Wczesna wiosna to okres produkcji rozsady wielu gatunków warzyw. W tym czasie nie ma zbyt wielkiego zagrożenia ze strony patogenów atakujących części nadziemne roślin. Niebezpieczeństwo stwarzają natomiast choroby odglebowe i przenoszone na powierzchni nasion — zgorzele siewek i rozsady. Ich sprawcy porażają warzywa wszystkich gatunków uprawianych z siewu.

Począwszy od kiełkowania do 3–4 tygodni po wschodach rośliny bardzo łatwo są porażane przez liczne, bytujące w glebie chorobotwórcze grzyby czy bakterie — głównie polifagiczne, ale także przez sprawców specyficznych dla poszczególnych gatunków i wywołujących również inne choroby w późniejszych fazach wzrostu roślin — np. patogeny z rodzajów: Alternaria, Rhizoctonia, Phytophthora, Pythium, Fusarium. Występują one we wszystkich rodzajach gleb, podłoży i substratów ogrodniczych z wyjątkiem tych, które zdezynfekowano termicznie lub chemicznie.

Siewki mogą być porażane jednocześnie przez kilka różnych patogenów, co utrudnia prawidłową diagnozę sprawcy choroby. Jeżeli kiełki roślin brunatnieją lub czernieją i zamierają przed wschodami, mamy do czynienia ze zgorzelą przedwschodową. Po wschodach, na stykającej się z podłożem i podziemnej części podliścieniowej oraz na korzeniach powstają brunatne, czasem lekko błyszczące plamki, a następnie od tych miejsc siewki przewężają się, przewracają i zamierają. Potocznie zjawisko to nazywane jest czarną nóżką.

Zaprawianie nasion

Odkażanie i zaprawianie nasion jest podstawową, najtańszą i najbardziej efektywną metodą ochrony przed chorobami. Oferowane nasiona najczęściej są odpowiednio traktowane fungicydami. Zdarza się jednak, że zabezpieczono je tylko zaprawą zawierającą tiuram. W takich przypadkach należy dodatkowo zastosować zaprawy, których substancjami aktywnymi są karbendazym i metalaksyl. Jeżeli w danej zaprawie znajdują się karbendazym i tiuram (Zaprawa Funaben T), wówczas użycie takiego środka jako uzupełnienie dotychczasowego zabezpieczenia może być szkodliwe dla nasion. Nadmierna dawka tiuramu bywa bowiem toksyczna, zwłaszcza dla nasion warzyw kapustnych.

Należy także pamiętać, że nasion warzyw uprawianych pod osłonami na bardzo wczesny zbiór wiosenny, na przykład kapust wczesnych czy selerów, z reguły nie należy zaprawiać środkami owadobójczymi.

Nasiona niezaprawiane należy bezpośrednio przed siewem zaprawić jednym z zestawów środków zalecanych w aktualnym "Programie ochrony warzyw" (HO 1/2004).

Produkcja i ochrona rozsady

Obecnie do produkcji rozsady prawie wszyscy używają substratów torfowych, czyli gotowych mieszanek torfowo-nawozowych, do których można bezpośrednio wysiewać nasiona lub pikować rozsadę. Badania wykazują, że czasami substrat może być zasolony czy nieodkwaszony lub wykrywamy w nim grzyba Plasmodiophora brassicae — sprawcę kiły kapusty. Są to oczywiście przypadki sporadyczne. Producentom warzyw proponuję, aby w miarę możliwości we własnym zakresie sporządzali substraty (do metra sześciennego dobrej jakości torfu ogrodniczego należy dodać 8–10 kg kredy oraz 1–1,5 kg pełnoskładnikowego nawozu ogrodniczego na przykład PG-MIX, MIS-3 lub MIS-4). Jeżeli zaś korzystamy z gotowych substratów torfowych, na kilka dni przed ich użyciem należy wysypać zawartość worków na pryzmę i dokładnie wymieszać. Pozwala to na wyrównanie zawartości składników pokarmowych i pozbycie się nadmiaru amoniaku (który może się gromadzić w substratach przetrzymywanych w zamkniętych workach foliowych). Zalecam także wykonanie analizy takiego substratu.

Czasami na powierzchni substratu torfowego po siewie nasion może pojawić się biaława lub brązowawa grzybnia. Są to zwykle saprofityczne formy nieszkodliwych dla roślin grzybów opanowujących sterylny torf ogrodniczy. Zbyt obfite pokrycie powierzchni torfu taką grzybnią może jednak utrudnić młodym roślinom wzrost, zwłaszcza gatunkom długo wschodzącym — jak na przykład selery, papryka, pomidory. Aby pozbyć się tych niepożądanych organizmów, należy substrat wokół roślin lekko wzruszyć lub podlać Kaptanem zawiesinowym 50 WP (0,1%) lub Amistarem 250 SC (0,1%). Przypominam także, aby nadmiernie nie nawozić dolistnie i nie podlewać siewek, pikówki lub rozsady. Przy zbyt wysokiej wilgotności mogą zostać one porażone patogenami zgorzelowymi, pomimo że nasiona były prawidłowo zaprawione. Jeżeli dojdzie do infekcji należy dobrze wietrzyć pomieszczenia, w których produkuje się rozsady, oraz profilaktycznie 1-, 2-krotnie, co 7–10 dni, podlewać rośliny środkami zalecanymi przeciwko chorobom zgorzelowym: różnymi formami Previcuru, Spinakerem, 607 SL, Acrobatem MZ 69 WP (wszystkie w stężeniu 0,15%), zużywając 1,5–2 litry cieczy użytkowej na metr kwadratowy uprawy.

W praktyce ogrodniczej możliwe jest łączne stosowanie środków ochrony roślin i nawozów dolistnych. Nadającym się do tego celu nawozem jest Florovit (0,4%). Ma on właściwości błonotwórcze, co zabezpiecza liście przed wnikaniem bakterii chorobotwórczych, a w efekcie wspomaga ochronę, np. pomidorów czy ogórków, przed chorobami bakteryjnymi. W handlu znajduje się wiele nawozów dolistnych o różnej zawartości makro- i mikroelementów. Mechanizm działania większości nawozów po wymieszaniu ze środkami ochrony roślin nie był poparty badaniami. Należy więc pamiętać, że nie wolno na własną rękę sporządzać takich mieszanin. Mogą one bowiem mieć bardzo toksyczne właściwości dla samej rośliny
i dla zdrowia konsumentów. Zalecam dużą ostrożność w stosowaniu nawozów dolistnych, a tym bardziej ich mieszanin ze środkami ochrony roślin, zwłaszcza w uprawach wczesnych warzyw (sałaty, pomidorów i ogórków) pod osłonami. W okresie małej intensywności światła rośliny są bardzo wrażliwe na wszelkie środki ochrony, a także na nawozy dolistne. Mamy wiele przykładów poparzenia roślin tymi substancjami (fot.). Poparzenia roślin, zwłaszcza w okresie wczesnowiosennym mogą być powodowane także wydzielaniem się trujących związków węgla i azotu pochodzących z nieszczelnych urządzeń grzewczych (piecyków węglowych) umieszczanych wewnątrz mnożarek czy tuneli foliowych. Należy także pamiętać, że wczesną wiosną intensywność promieniowania słonecznego bywa bardzo duża, co może spowodować uszkodzenia roślin (nie tylko rozsady) w szklarniach i tunelach foliowych.

Rozsada kapusty poparzona przez użycie nawozów dolistnych
w zbyt wysokim stężeniu