch lub trzech tygodniach po zabiegu. W naszym klimacie, z powodu dużego ryzyka uszkodzenia kwiatów przez przymrozki, trudno podjąć decyzję o przerzedzaniu już w czasie kwitnienia. Z tego powodu często zaleca się przerzedzanie, gdy zawiązki owoców osiągną długość 8–9 mm. Po przekwitnięciu śliw można wstępnie ocenić liczbę zawiązanych owoców. Kilka dni po zapłodnieniu kwiatu pojawia się pomiędzy okwiatem a szypułką tzw. obrączka (fot. 1). Jest to grupa komórek stanowiąca warstwę odcinającą, której celem jest oddzielenie okwiatu od rozwijającego się młodego owocu. Najczęściej nadmiar zawiązków zrzucany jest przez roślinę do połowy maja (wykres 1), jednak w niektórych latach drzewo utrzymuje ich nadmierną liczbę aż do opadu czerwcowego. Dopiero wtedy, pod wpływem wielu czynników, m.in. niedostatku wody w glebie, niedoboru składników pokarmowych czy niskiej temperatury powietrza, następuje zrzucenie części zawiązków. Często jednak, gdy w okresie między kwitnieniem a opadem czerwcowym panują sprzyjające warunki (umiarkowana temperatura, dostateczna ilość opadów), pozostaje zbyt dużo zawiązków, których drzewo nie może odpowiednio "wyżywić". Między innymi z tych powodów przerzedzanie jest opóźniane aż do chwili tzw. twardnienia pestki. Jest to moment, w którym krojąc zawiązek nożem po raz pierwszy napotykamy opór stawiany przez twardniejącą pestkę. W tym okresie zawiązek charakteryzuje się dużą wrażliwością na etefon (również na preparaty zawierające NAA, czyli kwas naftylooctowy). Z badań zagranicznych wynika, że już stężenie 50–100 mg etefonu/litr daje oczekiwane rezultaty.

Fot. 1. Kilka dni po zapłodnieniu kwiatu pomiędzy okwiatem a szypułką pojawia się tzw. obrączka

Wykres 1. Przebieg zawiązywania owoców odmiany 'Węgierka Dąbrowicka'
na drzewach kontrolnych (nieopryskiwanych auksyną)
oraz po zastosowaniu auksyny NAA

Działanie etefonu zależy m.in. od odmiany i czynników związanych z fizjologią rośliny, ale w największym stopniu warunkuje je pogoda. W Polsce do przerzedzania zawiązków śliw zaleca się stosowanie etefonu w temperaturze powyżej 15°C, w stężeniu około 200 mg/litr. Z doniesień zagranicznych wynika, że użyty w tym stężeniu dwa tygodnie po kwitnieniu spowodował opadnięcie 50% zawiązków. Stężenie jednak należy zmniejszyć, gdy zabieg wykonywany jest pod koniec kwitnienia lub krótko po nim, lub też, gdy zamierzony stopień przerzedzenia jest mniejszy.

Pomonity

Podobnie jak w przypadku etefonu, przez dwa tygodnie po kwitnieniu poleca się opryskiwać drzewa preparatami zawierającymi kwas naftylooctowy (NAA). Związek ten (substancja czynna Pomonitów) jest syntetycznym regulatorem wzrostu z grupy auksyn. Dokładny mechanizm opadania zawiązków po opryskiwaniu NAA nie jest jeszcze poznany. Stwierdzono, że NAA po wniknięciu do tkanek roślinnych powoduje natychmiastową i intensywną produkcję etylenu (wykres 2). Na tej podstawie można przypuszczać, że biochemiczny mechanizm przerzedzania NAA jest taki sam, jak etefonu. Wielu sadowników skarży się jednak na dużą nieprzewidywalność przerzedzania przy używaniu Pomonitów. Można wyróżnić dwa główne powody tego zjawiska. Pierwszym jest duży wpływ temperatury powietrza na stymulację produkcji etylenu przez tkanki zawiązka, drugim jest spadek wrażliwości zawiązków na etylen w krótkim czasie od kwitnienia. Wynikiem tego jest różny stopień przerzedzenia w poszczególnych latach (wykres 3). Poszczególne gatunki i odmiany mają różną wrażliwość na NAA. Maksymalne zalecane stężenie do przerzedzania zawiązków śliw jest znacznie wyższe niż dla jabłoni. Stwierdzono, że stężenia poniżej 50 mg/litr są dla śliw mało skuteczne, zwłaszcza przy chłodnej pogodzie, jednak stężenia powyżej 100 mg/litr mogą powodować opadnięcie wszystkich zawiązków (wykres 4) lub działać fitotoksycznie. Obserwowana różna wrażliwość odmian na NAA może być skutkiem różnic w budowie liści, zwłaszcza w grubości kutykuli.

Wykres 2. Ilość wydzielonego etylenu przez kwiaty i zawiązki śliwy odmiany 'Stanley', w zależności od stężenia NAA (zabieg — 5 maja)

Wykres 3. Stopień przerzedzenia za pomocą NAA zawiązków odmiany 'Stanley', w zależności od roku

Wykres 4. Procent zawiązanych owoców odmiany 'Iroquois',
w zależności od stężenia NAA

Zastosowana auksyna może powodować pozorne więdnięcie liści (fot. 2) widoczne już następnego dnia po zabiegu. Jest to skutek wyginania się ogonka liściowego, a odpowiedzialny jest za to etylen. Zazwyczaj efekt ten utrzymuje się do dwóch tygodni po zabiegu. W badaniach zagranicznych stwierdzono ze "efekt flagi" (liście przypominają wiszące flagi) jest pierwszym objawem skutecznego zabiegu.

Fot. 2. Zastosowanie auksyn może powodować pozorne więdnięcie liści

Auksyna NAA, podobnie jak etefon, dobrze przerzedza, gdy zostanie użyta podczas ciepłej, bezdeszczowej pogody, przy lekkim zachmurzeniu lub wcześnie rano (promienie słoneczne, a szczególnie promieniowanie UV dezaktywuje NAA). Opryskiwanie podczas wilgotnej i chłodnej pogody może być nieskuteczne lub spowodować nawet lepsze zawiązanie owoców. Tę cechę auksyny NAA wykorzystuje się do zapobiegania przedzbiorczemu opadaniu jabłek (wpływ etylenu na opadanie owoców zmniejsza się wraz z ich wiekiem). Tak więc auksyna NAA zawarta w Pomonitach powoduje zarówno opadanie zawiązków, jak i temu zapobiega. Można przypuszczać, że przy ciepłej pogodzie stymuluje ona wytwarzanie dużej ilości etylenu, który jest odpowiedzialny za opadanie zawiązków. Przy chłodnej pogodzie nie dochodzi do tak intensywnej syntezy etylenu w roślinie, a zawarta w preparacie auksyna po wniknięciu do rośliny zapobiega opadaniu słabych zawiązków. Sposób działania środka zależny jest nie tylko od pogody, ale również od użytego stężenia oraz fazy rozwojowej roślin.

Paturyl

Do późnego przerzedzania zawiązków śliw często polecany jest Paturyl 100 SL. Jest to preparat, który zawiera 10% benzyloadeniny (skrót: BAP, BA). BA jest syntetycznym regulatorem wzrostu z grupy cytokinin. Związki z tej grupy pobudzają podziały komórkowe w roślinie. Skutkiem tego jest poprawa wielkości i wyrównania owoców, nawet po zastosowaniu zbyt małego stężenia BA i znikomym ich przerzedzeniu. Inną ważną cechą tych związków jest pobudzanie wyrastania pędów bocznych.

Do przerzedzania zawiązków zalecane jest stężenie 50–150 mg BA/litr. Tak szeroki zakres stężeń wynika z różnej wrażliwości gatunków i odmian na tę cytokininę. Podobnie jak w przypadku etefonu i NAA, duży wpływ na skuteczność zabiegu z użyciem roztworu BA ma pogoda. Paturylem 100 SL należy opryskiwać, gdy temperatura powietrza jest wyższa niż 18°C. Przy niższej rezultaty zabiegu są bardzo słabe. Bardzo korzystnie na efektywność przerzedzania wpływa utrzymująca się przez kilka dni po zabiegu temperatura około 25°C.

Podsumowując można stwierdzić, że wszystkie trzy opisane w artykule związki wymagają do skutecznego działania ciepłej i suchej pogody, jednak efekt zabiegu w dużym stopniu zależny jest również od fazy rozwojowej zawiązków, która decyduje o stopniu ich wrażliwości na dany preparat. Zalecane stężenia do przerzedzania zawiązków na śliwach są często wyższe niż w przypadku jabłoni.