Numer 12/1999
W Polsce uprawa ogórków pod osłonami na zbiór wiosenny jest prowadzona na znaczną skalę i ma duże znaczenie gospodarcze, jesienią powierzchnia zajęta przez to warzywo jest znacznie mniejsza. W uprawie towarowej należy się kierować zasadą takiego doboru terminu sadzenia, odmiany i metody uprawy, aby nakłady poniesione na wyprodukowanie kilograma ogórków były jak najmniejsze w stosunku do otrzymanych zysków. Dlatego uprawa powinna być wcześniej dokładnie zaplanowana, chociaż nie da się przewidzieć wszystkiego, na przykład pogody.
| Uwarunkowania klimatyczne | |||
| Najważniejszym czynnikiem klimatycznym wpływającym na wydajność i jakość wczesnej produkcji ogórków jest światło. W Polsce najlepsze warunki świetlne panują na Podkarpaciu, szczególnie w rejonie Nowego Sącza. W tych okolicach średnia wieloletnia wartość całkowitego promieniowania przypadającego na jeden dzień wynosi — w grudniu około 60, w styczniu — 70, w lutym — 140, a w marcu — 230 cal/cm2. Na północy kraju do powierzchni ziemi dociera mniej promieniowania słonecznego w grudniu nawet o 25%, w styczniu — o 40%, w lutym zaś — o 30%. Drugim ważnym czynnikiem jest rozkład temperatury zewnętrznej — od tego bezpośrednio zależą koszty ogrzewania szklarni i tuneli foliowych. Nowosądeckie leży w obszarze o najniższej w kraju średniej temperaturze zimą, podobnie jak Olsztyn i Białystok. Temperaturę w miesiącach zimowych i wiosennych trzeba jednak rozpatrywać łącznie ze światłem — nawet stosunkowo niska kompensowana jest w ciągu dnia przez wysokie natężenie promieniowania słonecznego. Dlatego w Nowosądeckiem pod osłonami, dzięki dobremu nasłonecznieniu, na jednostkę powierzchni nie zużywa się więcej opału niż w gospodarstwach zlokalizowanych w cieplejszych rejonach kraju. Od warunków świetlnych i temperatury uzależnia się termin sadzenia rozsady ogórków na miejsce stałe, przy czym na intensywność światła nie mamy większego wpływu. Suma godzin słonecznych jest zróżnicowana, nie tylko w zależności od rejonu, ale także w poszczególnych latach. Uważa się, że w przeciętnym roku terminem optymalnym, od którego można zacząć sadzenie ogórków przeznaczonych do najwcześniejszych zbiorów dla większości rejonów kraju, jest połowa lutego. W okolicach Nowego Sącza ogórki w szklarni można sadzić od połowy stycznia. Wcześniejsze rozpoczynanie uprawy (czasami już w połowie grudnia), nawet w tym rejonie nie zawsze jest ekonomicznie uzasadnione. W bardzo wczesnej uprawie koszty ogrzewania mogą dochodzić nawet do 50% wszystkich nakładów poniesionych na nią. Należy pamiętać również o tym, że przy wczesnym rozpoczynaniu uprawy okres do uzyskania pierwszych zbiorów jest dłuższy. Ogórki posadzone w połowie grudnia zaczynają plonować (w zależności od roku, a także odmiany) po 40–45 dniach, natomiast sadzone w połowie stycznia — już po 30–35 dniach. Bardzo wczesne sadzenie jest ryzykowne również z tego powodu, że niektóre odmiany są bardzo wrażliwe na niedobór światła — szczególnie te o wysokiej tolerancji wobec mączniaka prawdziwego (np. "Passandra" F1, "Deltastar" F1, "Hende" F1). Źle reagują one, gdy po posadzeniu na miejsce stałe rozsady — bardzo dobrej jakości, doświetlanej — nastąpią 2–3 tygodnie pochmurne, zwłaszcza gdy okres taki się przedłuży. W takich warunkach ogórki rosną wolno, ich liście są mniejsze i występują na nich nekrotyczne plamy (fot. 1), przypominające objawy niedoboru potasu i magnezu. Rośliny wytwarzają niewiele kwiatów i następnie mało zawiązków, z których tylko część dorasta, reszta, często zniekształcona, długo pozostaje na roślinach, a później opada. Objawy takie występują nawet w szklarniach, w których temperatura utrzymywana jest na optymalnym poziomie i podłoże jest prawidłowo nawiezione. Dopiero po poprawieniu się warunków świetlnych, gdy przez dłuższy czas panuje słoneczna pogoda, rośliny "dochodzą do formy" — zaczynają normalnie rosnąć i plonować, ale i tak nie odzyskuje się utraconego przez ten czas plonu. Dlatego odmiany wrażliwe na niekorzystne warunki świetlne bezpiecznie jest sadzić później — od końca lutego, początku marca.
| |||
|
| |||
| Dobór odmian | |||
| Ponad 100 polecane jest do uprawy w okresie zimowo-wiosennym, niektóre z nich, ("Iwa" i "Skierniewicki") znane od przeszło 30 lat są wypierane przez nowsze, lepsze propozycje. Dobra odmiana powinna być wczesna. Ważne są również: partenokarpia, brak goryczy w owocach, jędrny miąższ i mała komora nasienna, ciemnozielone zabarwienie skórki, wyrównanie owoców pod względem wielkości i kształtu. Istotna jest siła wzrostu części nadziemnej roślin. Unika się uprawy odmian zbyt silnie wybijających w pędy boczne, ze względu na konieczność systematycznego cięcia, a tym samym duże nakłady robocizny. Nie bez znaczenia jest odporność, a przynajmniej tolerancja wobec chorób grzybowych i wirusów, co pozwala obniżyć nakłady na produkcję i ograniczyć stopień chemizacji środowiska. Ze względu na dużą liczbę odmian, wspomnę tylko o najnowszych krajowych, a z zagranicznych wymienię najbardziej wartościowe i przydatne do uprawy w naszych warunkach. Od stycznia w szklarni można sadzić — "Igora" F1 i "Eryka" F1 (ZW Przyborów), które mogą rosnąć zarówno w wełnie mineralnej, jak i w podłożu organicznym. Są bardzo plenne, o wysokim udziale plonu handlowego w całkowitym — nie ustępują pod tymi względami odmianom holenderskim. "Igor" F1 (fot. 2) ma owoce długości 19–21 cm, umiarkowanie ciemne, błyszczące, lekko żebrowane, z krótkimi smugami.
Jest tolerancyjny wobec mączniaka prawdziwego. "Eryk" F1 o owocach ciemnozielonych, 18–20-centymetrowych, lekko żebrowanych, jest odmianą bardzo wczesną o wysokim udziale plonu wczesnego, bez tolerancji wobec mączniaków. Podobne owoce i rośliny ma odmiana "Karol" F1 (WZP 598, ZW Przyborów), bardziej plenna, wykazująca tolerancję wobec mączniaka prawdziwego. Z nowszych polskich odmian wyróżnić trzeba "Mustafę" f1 (PlantiCo Gołębiew). Jej rośliny wcześnie wchodzą w okres plonowania. Owoce długości 19–21 cm mają lekko błyszczącą skórkę, są lekko żebrowane, z małą komorą nasienną. W węźle zawiązują 2, 3, a nawet 4 owoce. Jest o odmiana odporna na mączniaka prawdziwego, plenna, średnio wczesna, nadająca się do uprawy w podłożach organicznych i w wełnie mineralnej. "Merkury" F1 (PlantiCo Gołębiew) przy silnym wzroście charakteryzuje się luźnym pokrojem roślin. Wykazuje tolerancję wobec mączniaka prawdziwego. Owoce dorastają do 20–23 cm, są cylindryczne, o bardzo delikatnej skórce, błyszczące, z drobnym, wyraźnym żebrowaniem i nielicznymi brodawkami. Ten wczesny, plenny ogórek polecany jest do uprawy w wełnie i w podłożach organicznych, najlepiej z sadzenia od połowy lutego. Dobrze plonuje również jesienią. Do uprawy w niższej temperaturze, szczególnie w tunelach foliowych, polecić można: "Heros" F1, "Ines" F1 (PlantiCo Zielonki) oraz "Orion" F1 (Spójnia Nochowo). Producenci odchodzą od "Rawy" F1 (Seminis Vegetable Seeds), która była dotąd powszechnie uprawiana w szklarniach i tunelach foliowych, zwłaszcza w podłożach organicznych. Są już plenniejsze odmiany tej firmy, jak "Miracle" F1 (BS 511) — do najwcześniejszych nasadzeń, dobrze rosnąca, kwitnąca i owocująca w warunkach niedoboru światła. Rośliny charakteryzują się silnym wzrostem, mają duże liście i dobrze rozwinięty system korzeniowy. Jest plenna, regularnie plonuje. Owoce długości 18–20 cm, są błyszczące, lekko żebrowane, o jędrnym miąższu. Wykazuje tolerancję wobec mączniaka prawdziwego i rzekomego. "Tornadona" f1 (RS 24189) również jest mało wrażliwa na niedobór światła, w Nowosądeckiem może być sadzona już w styczniu. Plonuje obficie, pod warunkiem zapewnienia jej bardzo dobrych warunków cieplnych (uprawa w słomie, w podgrzewanym podłożu). Rośnie słabiej niż poprzednia. Owoce 16–18-centymetrowe są cylindryczne, tępo zakończone, gładkie, twarde. "Deltastar" F1 (Rijk Zwaan) — plonuje intensywnie, pozwala uzyskać wysoki plon wczesny i handlowy zarówno uprawiana w wełnie mineralnej, jak i w podłożu organicznym. Jest wrażliwa na niedobór światła — najlepiej sadzić ją więc od marca. Ma bardzo ładne owoce, długości 16–19 cm, zielone, z lekkim żebrowaniem, o małej komorze nasiennej i jędrnym miąższu. Wyróżnia się bardzo dobrą zdrowotnością (tolerancja wobec mączniaka rzekomego i wirusów). Nie wcześniej niż od połowy lutego, można sadzić "Passandrę" F1 (Enza Zaden). W podłożach organicznych plonuje ona bardzo dobrze i równomiernie, owoce dorastają do 17–19 cm, są ciemnozielone, cylindryczne, o wyrównanym kształcie, jędrne. Jest odporna na mączniaka prawdziwego i bardzo tolerancyjna wobec rzekomego. "Colonel" F1 (DRB 105, De Ruiter) — ma średnią siłę wzrostu i wydaje nieliczne pędy boczne, pojawiające się po dorośnięciu rośliny do szczytu podpory. Są one krótkie i nie wymagają cięcia. Owoce ładne, dorastają do 16–18 cm (na pędach bocznych nawet do 20 cm), są lekko żebrowane, nie za ciemne, z połyskiem. Ogórki zawiązują się przede wszystkim na pędzie głównym, dlatego nie należy go ogławiać. Odmiana wymaga bardzo równomiernego zaopatrywania w składniki pokarmowe. Jest przeznaczona do wczesnych nasadzeń w szklarniach i tunelach foliowych, w podłożach organicznych i wełnie mineralnej. Może być uprawiana również jesienią. "Samar" F1 (Novartis Seeds) — ta średnio wczesna odmiana z dużą tolerancją wobec mączniaka prawdziwego może być uprawiana na zbiór wiosenny, letni, a także jesienią. Nadaje się do produkcji zarówno w wełnie mineralnej, jak i w podłożach organicznych. Owoce 18–20 cm długości, są gładkie, ciemnozielone, dobrej jakości, dobrze znoszą transport. "Alamir" F1 (Nunhems Zaden) — plenna odmiana, nadaje się przede wszystkim do uprawy wiosennej w podłożach organicznych, ale dobrze plonuje także w wełnie mineralnej. Rośliny kwitną głównie na przewodniku, dając w węźle nawet 3–4 zawiązki. Owoce mają 17–19 cm, są cylindryczne, lekko żebrowane, dobrze wypełnione. Prawie cały plon ogólny kwalifikuje się jako handlowy. "Alamir" F1 może być uprawiany również jesienią. Do produkcji w wełnie mineralnej, a także w podłożach organicznych nadaje się odmiana "Rajab" F1 (Vikima Seed), wczesna, o średnio silnym wzroście roślin i krótkich międzywęźlach. Dobrej jakości owoce długości 16–18 cm są cylindryczne, zielone z silnym połyskiem, lekko żebrowane, wyrównane pod względem wielkości i kształtu. Rośliny plonują równomiernie w ciągu całego okresu zbiorów. Odmiana plenna, o wysokim udziale plonu handlowego. Dla krótkiego okresu zbiorów (6–8 tygodni) przydatne są m.in. "Sarig" F1 (Hazera) i "Omar" F1="Amir" F1 (Zeraim Gedera), które plonują tylko na pędzie głównym, dając w węźle 3, 4 a nawet 5 ogórków. Należy je starannie i systematycznie nawozić, gdyż jednocześnie dorasta wiele owoców, a masa wegetatywna roślin jest niewielka. Odmiany te bardzo dobrze nadają się do uprawy w tunelach wiosną, po przedplonach (na przykład po rozsadzie) i do produkcji jesiennej. Wspomniane zostały tu tylko niektóre odmiany, natomiast cały zestaw polecanych opisany jest w opracowaniu "Odmiany warzyw. Uprawy pod osłonami 1999–2000" (dostępnej w Wydawnictwie Plantpress, czyt. str. 3). | |||
|
| |||
| Sposoby uprawy | |||
| Najczęściej praktykowana jest uprawa na belach słomy (szacuje się, że w szklarniach zajmuje około połowy, a w tunelach foliowych około 70% powierzchni). Słoma jest tania, łatwo dostępna, a w niektórych rejonach są nawet kłopoty z jej zagospodarowaniem. Stanowi podłoże jednorodne, zawierające niewielkie ilości składników mineralnych. Zawartość azotu w słomie wynosi około 0,5%, fosforu — 0,1%, potasu — 0,3%. Po rocznym cyklu uprawowym słomą można nawozić glebę przygotowywaną pod uprawę warzyw polowych. Najważniejszą zaletą tego podłoża jest to, że zapewnia ono dobry wzrost roślin, głównie dzięki utrzymywaniu się wewnątrz bel przez 6–8 tygodni temperatury 25–28°C. Oprócz tego, rozkładająca się słoma wydziela do otoczenia roślin dwutlenek węgla, a to wpływa nie tylko na szybszy ich wzrost wegetatywny, ale przyspiesza także plonowanie i zwiększa plon wczesny. Kolejną zaletą tej metody jest możliwość odizolowania systemu korzeniowego roślin od rodzimego podłoża, gdy ma ono niekorzystne właściwości (przykładowo, jest mocno zasolone). Większość naszych obiektów to szklarnie stare, bez rur grzewczych umieszczonych w glebie czy na jej powierzchni. Również wysokie tunele foliowe często nie mają ogrzewania i są dogrzewane tylko w czasie nocnych spadków temperatury. Pod takimi osłonami musi być wprowadzone dodatkowe ogrzewanie "od spodu"— ciepło może pochodzić z rozkładającej się w belach słomy. Przy takiej uprawie zaleca się połączyć nawadnianie z nawożeniem (fertygacja). Pozwoli to zmniejszyć znacznie nakłady na robociznę, związaną głównie z koniecznością częstego podlewania, a także daje gwarancję bardziej równomiernego rozprowadzenia nawozów niż w przypadku pogłównego podawania ich posypowo. Nowocześniejsza, w Polsce rozpowszechniona od kilku lat, jest uprawa w wełnie mineralnej. Najczęściej do uprawy ogórków wykorzystywane są płyty długości 100 cm, szerokości 20 cm i grubości 7,5 cm wełny krajowej Flormin lub importowanej, np. Grodan czy Cultilene (tab. 1).
Uprawa w wełnie pozwala na całkowite oddzielenie systemu korzeniowego roślin od podłoża, poprzez kontrolowane nawożenie zapewnione jest prawidłowe żywienie roślin. Rośliny sadzone w wełnie mineralnej zwykle wchodzą w okres plonowania o 5–6 dni wcześniej niż rosnące w słomie, dają również wyższe i lepszej jakości plony. Przy uprawie tą metodą najlepsze efekty uzyskuje się w obiektach wyposażonych w: - trójobwodowy system ogrzewania — rury na powierzchni gleby, pod rzędami roślin i wokół ścian bocznych; - bezawaryjnie działający, precyzyjny system nawadniania i dozowania pożywek; - urządzenia do kontrolowania przynajmniej pH i EC pożywki. Nakłady inwestycyjne przed przystąpieniem do uprawy są więc duże. Poza tym do jej prowadzenia potrzebna jest wiedza i doświadczenie. W każdym gospodarstwie, w zależności od zawartości składników mineralnych w wodzie, fazy wzrostu roślin i terminu uprawy trzeba korygować skład pożywki — wielkość dawek i częstotliwość ich podawania. Inny powinien być skład pożywki w czasie produkcji rozsady, a inny po posadzeniu ogórków, czy też w okresie plonowania (tab. 2). Ogólną zawartość poszczególnych składników w pożywce (EC), a także ich proporcje uzależnia się również od intensywności światła, siły wzrostu nadziemnych części roślin i cech odmianowych ogórków.
Należy podkreślić, że ewentualne błędy popełnione w czasie nawożenia przy uprawie na słomie są mniej dotkliwe dla roślin, niż przy uprawie w wełnie mineralnej. Wynika to stąd, że system korzeniowy roślin na belach słomy rozrasta się w dość dużej objętości podłoża o dobrych właściwościach sorpcyjnych, podczas gdy w uprawie w wełnie mineralnej na roślinę przypada zaledwie 5–8 litrów podłoża, które stanowi tylko "rusztowanie" dla utrzymania korzeni, a wszystkie składniki podawane są z pożywką. Stąd fertygacja wełny mineralnej musi być bardziej precyzyjna niż w produkcji na słomie. Autorka jest pracownikiem Instytutu Warzywnictwa w Skierniewicach | |||
