Hasło Ogrodnicze 07/2004

W miesiącach wiosenno-letnich wzrost i rozwój roślin w naszym kraju przebiega w warunkach dostatecznej intensywności światła. Z kolei jesienią oraz wczesną wiosną (od września do marca) występuje jego deficyt. W wielu badaniach wykazano, że istnieje silna liniowa zależność między dostępnością światła a spadkiem plonu uprawianych roślin — zmniejszenie intensywności światła o każde 1% przynosi 1% spadek plonu.

Jednym z ważnych czynników warunkujących prawidłowy wzrost roślin po posadzeniu na miejsce stałe jest przygotowanie rozsady dobrej jakości. Uzyskanie rozsady pomidorów o właściwych parametrach wymaga zarówno utrzymania optymalnej temperatury podłoża i powietrza, różnej w poszczególnych okresach wzrostu, jak i zapewnienia jej dobrych warunków świetlnych.

Doświetlanie jest jedną z droższych technologii przyspieszania wzrostu i zwiększania plonu roślin. Z tego względu jedynie w części gospodarstw ogrodniczych montowana jest instalacja do doświetlania upraw szklarniowych. Jednakże korzyści, jakie przynosi doświetlanie roślin, powodują, że każdego roku powiększa się powierzchnia takich upraw. Rośnie też zainteresowanie polskich ogrodników wykorzystaniem tej technologii. W Holandii ponad 30% powierzchni upraw szklarniowych jest wyposażone w systemy doświetlania roślin. W Danii wskaźnik ten jest jeszcze wyższy i przekracza 50%. Najczęściej doświetla się: róże, chryzantemy, lilie, gipsówkę, frezje, storczyki, rośliny doniczkowe.

Podstawowymi wytycznymi do stanowienia prawa w państwach członkowskich Unii Europejskiej są dyrektywy uchwalane przez Parlament Europejski i Radę. Państwa członkowskie, bez uzgodnienia z pozostałymi państwami unijnymi, nie mogą zmieniać lub pomijać zawartych w dyrektywach wymagań. Dla nowych państw członkowskich przewidywane są okresy dostosowawcze, w celu zharmonizowania przepisów krajowych z wymaganiami unijnymi. Wciąż jednak nie wszystkie nasze przepisy prawne w zakresie wymagań technicznych są zgodne z unijnymi, należy więc spodziewać się ich zmian w najbliższym czasie.

IX międzynarodowe targi rolniczo-ogrodnicze Horti Expo 2004 odbyły się 16–18 kwietnia na Warszawskim Rolno-Spożywczym Rynku Hurtowym w Broniszach, który obok Międzynarodowego Centrum Targowego był organizatorem imprezy. Od czasu zeszłorocznej edycji zmieniło się niewiele — wystawców było prawie tyle samo (około 150, wliczając stoiska handlowe na kiermaszu), a powierzchnia ekspozycji zmniejszyła się z 5000 m² do 4000 m². Międzynarodowość targów wynikała z obecności (pojedynczych poza Holendrami) przedstawicieli firm z Holandii, Niemiec, Norwegii oraz Rosji. Nowością było wzbogacenie Horti Expo o organizowane pod patronatem wojewody mazowieckiego Targi Agroturystyczne "Europo Witaj".

Dobra Praktyka Produkcyjna (GMP — Good Manufacturing Practice) i Dobra Praktyka Higieniczna (GHP — Good Hygienic Practice) stanowią warunki wstępne do wdrożenia systemu HACCP. Ten ostatni musi się bowiem opierać się na przemyślanym i skutecznym programie sanitarnym, na który składają się plany, programy i podstawowe zabiegi udokumentowane w ramach GMP oraz GHP. Polskie przedsiębiorstwa związane
z branżą spożywczą powinny samodzielnie opracować zasady GMP i GHP w postaci dokumentu nazywanego Zakładowym Kodeksem GMP/GHP lub Zakładowym Systemem Sanitarnym.

Zmiany ustrojowe oraz transformacja gospodarcza postawiły przed rolnikami nowe wyzwania, zwłaszcza problem ograniczonych możliwości sprzedaży towarów i związanego z tym ryzyka produkcji, które wynika, między innymi, z niedostatecznej informacji o popycie i podaży na rynku lokalnym oraz regionalnym. Ogrodnik produkujący na niewielkim lub średnim areale staje się w konsekwencji najsłabszym ogniwem rynku i — nie mając z reguły wpływu na cenę wytworzonych produktów — akceptuje dyktat odbiorcy. Poniższy artykuł jest wprowadzeniem do cyklu dotyczącego podejmowania decyzji w gospodarstwie na podstawie danych rachunkowości.

Pierwsza połowa czerwca to ostatni miesiąc dominacji na rynku jabłek z ubiegłorocznych zbiorów. Na początku tego miesiąca sadownicy przechowujący owoce w chłodniach z KA twierdzili, że "jeszcze nie ma kiedy głębiej odetchnąć, ale za jakiś tydzień będzie po wszystkim,". Równocześnie rosła podaż truskawek, na początku czerwca tak dynamicznie, że usprawiedliwiało to porównanie do zmiany na szczytach władzy zgodnej z cytowanym w tytule francuskim porzekadłem. Jest to zresztą zgodne z zasadami rządzącymi życiem — początek każdego procesu jest ledwie dostrzegalny, a gdy już dobrze go widać — jest prawie po wszystkim. To chyba najdoskonalsza definicja przemijania.

Producenci zainteresowani uzyskaniem certyfikatu EUREPGAP uczestniczyli 15 maja w spotkaniu na temat wdrażania tego systemu w polskim ogrodnictwie, zorganizowanym w Warszawie przez centrum HACCP. Organizacja ta zajmuje się odpłatną pomocą we wprowadzaniu Dobrej Praktyki Produkcyjnej, Dobrej Praktyki Higienicznej, systemów HACCP oraz EUREPGAP. Zainteresowanie seminarium było bardzo duże, przyjechało kilkadziesiąt osób (fot. 1), przede wszystkim indywidualnych producentów owoców i warzyw. Zabrakło niestety przedstawicieli grup producentów.

2 maja 2004 r. weszła w życie ustawa z 2.04.2004 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 91, poz. 873), która znowelizowała ustawę z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 1998 r., nr 7, poz. 25, ze zm.). Poprzednie większe zmiany w systemie ubezpieczeń społecznych rolników zaszły w 1997 r. Dopiero wejście w życie nowych przepisów dało oddziałom regionalnym KRUS podstawy prawne do wykonania wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 30.05.2000 r. (Dz. U. nr 45, poz. 531) i uwzględnienia, między innymi, okresu odbywania zasadniczej służby wojskowej przy ustalaniu wysokości emerytury lub renty rolniczej. Regulacje obowiązujące od 2 maja nie są jeszcze zapowiadaną od dłuższego czasu reformą ubezpieczenia społecznego rolników, ale stanowią krok w tym kierunku.

Podczas tegorocznych Dni Otwartych (29 maja) w gospodarstwie Sadpol w Wierzbicy, szczególną uwagę zwracano na przedstawienie producentom wymagań, jakim musi sprostać gospodarstwo sadownicze chcące funkcjonować na wspólnym europejskim rynku. Szczegółowo metody produkcji stosowane w Sadpolu opisałem w ubiegłorocznych 7 i 8 numerach "Hasła Ogrodniczego". W ciągu ostatniego roku znacznie powiększono tam areał uprawy i rozpoczęto wdrażanie systemu HACCP. Całkowita powierzchnia gospodarstwa to 700 ha, w tym na prawie 400 hektarach uprawia się truskawki, na 140 ha maliny oraz na kilkudziesięciu hektarach poziomki i borówkę wysoką. Mroźna zima 2002/2003 spowodowała, że ubiegłoroczne zbiory truskawek wyniosły około 3000 ton. Tegoroczne — jak przekonuje Janusz Glinicki z Sadpolu — powinny kształtować się na poziomie 5000–6000 ton. Dobrze zapowiadają się także zbiory malin. Warto podkreślić, że w gospodarstwie, wspólnie z pracownikami ISK prowadzone są doświadczenia z zakresu hodowli, nawożenia i ochrony.

Będąc w Unii Europejskiej musimy wykorzystać atuty naszego sadownictwa, jakimi niewątpliwie przez najbliższe dwa do trzech lat będą znacznie niższe koszty produkcji, w porównaniu do tych ponoszonych przez europejskich farmerów — podkreślali wykładowcy podczas konferencji pt. "Nowości w technologii produkcji śliw, wiśni i czereśni" (27 kwietnia). Niższa cena, jaką mogą zaoferować nasi producenci, może jednak nie wystarczyć, jeśli nie zostanie zapewniona odpowiednia jakość owoców, które muszą być także właściwie przygotowane do sprzedaży. Te wymagania będą mogli spełnić sadownicy prowadzący wielkotowarowe gospodarstwa lub zorganizowani w różnego typu organizacje producenckie.

Klimat Polski charakteryzuje się stosunkowo dużą zmiennością przebiegu temperatury i wysokości opadów. Okresowo występujące susze znacznie ograniczają plonowanie drzew i krzewów owocowych. Analiza danych wieloletnich wykazuje, że w Polsce w okresie dziesięciu lat średnio występują trzy lata bardzo suche i cztery, w których w czasie wegetacji okresowo występują susze. Zaledwie 3 lata na dziesięć określane są jako tak zwane przekropne. Nawet w sezonie o stosunkowo dużej ilości opadów zdarzają się jednak 2–3-tygodniowe okresy bez opadów. Należy także wiedzieć, że drzewa owocowe rozwijają się i plonują najlepiej, gdy wilgotność gleby zbliżona jest do polowej pojemności wodnej (jest to wilgotność gleby występująca 1–2 dni po dużych opadach deszczu).

Opolskie zaliczane jest do województw z najmniejszą liczbą gospodarstw sadowniczych w Polsce. Na jego obszarze przeważają uprawy rolnicze. Według Piotra Pospiszyla — sadownika ze Strzelec Opolskich, na Opolszczyźnie są jednak bardzo dobre warunki do uprawy czereśni, o czym świadczą kilkudziesięcioletnie przydrożne aleje czereśniowe. Nowoczesne technologie produkcji czereśni, możliwość uzyskiwania wysokich plonów i otwierający się duży rynek zbytu na te owoce skłonił go do założenia 2-hektarowego sadu czereśniowego. Do tego samego namawia także kolegów sadowników i rolników z tego rejonu.

W 2004 roku polski rejestr odmian truskawek wzbogacił się o dziesięć tradycyjnie owocujących i jedną powtarzającą owocowanie. Są to wyhodowane w ISK w Skierniewicach: 'Fara', 'Segal' i 'Salut' oraz 'Jota' i 'Pastel' wyhodowane na AR w Lublinie, a także sześć powszechnie znanych i uprawianych w Europie odmian: 'Bogota', 'Honeoye', 'Elvira', 'Polka', 'Korona' i 'Selva'.

Chrabąszcze od kilkudziesięciu lat są przyczyną ekonomicznie liczących się strat w wielu szkółkach i uprawach sadowniczych. Do licznego pojawienia się tych szkodników glebowych przyczyniły się duże powierzchnie terenów leżących odłogiem (na których owady te znalazły doskonałe warunki rozwoju — stamtąd nalatują na obszary uprawiane), zaniechanie głębokiej orki oraz ograniczenie zabiegów agrotechnicznych i ochronnych.

Zorganizowano je tej wiosny w wielu tradycyjnych miejscach, o których wiedzą wszyscy sadownicy, oraz w kilku nowych, dopiero wpisujących się na mapę naszego sadownictwa. Kilka z nich odwiedziliśmy i przekazujemy krótkie relacje.

Prezentowane opracowanie dotyczące opłacalności uprawy pomidorów szklarniowych powstało na podstawie badań w 37 gospodarstwach z województw podkarpackiego i lubelskiego. W 24 gospodarstwach uprawiano pomidory w szklarniach, w 13 — w tunelach foliowych (czyt. HO 4/2004). Ze względu na wielkość powierzchni upraw gospodarstwa podzielono na: l małe (270–950 m²), l średnie (1000–2000 m²), l duże (2000–5000 m²) oraz l bardzo duże (powyżej 10 000 m²).

W uprawie papryki słodkiej pod nieogrzewanymi osłonami można uzyskać 7–12 kg owoców z metra kwadratowego, pod warunkiem, że umożliwimy jej prawidłową rozbudowę masy wegetatywnej po posadzeniu. Ważne, aby roślina nie była zbyt długo obciążona pierwszym zawiązkiem albo dorastającym owocem (często słyszę tłumaczenie "proszę pani, ale ten owoc jest taki duży i wczesny — byłby za niego niezły pieniądz" — i być może jedyny, bo na więcej owoców roślina już może "nie mieć siły"). To, jaką masę uzyskają pojedyncze owoce, zależy od tego, ile ich będzie znajdowało się i dojrzewało jednocześnie na roślinie (tab. 1), a więc od sposobu cięcia.

Szarłaty (Amaranthus sp.) w przeszłości należały do ważnych upraw rolniczych. Obecnie reprezentowane są przez około 50 gatunków i cenione także jako rośliny ogrodowe. Od kilku lat, głównie w Stanach Zjednoczonych, nabierają znaczenia również jako kwiaty cięte i "zieleń cięta".

Sandersonia stała się w krótkim czasie przebojem na światowym rynku kwiatów egzotycznych. Największym jej producentem jest Nowa Zelandia, gdzie nazywa się tę roślinę także "żółtą konwalią". Kwiaty można tam kupić od września do kwietnia, natomiast bulwy od końca stycznia do początku listopada. Największymi odbiorcami kwiatów i bulw są: Holandia, Wielka Brytania, Kanada, USA, Hongkong, Singapur i Japonia. Na giełdach holenderskich sprzedano w 2003 roku około 1 mln kwiatów ciętych sandersonii o wartości ponad 420 tysięcy euro. Kwiaty sandersonii są bardzo cenione w bukieciarstwie i znajdują nabywców przez cały rok. Największe zainteresowanie tym produktem przypada jednak wiosną i we wrześniu, październiku.

Na stabilnym rynku ogrodniczym dominują gospodarstwa specjalistyczne. W Holandii nie brakuje, na przykład, firm produkujących na dużej powierzchni po jednej odmianie danego gatunku. Specjalizacja może się też przejawiać w uprawie roślin w bogatym asortymencie, ale w krótkim cyklu, co sprowadza się do wyboru określonego etapu produkcji — wstępnego, pośredniego albo końcowego. Dwa pierwsze etapy (produkcja rozsad lub ukorzenionych sadzonek oraz półproduktów) często wymagają bardziej zaawansowanego technicznie wyposażenia gospodarstwa i lepszej znajomości międzynarodowego rynku niż etap trzeci. Przykłady dwóch tego typu niemieckich firm, zajmujących się głównie roślinami balkonowo-rabatowymi, przedstawiam poniżej.

Kampania to dobrze znany region południowych Włoch, którego stolicą jest Neapol. Ta część Italii, choć może się przeciętnemu Europejczykowi kojarzyć z rolnictwem, niekoniecznie jest rozpoznawana jako ważne miejsce produkcji roślin ozdobnych. Tymczasem działa tu (czyli na powierzchni 13 600 km²) prawie 250 firm kwiaciarskich, a łączna wartość ich produkcji stanowi jedną piątą całej włoskiej produkcji w tej branży. Wbrew stereotypowi dotyczącemu południa Włoch, mniej zaawansowanego technicznie niż północ, wiele z nich reprezentuje nowoczesny poziom, który nie odbiega od standardów europejskich. Mimo ciepłego klimatu, wśród roślin uprawianych na kwiaty cięte dominują produkowane pod osłonami (mniej więcej 70%), które zajmują około 715 ha. Najważniejsze w tej grupie są: róże, mieczyki i chryzantemy. Przykładem zakładu o tej ostatniej specjalności jest Florus z miejscowości Eboli niedaleko Salerno.

Uprawa roślin ozdobnych jest najlepiej rozwijającą się gałęzią ogrodnictwa na Węgrzech. Produkcja — zarówno jej powierzchnia, jak i wartość — rośnie o 7–8% rocznie. Około 2400 ha upraw polowych i 320 ha pod osłonami daje pracę lub okresowy dochód 8000–10 000 rodzin. W dziale roślin ozdobnych pracuje na Węgrzech mniej więcej 25–30 tysięcy osób, około 3500 zajmuje się uprawą, prowadząc często także ich sprzedaż. W naszym kraju działa 2500–3000 profesjonalnych handlowców.