| Bielinki |
| |
Prawie każdy potrafi rozpoznać charakterystyczne białe motyle, unoszące się nad kwitnącymi roślinami (szczególnie nad plantacjami koniczyny czerwonej), kałużami czy wreszcie polami na których rośnie kapusta lub inne rośliny należące do rodziny krzyżowych. Na tych ostatnich żerują dwa, blisko spokrewnione gatunki bielinków, z których każdy może spowodować poważne szkody na plantacjach. Motyle te różnią się nieznacznie swoim wyglądem i mają nieco odmienną biologię. Różnice te dobrze jest poznać — ułatwia to ocenę zagrożenia i podjęcie ochrony we właściwym czasie. Już sposób składania jaj wskazuje, z którym gatunkiem mamy do czynienia. Jeśli jaja (żółte, wydłużone, żebrowane) składane są w dużych, liczących od kilkudziesięciu do ponad 100 sztuk złożach (fot. 1a), należą do bielinka kapustnika.
FOT. 1. a — ZŁOŻE JAJ BIELINKA KAPUSTNIKA;
 |
Podobne (fot. 1b) w wyglądzie, ale pojedynczo składane (czasem dwa lub trzy obok siebie) świadczą o obecności bielinka rzepnika.
FOT. 1. b — JAJA BIELINKA RZEPNIKA SKLADANE SĄ POJEDYNCZO LUB 2, 3 OBOK SIEBIE
 |
Gąsienice bielinków różnią się od siebie wyglądem i trudno pomylić zieloną, z żółtymi paskami, owłosioną gąsienicę bielinka rzepnika (fot. 2a), z żółtozieloną, z dużymi czarnymi plamkami gąsienicą bielinka kapustnika (fot. 2b).
FOT. 2. GĄSIENICA BIELINKA RZEPNIKA (a) I BIELINKA KAPUSTNIKA (b)
 |
Te ostatnie przez znaczną część życia żerują gromadnie. Obydwa gatunki mają dwa pokolenia w ciągu roku, różnią się jednak okresem występowania. Motyle pierwszej generacji bielinka kapustnika wylatują pod koniec kwietnia. Wiosną, tylko sporadycznie można spotkać jego gąsienice żerujące na warzywach. Duże uszkodzenia, powstałe na skutek wyjadania tkanki liściowej między nerwami liści, powodowane są przez gąsienice kolejnego pokolenia, które rozwija się od początku do końca sierpnia. Zabiegi ochronne przeprowadza się zwykle w pierwszej połowie sierpnia po stwierdzeniu więcej niż 3, 4 złóż jaj na 10 roślinach. Gąsienice bielinka kapustnika prawie przez cały okres swego rozwoju pozostają na roślinie, na której się wylęgły — łatwo więc zauważyć liczną ich grupę ogołacającą blaszki liściowe. Do niedawna był to jeden z najgroźniejszych szkodników kapusty, jednak od kilku lat obserwuje się stopniowy spadek jego liczebności i znaczenia. Na taką sytuację może mieć wpływ wiele czynników, na przykład, upalna pogoda wiosną może powodować osypywanie się słabo przytwierdzonych do liści jaj. Gwałtowne opady deszczu strącają gąsienice na ziemię, gdzie zamierają one lub stają się pożywieniem dla drapieżców. Jaja i gąsienice są także często atakowane przez pasożyty. Obliczono, że ze stu jaj złożonych przez samicę bielinka kapustnika rozwijają się zaledwie trzy motyle. Możliwe więc, że coraz bardziej powszechne stosowanie — selektywnych środków ochrony roślin, poprawiło warunki rozwoju organizmów pasożytniczych, które ograniczają liczebność tego szkodnika. W przeciwieństwie do poprzednika, bielinek rzepnik w ostatnich latach występuje liczniej. Samice znacznie później rozpoczynają składanie jaj — motyle pierwszej generacji latają w maju i czerwcu, a gąsienice żerują zarówno na chwastach, jak i na roślinach uprawnych. Szczególnie niebezpieczne są jednak rozwijające się w lipcu i sierpniu na późnych odmianach warzyw kapustnych gąsienice drugiego pokolenia, które wygryzają duże otwory w liściach oraz wchodzą do luźnych jeszcze główek kapusty i róż kalafiora czy brokuła, uszkadzając je i zanieczyszczając odchodami. Taki sposób żerowania nie tylko utrudnia rzeczywistą ocenę zagrożenia, lecz również osłabia skuteczność zabiegów ochronnych. Bielinka rzepnika należy zwalczać w okresie zawiązywania główek, kiedy liczba gąsienic przekracza 1–3 sztuk na 10 roślin. |
|
| Piętnówka kapustnica |
| |
Jest najgroźniejszym szkodnikiem średnio wczesnych i późnych odmian kapusty. To duży motyl, jednak mało znany ze względu na nocny tryb życia i szarobrunatne ubarwienie. Motyle pierwszego pokolenia wylatują w maju i w czerwcu, a gąsienice żerują do połowy lipca. Lot drugiej generacji odbywa się w lipcu i sierpniu, zaś gąsienice żerują od września do października. Samice składają jaja na dolnej stronie liści, w złożach liczących od kilkunastu do kilkudziesięciu sztuk (fot. 3).
FOT. 3. JAJA PIĘTNÓWKI KAPUSTNICY TRUDNO ZAUWAŻYĆ
 |
Jaja są trudne do zauważenia, toteż producenci warzyw najczęściej spóźniają się z zabiegiem ochronnym. W przeciwieństwie do bielinka kapustnika, gąsienice (fot. 4) po wylęgu rozchodzą się — najmłodsze żerują na tej samej roślinie, starsze przechodzą na sąsiednie. Początkowo uszkadzają zewnętrzne liście wygryzając otwory pomiędzy nerwami. W późniejszym okresie gąsienice wgryzają się do wnętrza główek kapusty, róż kalafiora i brokuła. Tak uszkodzone rośliny łatwo gniją, przez co nie nadają się do przechowywania i tracą wartość handlową. Łatwą do rozpoznania cechą, świadczącą o występowaniu piętnówki, jest obecność baryłkowatych odchodów w centralnej części roślin. Żerowanie gąsienic w ukryciu utrudnia ocenę ich liczebności, zwalczanie szkodnika należy rozpocząć kiedy na 100 roślin uda się znaleźć 4, 5 gąsienic (na odmianach wczesnych) i 8, 9 gąsienic (na odmianach późnych).
FOT. 4. GĄSIENICE PIĘTNÓWKI KAPUSTNICY
 |
|
|
| Błyszczka jarzynówka |
| |
| Jest motylem nocnym, którego gąsienice żerują najczęściej nie tylko na kapustnych, ale także na innych warzywach, zwłaszcza burakach ćwikłowych (szkodnik wielożerny). Uszkodzenia powodowane przez gąsienice tego gatunku zwykle nie mają znaczenia gospodarczego. Szkodnik żeruje tylko na zewnętrznych liściach warzyw, toteż w razie konieczności łatwiej go zwalczyć. W przypadku licznego wystąpienia, może jednak doprowadzić do znacznego ograniczenia powierzchni asymilacyjnej roślin. Niespodziewane, liczne pojawienie się błyszczki jarzynówki może być efektem migracji motyli, które wiosną przylatują do Polski z południa Europy. Zwykle zasiedlają one jednak obrzeża pól, co znacznie ułatwia zwalczanie. Błyszczka jarzynówka wymaga zwalczania tylko w latach licznego jej wystąpienia (nie ma określonego dla tego gatunku progu szkodliwości). |
|
| Tantniś krzyżowiaczek |
| |
Ten niepozorny motyl (fot. 5), mimo swych małych rozmiarów, uważany jest na świecie za jednego z najgroźniejszych szkodników warzyw kapustnych. W naszym klimatycie rozwijają się trzy lub cztery pokolenia tantnisia krzyżowiaczka. Wszystkie stadia rozwojowe można spotkać na roślinach od czerwca do końca września, co jest wynikiem długiego okresu składania jaj. Szczególnie groźne są żerujące na liściach sercowych młodych roślin średnio wczesnych i późnych odmian kapusty gąsienice, które uszkadzają stożki wzrostu, w czego wyniku powstają nienadające się do sprzedaży rośliny wielogłowe. Masowe pojawianie się tego szkodnika co kilka lat jest prawdopodobnie efektem jego migracji — motyle przenoszone są przez wiatr na bardzo duże odległości. Stało się to przyczyną rozprzestrzenienia się tego gatunku na całym świecie. Ze względu na bardzo małe rozmiary (niespełna 0,5 mm) jaj składanych pojedynczo lub w niewielkich złożach trudno je zauważyć na roślinie. Niewielkie są również jasnozielone gąsienice tantnisia (dorosłe osiągają około 1 cm długości), jednak łatwo je rozpoznać — zaniepokojone wykonują gwałtowne ruchy wyginając ciało w podkówkę, po czym zwisają z liścia na nitce przędzy. Szybki rozwój (kilka pokoleń w ciągu roku) tantnisia krzyżowiaczka sprzyja powstawaniu i utrwalaniu mechanizmów odporności szkodnika na większość insektycydów. Coraz większą rolę w ograniczaniu jego populacji odgrywają więc biologiczne metody ochrony, wykorzystujące do walki ze szkodnikami organizmy pożyteczne. Na liczbę gąsienic tantnisia krzyżowiaczka największą uwagę należy zwracać w czerwcu i na początku lipca, zwłaszcza gdy pogoda jest sucha i słoneczna. Jeżeli na 10 roślinach żeruje średnio 6 gąsienic należy wykonać zabiegi ochronne.
FOT. 5. GĄSIENICA TANTNISIA KRZYŻOWIACZKA
| |
|
|
| Zwalczanie |
| |
| Gąsienice przedstawionych motyli powodują — w zależności od nasilenia ich występowania — mniejsze lub większe szkody w uprawach kapustnych. Do ochrony zaleca się używanie m.in. preparatów: Alfamor 050 SC (dawka 0,15–0,2 l/ha), Dimilin 25 WP (0,25 kg/ha), Ofunack 400 EC (0,6–1,2 l/ha), Reldan 400 EC (1,2 l/ha), Spruzit 0,4 EC (0,6–0,9 l/ha), Trebon 10 SC (0,6 l/ha) lub Zolone 350 EC (0,9–2 l/ha). Młode gąsienice tuż po wylęgu z jaj można zwalczać preparatami biologicznymi zawierającymi kryształki i przetrwalniki bakterii Bacillus thuringiensis var. Kurstaki) np. Biobit 3,2 WP (0,5–1,5 l/ha) lub Dipel 3,2 WP (0,5–1 kg/ha). Nieliczne wystąpienie wszystkich tych szkodników — poniżej progu szkodliwości — nie wpływa na zmniejszenie plonu warzyw, w takim przypadku nie ma potrzeby ich zwalczania. |
|
| |
| Mgr inż. Jolanta Kałmuk jest pracownikiem Katedry Ochrony Roślin AR w Krakowie |
